طی این دوره البته منابع متحرک آلودگی از کار خود باز نایستادند و انبوهی از منواکسید‌کربن، اکسیدهای نیتروژن و گوگرد و ذرات معلق را در هوای تهران پراکنده کردند، اما مهم‌ترین عامل این وضعیت چه بود و چگونه می‌توان در برابر آن ایستاد؟ مهم‌ترین آلاینده‌ای که در 6ماه دوم سال سد راه تنفس تهرانی‌ها می‌شود، ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5میکرون است و درصد بسیار بالایی از این آلاینده از کربن سیاه تشکیل شده است.
این کربن که بیشتر با عنوان دوده شناخته می‌شود، همان ذرات سیاه‌رنگی است که از اگزوز کامیون‌ها، برخی اتوبوس‌های شهری و مینی‌بوس‌ها بیرون می‌آید و آخرین یافته‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد تنفسش، آسان‌ترین مسیر برای دچار شدن به سرطان است.کربن سیاه حاصل احتراق موتورهای دیزلی است.
- سهم بالای ذرات معلق در کربن سیاه
کربن سیاه که یک آلاینده اولیه حاصل از احتراق ناقص در خودروهای دیزلی است، در ساعات شب با تردد ناوگان دیزلی(کامیون) در سطح شهر تهران آزاد می‌شود. به گزارش همشهری، احمد طاهری، مدیر شبکه سنجش کیفیت هوای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این‌باره می‌گوید: آنگونه که داده‌های اندازه‌گیری شده کربن سیاه به همراه ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5میکرون در ایستگاه‌های اندازه‌گیری کیفیت هوای شهر تهران نشان می‌دهد، بخش بسیار زیادی تا حدود 60درصد از ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5میکرون را کربن سیاه تشکیل می‌دهد.
این آلاینده که برای سلامتی بسیار خطرناک بوده و با توجه به ابعاد بسیار کوچک می‌تواند تا لایه‌های زیرین سیستم تنفسی انسان نفوذ کند و حتی وارد سیستم گردش خون نیز شود، با غلظت بالا و سهم قابل توجه در ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5میکرون در ساعات ابتدایی روز نیز وجود دارد.
- شب‌های سیاه شهر
اگرچه در طول روز با خروج ناوگان دیزل از شهر، غلظت این آلاینده به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند و سهم آن از ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5میکرون به حدود 20درصد کاهش می‌یابد، اما کربن سیاه انتشار یافته در طول شب، به‌عنوان پایه تشکیل ذرات معلق ثانویه با جذب سایر آلاینده‌های موجود در جو عمل می‌کند که تأثیر این آلاینده را در طول روز نیز حفظ می‌کند.
تحقیقات دیگری نیز در این زمینه در شهر تهران در رابطه با تعیین سن کربن سیاه یا به‌عبارتی زمان سپری شده از انتشار آن انجام شده که کاملا تأییدکننده فرضیه فوق و نقش ناوگان دیزل در این آلاینده است. براساس این تحقیقات، ذرات کربن سیاه موجود در ساعات شب، کاملا تازه بوده و زمان بسیار کمی از انتشار آنها گذشته است؛ درحالی‌که در طول روز، کربن سیاه اندازه‌گیری شده دارای زمان مانده بیشتری در محیط بوده و توسط سایر آلاینده‌ها پوشیده شده است.تنها اندازه‌گیری کربن سیاه در 2ایستگاه دانشگاه صنعتی شریف و ستاد بحران در خیابان‌های آزادی و بهشتی نشان می‌دهد میانگین غلظت این آلاینده از ساعت 7شب با شروع تردد کامیون‌ها افزایش می‌یابد و از 7صبح با حذف آنها از مسیر تردد، غلظت نیز کاهش می‌یابد.
- 100هزار خطر متحرک
در تهران حدود 100هزار کامیون به‌صورت شبانه تردد می‌کنند. این وسایل آلاینده با عمر متوسط 30سال به‌طور کامل فرسوده محسوب می‌شوند و کار آنها در سایه ساخت‌وساز بی‌رویه برای جابه‌جا کردن مصالح و نخاله ساختمانی رونق گرفته است. تردد این کامیون‌ها 15سال است که در جاده‌های کشور ممنوع شده و بی‌شک 2دهه از آخرین معاینه فنی آنها می‌گذرد.
مسئولان شهری در دوره‌های طولانی آلودگی هوا و هنگام رسیدن هوای تهران به شرایط بحران و ناسالم برای همه، نسخه موقت می‌دهند که کامیون‌ها از تردد در شهر منع شوند اما به محض پایان منع تردد، فعالیت خود را از سر می‌گیرند و هیچ نظارتی بر روند تولید آلایندگی آنها نبوده، نیست و نخواهد بود. به زعم کارشناسان باید همه این 100هزار کامیون از شهر حذف شوند و کامیون‌هایی با استاندارد یورو4همراه فیلتر دوده روانه معابر شوند تا بحران کربن سیاه از تهران حذف شود.