تاریخ انتشار: ۲ دی ۱۳۸۶ - ۰۶:۲۷

مجتبی ذوقی: «دوسالانه کاریکاتور تهران» از آن بی‌ینال‌هایی است که جایزه‌های خوب و دندان‌گیر می‌دهد و می‌گویند برنامه‌ریزی‌اش منظم و دقیق است.

همین ویژگی‌ها باعث شده تا در عالم کاریکاتور (که نسبت به هنرهای تجسمی دیگر کمتر پول خرجش می‌کنند) حسابی معروف شود و خیلی از جوان‌های ایرانی را به مسیر کارتونیست شدن بکشاند.

 اهل نظر می‌گویند این دوسالانه یکی از 3مسابقه بزرگ کاریکاتور در جهان است. دوسالانه تهران جوان است و به دلایل مختلف که شاید مهم‌ترین‌اش مبلغ جوایز آن باشد، خیلی زود نامی به دست آورده و شهره عالمِ کاریکاتور شده است.

تبلیغات خوب و مناسب دوسالانه هفتم حتی باعث شد بسیاری از مردم که از اتفاقات هنری بی‌خبر بودند به دیدن آثار بروند و از کاریکاتورها لذت ببرند. این دوسالانه که از سال‌1372 زیرنظر مدیریت موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شده، امسال برای هشتمین بار و با دبیری مسعود شجاعی‌طباطبایی (رئیس خانه کاریکاتور) برپا شد و آثار را در مؤسسه فرهنگی و هنری صبا نمایش دادند.

این آثار از میان بیش از 5 ‌هزار اثر که به دبیرخانه دوسالانه رسیده بودند انتخاب شدند. موضوع اصلی دوسالانه هشتم «پول» بود. در کنار آثار موضوعی و آزاد و بخش کمیک‌استریپ، کاریکاتورهای چهره هم وجود داشتند. گرچه موضوع «پول» را می‌توان موضوعی تکراری دانست که شعارزدگی را به بسیاری از آثار راه داده بود اما شرکت‌کنندگان در بخشِ «چهره»، انگار به کمک مسئولان دوسالانه آمدند و ضعف انتخاب موضوع را تا حدی پوشاندند.

179‌کاریکاتور چهره به بی‌ینال هشتم راه یافتند. داوران که عبارت بودند از کامبیز درم‌بخش، توکا نیستانی، جواد علیزاده، بهرام عظیمی، ادواردو باپتیستائو (از برزیل)، اولگ گودسول (از بلاروس) و فلوریان دورو کریهانا (از رومانی)، جایزه اول در بخش کاریکاتور چهره را به «بزرگمهر حسین‌پور» دادند.

او کلینت ایستوود را کشیده بود. در دوسالانه قبل، همین ادواردو باپتیستائوی برزیلی با کشیدن چهره روبرتو بنینیِ کمدین توانست جایزه اول در بخش چهره را نصیب خود کند. «آرش فرخی» با  دریافت 500 دلار کمتر به مقام دومی بخش چهره دوسالانه هشتم رضایت داد. او آنتونی هاپکینز را به مسابقه آورده بود.

جایزه سوم چهره را هم «تورسیوس» اسپانیایی گرفت. تورسیوس، رونالدینیو را به تهران فرستاده بود. غیر از جوایز اصلی در بخش چهره، «علی رادمند» که او هم با رونالدینیو به دوسالانه آمده بود، توانست هزار دلار از بانک اقتصاد نوین جایزه بگیرد و سایت «فانو فانی» که قول داده بود هزار دلار برای چهره لوچیانو پاواروتی بدهد، جایزه‌اش را به «شیوا زمانفر» داد.

با دیدن برخی آثاری که امسال در بخش چهره جایزه گرفتند، این پرسش مطرح می‌شود که چه ویژگی خاصی آنها را لایق دریافت جایزه کرد؟ هشتمین دوسالانه کاریکاتور تهران روز 28 آبان 1386 افتتاح شد و تا 22 آذر ادامه داشت.

  بخند، زیاد جدی نگیر


در دوسالانه هشتم، بانک اقتصاد نوین در هر بخش به یک کارتونیست جایزه داد. در بخش چهره، جایزه هزار دلاریِ بانک، نصیب علی رادمند شد. او به رونالدینیو و تیری هانری پرداخته بود. طراحی‌اش خوب بود اما در اغراق‌ها جز بزرگ‌نمایی، ایده خاصی وجود نداشت. یک لحظه می‌خندیدی و بعد ممکن بود از خودت بپرسی «خب، که چی؟» و جواب کاریکاتور این بود؛ «همین دیگه. بخند، زیاد جدی نگیر».

  یک بیابان وسترن


چهره کلینت ایستوود، اثر بزرگمهر حسین‌پور. این اثر برنده جایزه 2 هزار دلاری بخش چهره شد. بزرگمهر حسین‌پور کارتونیستی شناخته ‌شده است. او طراحی چیره‌دست است و چهره‌های بسیاری کشیده که خنده‌دار بودنِ آنها اولین چیزی است که می‌شود درباره‌اش حرف زد؛ از آن گاندی انگشت در بینی گرفته تا والت دیسنیِ دامبو شده.

 بزرگمهر حسین‌پور برای دوسالانه هشتم «خوب» را کشیده بود در حالی که بدی‌ها و زشتی‌های خشونت در چهره‌اش دیده می‌شد؛ نگاه نافذ و صورتی که همه کادر را پر کرده بود و تاکید بر نقش اول بودن سوژه. آدم با دیدن بافت و رنگ این صورت یاد سطح بیابان‌هایی می‌افتاد که هفت‌تیرکش‌های اسب ‌سوار به سرعت از آن می‌گذرند؛ حتما تا دقایقی دیگر اتفاقی خواهد افتاد.

  جایزه ایتالیایی


سایت فانو فانی(fanofunny.com)  یک سایت مرجع در زمینه کاریکاتور است که از جولای 1998 کارش را شروع کرده. این سایت در دوسالانه هشتم برای یک کاریکاتور چهره با موضوع پاواروتی جایزه‌ای هزار دلاری تعیین کرد. جایزه به اثری از شیوا زمانفر تعلق گرفت.

 به نظر می‌رسد این چهره ضعیف‌تر از بسیاری از چهره‌هایی است که زمانفر تاکنون ارائه داده؛ حتی می‌شود گفت که شباهت دقیقی با چهره پاواروتی ندارد. این اثر تنها اثری نبود که در دوسالانه هشتم به پاواروتی پرداخته باشد. احترام به نظر داور در فوتبال واجب به‌نظر می‌رسد اما آیا در هنر هم باید چنین باشد؟

  همچنان هانیبال


آرش فرخی در بخش کاریکاتور چهره دوسالانه هشتم نفر دوم شد. او آنتونی هاپکینز را با حال و هوای نقش هانیبال کشیده بود. شیوه طراحی و اغراقی که در این اثر دیده می‌شد و همچنین موضوع و ایده اثر، چندان نو و شاخص نبودند.

 اغراق شده ولی آشنا


 نفر سوم در بخش چهره دوسالانه تهران، رونالدینیوی فوتبالیست را با مداد رنگی دست انداخته بود. تورسیوس از اسپانیا فرم‌های چهره را تا حدی هندسی کرده و با اغراق بر عناصر خاص موجود در چهره سوژه خود، او را برای مخاطب قابل شناسایی کرده بود. این برای یک طراح چهره حسن است که بتواند بدون پرداختن به جزئیات و با اغراقی که بر پایه فرم طبیعی چهره نیست، چهره‌ای ارائه دهد که در همان نگاه اول بشود آن را شناخت.

  کاریکاتوریست‌هایی که دنیا را تغییر دادند


 این اثر را امیر فاضلی کشیده، جایزه‌ای به آن تعلق نگرفته و ما هم در موردش حرفی نمی‌زنیم اما مهم این آقایی است که در کار می‌بینید. اسمش «مولاتیه» است؛ یک فرانسوی شوخ و شنگ که در دوسالانه قبل جزو داوران بود. او در زمینه کاریکاتور چهره، آدم قهاری است.

شاید حضور آدمی مثل او در هیات داوران دوسالانه پیشین، سبب شد تا انتخاب‌های مناسب‌تری در بخش چهره صورت گیرد. مولاتیه آدمی است که در فضای کاریکاتور چهره جریان‌ساز بوده و این حیطه را خوب می‌شناسد. در دوسالانه امسال کدام‌یک از داوران در کاریکاتور چهره، شاخص و شناخته‌شده بود؟ آیا همین که آقای ادواردو باپتیستائوی برزیلی در دوسالانه قبل نفر اول بخش چهره شده، کافی است؟