بناهای آجری ویران، بالکن‌های غبارگرفته، درهای چوبی شکسته، پنجره‌های هلالی زوار دررفته، تکه کاشی‌های آبی‌رنگ و ستون‌های گچبری شده فروریخته. نام‌هایی آشنا که همچنان به چشم می‌خورد، اما کمرنگ. سینما کریستال، سینما ایران، تئاتر نصر و گراند هتل. اینجا سایه‌ای غبارگرفته از خیابانی است به نام لاله‌زار. حالا قرار است این خیابان تبدیل به گذر فرهنگی شود. تلاش شورای شهر تهران در ایجاد 4گذر فرهنگی در تهران که یکی از آن گذرها خیابان لاله‌زار است، هنوز در خیابان لاله‌زار، بعد از 2دهه، به نتیجه نهایی نرسیده است.
لاله‌زار شبیه اغلب خیابان‌های تهران به ساختمان، آدم و ماشین گره خورده و پیاده‌روهایش ناهموار است. به یاد جملات اعتمادالسلطنه در کتاب خاطراتش می‌افتم. او از خیابان لاله‌زار به‌عنوان باغ مصفایی پر از گل لاله و خوش آب و هوا یاد کرده که محل تفریح ناصرالدین‌شاه و رجال بوده است.
در کتاب جعفر شهری از این خیابان در دوره پهلوی به‌خصوص در دهه 20 و 30 به‌عنوان مهد تمدن و نوگرایی و پاتوق روشنفکران و مراکز هنری و فرهنگی مانند سینما، تماشاخانه، مد لباس، خیاطی، پارچه‌فروشی، عکاسی، موسیقی و... نام برده شده است. هنوز هم وقتی چشم‌هایتان را می‌بندید می‌توانید صدای موسیقی «شد خزان» بنان را از داخل یکی از کافه‌های خیابان بشنوید که در عبور ماشین‌ها، آدم‌ها و ساختمان‌ها گم می‌شود. داخل یکی از کوچه‌های فرعی روی تابلو زردرنگ قدیمی و رنگ‌ورورفته نوشته شده: «خیاطی پاریس». به گفته یکی از کسبه قدیمی خیابان، سال‌هاست که خیاطی پاریس مانند بسیاری دیگر از مراکز قدیمی لاله‌زار، تعطیل و متروکه شده است.
- دستفروشی جلوی تئاتر نصر
وقتی از شمال خیابان لاله‌زار که امروز به لاله‌زار نو معروف است، به سمت جنوب و میدان توپخانه حرکت می‌کنید، خیابان باریک و شلوغ‌تر و تعداد مغازه‌های قدیمی صنف چراغ، لوازم برقی و... با متراژهای کوچک‌تر، بیشتر می‌شود. اینجا به لاله‌زار قدیم شهرت دارد. جایی که در آن هجوم افسارگسیخته و غریب موتورسیکلتها، باربرها و جمعیت، وانت‌های نیسان آبی‌رنگ، گاری‌های دستی و ماشین، در پیاده‌رو و خیابانش غوغا می‌کند. در بالکن یک ساختمان قدیمی میان خاطره‌ها، گویا دختری در حال اجرای نمایش ژاندارک است. کمی جلوتر بالای سردر بنای متروکه‌ای که به تئاتر نصر تعلق داشته است، نمای مجسمه فرشته سفیدرنگ می‌درخشد. در ورودی تئاترنصر با میله‌های آهنی پوشانده شده‌است و قفلی طلایی بر آن قرار دارد. مقابل قفل 2مرد دستفروش در حال فروش انواع پریز، وسایل برقی و... هستند.
- کوچه پیرنیا؛ پاتوق معتادان
خیابان لاله‌زار از دوران قاجار محل زندگی و پاتوق رجال و افراد سرشناس بوده است. زمان پهلوی نیز به‌علت مرکزیت هنری در دهه 20 و 30، محل سکونت و تجمع روشنفکران و هنرمندان بود. برای همین لاله‌زار یادآور افرادی مانند مشیرالدوله، مستوفی‌الممالک، قوام‌السلطنه، ملک‌الشعرای بهار، سعید نفیسی، علی دشتی، امین‌السلطان، معین‌التجار بوشهری، عبدالحسین نوشین، عزت‌الله انتظامی، شهلا ریاحی، علی نصیریان، خاندان پیرنیا، جلال آل‌احمد، نیمایوشیج و... است. هنوز هم وقتی از خیابان عبور می‌کنید، نام برخی از این افراد را بر سر در کوچه‌ها می‌بینید. یکی از کوچه‌ها نامش پیرنیاست. در ابتدای کوچه، ساختمانی آجری، قدیمی و متروکه را می‌توان دید.
اینجا خانه هرمز پیرنیا پیشکسوت موسیقی و از خاندان معروف پیرنیا است. به گفته یکی از کسبه، کوچه پیرنیا امروز پاتوق معتادان و کارتن‌خواب‌هاست. در امتداد مسیر، به ساختمانی قدیمی و حیاط‌دار مملو از درختان سبز برخورد می‌کنید که مغازه‌داران از آن به‌عنوان انبار چراغ و لوستر استفاده می‌کنند. اینجا گراندهتل است. جایی که روزگاری پاتوق رجال و روشنفکران بوده، ولی امروز به انبار لوازم برقی تبدیل شده است.
- اسکندر مختاری، استاد دانشگاه و پژوهشگر بافت‌های تاریخی
- بارانداز ناامنی که دوران بحرانی خود را می‌گذراند
خیابان لاله‌زار، خیابان تاریخی شهر تهران است و به نوعی هویت تهران را به تصویر می‌کشد. بنابراین حفظ و نگهداشت آن بسیار حائز اهمیت است. هم‌اکنون این خیابان در اختیار مراکز تجاری، موتورسیکلتها، وانت‌ها و کامیون‌ها قرار گرفته و نه‌تنها از لحاظ تاریخی حفظ نشده، بلکه از یک محیط شهری و انسانی عادی هم برخوردار نیست و به یک بارانداز ناامن تبدیل شده است که دوران بحرانی خود را می‌گذراند. بسیاری از مراکز هنری و فرهنگی در این خیابان تخریب شده‌اند.
البته برخی مراکز مانند خانه اتحادیه، خانه حسن پیرنیا و ساختمان شقاقی حفظ شده و در وضعیت مطلوبی به‌سرمی‌برند و برخی دیگر مانند سینما ایران، هتل لاله و تئاتر نصر به ثبت آثار ملی رسیده، ولی رها شده‌اند. از لحاظ هنر معماری نیز باید گفت اغلب ساختمان‌های این خیابان ارزش داشتند. گویا بلدیه تهران در لاله‌زار سبک خاصی از هنر معماری را روی ساختمان‌ها اعمال کرده‌است. انحنای پنجره‌های رو به خیابان، بالکن‌ها، نقش و نگارهای بالای درگاه‌ها، ورودی‌ها و... مظهر معماری مدرن هستند.
این معماری نیز هم‌اکنون به‌صورت ویرانه درآمده است. وقتی لاله‌زار در دهه
20و 30 به اوج خود رسید، قرار بود این خیابان ویترین آینده شهرمان باشد؛ ویترینی که امروز با وجود تمام امکانات شهری که در اختیار داریم، نتوانستیم مانند آن را به‌وجود بیاوریم و حتی خیابان‌های مدرن امروز شهرمان مانند اندرزگو، بوکان و... هیچ نشانه‌ای از ارزش‌های خیابان لاله‌زار را ندارند.
- پیمان محسنی، شهردار منطقه12
6ماهه دوم سال97 احیای خیابان لاله‌زار آغاز می‌شود
در احیای خیابان لاله‌زار 2نگاه متفاوت وجود دارد. برخی درباره لاله‌زار دهه40 که محل عیاشی و خوشگذرانی بود صحبت می‌کنند، ولی منظور ما خیابان لاله‌زار دهه 20 و 30 است که پاتوق روشنفکران و مراکز هنری بوده است. با این دیدگاه، در حوزه طرح «گذر فرهنگی» چون لاله‌زار به‌عنوان راسته تجاری شناخته شده است و کاربری تجاری و اداری دارد، همین مسئله باعث شده اجرای طرح حدود 2 دهه به تعویق بیفتد.
در خلال سال‌های 85 و 86 پس از مصوبه شورای شهر تهران درخصوص پیاده‌راهسازی و آغاز احداث پیاده‌راه 15 خرداد، محور خیابان لاله‌زار نیز در دستور کار قرار داشت که مسکوت ماند. در سال96 با همکاری‌ها و مساعدت حوزه فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران، طرح دوباره به جریان افتاد و در مصوبات شورای شهر بودجه برای آن تعیین شد. در ابتدای سال97 طرح برای اجرا شدن در دستور کار قرار گرفت. برای شروع، تئاتر نصر توسط سازمان زیباسازی خریداری شد.
قرار است که محل این تئاتر احیا و به دفتر بازآفرینی لاله‌زار تبدیل شود. در مرحله بعد توجیه کسبه و پیاده‌راهسازی خیابان و احیای جداره‌های باقیمانده از لاله‌زار آغاز می‌شود که با هماهنگی شهرداری منطقه، سازمان زیباسازی شهر تهران، شورای شهر و معاونت شهرسازی و معماری، در 6ماهه دوم سال97 کلید خواهد خورد.
- مرمت 35 اثر واجد شرایط در پهنه رودکی
در جای دیگر شهر، گذر فرهنگی رودکی در دست اجراست. همزمان با لاله‌زار قرار است پهنه فرهنگی رودکی،گذر فرهنگی کتاب در خیابان انقلاب و گذر صنایع دستی در خیابان کریم‌خان زند راه‌اندازی شود. محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران در مورد برنامه‌ریزی شورا و شهرداری برای ایجاد پهنه فرهنگی رودکی گفت:تاکنون 35بنای واجد شرایط مرمت در این محدوده شناسایی شده است. او در گفت‌وگو با شهرنوشت، افزود:
پهنه رودکی یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگی تهران است. بر همین اساس، مطالعات اولیه برای ایجاد پهنه رودکی به پایان رسیده و در آینده نزدیک، عملیات اجرایی آغاز می‌شود. به گفته رئیس شورای شهر تهران، تاکنون 35ساختمان واجد شرایط مرمت در محدوده پهنه رودکی شناسایی شده‌اند و با تکمیل فرایند شناسایی به‌ترتیب اقدامات مربوط به ایجاد راسته و مرمت بناها آغاز می‌شود. حق‌شناس همچنین عنوان کرد: شورای شهر تهران در ماه‌های گذشته علاوه بر تصویب طرح ایجاد پهنه رودکی، موضوع راه‌اندازی 4راسته کتاب، نمایش، صنایع‌دستی و موسیقی را در دستور کار خود قرار داده است. وی با اشاره به جزئیات هر کدام از راسته‌ها گفت: خیابان انقلاب از گذشته تاکنون یکی از مهم‌ترین محفل‌های فرهنگی و هنری تهران بوده که به‌طور مشخص به‌عنوان پاتوق کتابخوان‌ها تعریف شده است.