در دوره مظفرالدین شاه بعد از امضای فرمان مشروطه و تشکیل نخستین دوره مجلس شورای ملی، این مجلس انتخاب تهران به‌عنوان دارالخلافه سلطنت قاجار را به‌صورت رسمی تأیید کرد و نام تهران به‌صورت قانونی به‌عنوان پایتخت ثبت شد.
گرچه در آن زمان بیش از 110 سال از آغاز حکومت قاجار می‌گذشت اما اوج تحول در توسعه شهر تهران در این دوره اتفاق افتاد. به همین دلیل 14 مهر به پیشنهاد شورای‌شهر تهران «روز تهران» نامگذاری شد. روزی که به گفته احمد مسجدجامعی، عضو شورای اسلامی شهر روز توجه به شهر تهران است.
نزدیک بودن به مقر ایل قاجار که در شمال ایران قرار داشت و نزدیکی به ری یکی از دلایل انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت قاجار توسط آغامحمدخان بود.تهران در این دوره حوالی مرکز و شمال مرزهای جغرافیایی ایران قرار داشت و به آغامحمدخان امکان رصد شهرهای بزرگ را می‌داد.
با این حال حصار طهماسبی، محدوده کوچکی بود که خیابان‌های ری، امیرکبیر، وحدت اسلامی و مولوی آن را دربرمی‌گرفت. دوره ناصرالدین شاه، زمان گسترش برج و باروهای تهران بود و مرزهای جدید شهر تهران به دلیل گسترش جمعیت و ساخت‌وساز خیابان‌های شوش، 17 شهریور، انقلاب و ولی‌عصر(عج) کنونی شد.در دوره ناصرالدین شاه کم‌کم پای تاجران اروپایی، گردشگران و متخصصان به ایران باز شد و همزمان با تحول و توسعه در شهر، تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هم در این دوره رخ داد.
سر و کله نخستین برج تهران که شمس‌العماره نام داشت در این دوره در تهران پیدا شد. ساختمان‌ها با ترکیبی از هنرهای ایرانی، اسلامی و الهام گرفتن از معماری اروپایی جان دوباره گرفتند و پدیده‌هایی مثل دوربین عکاسی، گرامافون و مولد برق و... پا به تهران گذاشتند و آن را به شهری مدرن تبدیل کردند.«ادوارد پولاک» در نخستین سفر خود به ایران در اواسط دوره قاجار، تهران را روستایی در حاشیه ری بدون داشتن ویژگی شاخصی در معماری و بافت شهری توصیف می‌کند. 10 سال بعد وقتی دوباره این پزشک جهانگرد پا به تهران می‌گذارد از توسعه این شهر شگفت‌زده می‌شود و تهران سال 1285 را شهری مدرن توصیف می‌کند که ری در حاشیه آن قرار دارد.
- جای بخش خصوصی خالی
کشف استخوان‌های 6 هزار ساله یک زن در خیابان مولوی بخشی از پیشینه تاریخی تهران را به رخ می‌کشد.وجود بناهای تاریخی از جمله تپه میل و آتشکده ری یادگاری‌های این شهر از دوره ساسانیان است و بناهای دیگری از دوران صفویه و قاجار هم در این پایتخت 240 ساله به چشم می‌خورد. با این حال تهران هنوز با مشکلات متعددی در حوزه گردشگری روبه‌روست؛ از تعدد متولیان بناهای تاریخی تا مرگ تدریجی این بناها به دلیل بی‌توجهی.
«محمدعلی محمدی» مدیر بافت تاریخی منطقه 12 که مرزهای دارالخلافه تهران را در دل خود جا داده است می‌گوید: «روز تهران بهانه‌ای است برای توجه بیشتر و ویژه‌تر به این شهر و بررسی مشکلات آن به‌خصوص در حوزه گردشگری. با اینکه در دهه گذشته تهران توانسته به‌عنوان مرجعی برای گردشگری شناخته شود اما هنوز مشکلات متعددی در این زمینه وجود دارد.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در رفع این مشکلات، همکاری و حضور بخش خصوصی در حوزه گردشگری به‌عنوان سرمایه‌گذار است. اکنون بخش خصوصی تا حدودی در زمینه خدماتی مثل هتل و مهمانسرا وارد کار شده است ولی برای تأمین تمام زیرساخت‌های گردشگری در تهران به همکاری بیشتری نیاز داریم.»
محله‌هایی مثل عودلاجان و امامزاده یحیی(ع) با بافتی تاریخی و معماری ارزشمند، امروز در میان فرسوده‌ترین و پرچالش‌ترین محله‌های شهر تهران قرار دارند. بسیاری از عمارت‌های تاریخی تهران که مالکان خصوصی دارند به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی کاربری مناسبی ندارند و معمولاً به‌عنوان کارگاه و انبار یا سکونتگاه کارگران بازار از آن استفاده می‌شود.خانه‌ها و عمارت‌هایی که هرکدام به تنهایی قصه‌های زیادی از پیشینه تهران در دل خود دارند و وجود تنها یکی از آنها در کشورهای پیشرفته به بهانه‌ای بزرگ برای جذب گردشگر تبدیل می‌شود.