فرزندان تک والد روی دیگر سکه طلاق هستند که کمتر توجهی به آن می‌شود. سبک زندگی در منطقه یک باعث شده تا خانواده‌ها از فرزندان خود فاصله بیشتری بگیرند. در شرایطی که جای یکی از والدین هم در خانه خالی است کودکان مدت زمان بیشتری تنها هستند و از حمایت‌های روانی و اجتماعی خانواده محروم.
از طرفی این دانش‌آموزان هر روز بیشترین زمان را در مدرسه و فضاهای آموزشی می‌گذرانند. حالا که سبک زندگی و طلاق والدین خلأهایی در تربیت و آموزشی و حمایت از دانش‌آموزان ایجاد می‌کند مدارس وظیفه جبران آن را برعهده دارند. به نظر می‌رسد چالش دوم دانش‌آموزان تک والد در منطقه، نبود فرصتی به نام «مشاوره» در مدارس است.
- جای تجربه خالی است
تجربه سال‌ها مشاوره در مدارس منطقه خاطرات زیادی از مشکلات دانش‌آموزان بر اثر بی‌توجهی والدین در ذهن مشاوران مدارس بر جا گذاشته است. سبزیان، دکترای تخصصی تعلیم و تربیت می‌گوید: «یکی از موارد، دانش‌آموزی بود که در زمان غیبت والد جرئت کرده و از سوپرمارکت محله سفارش سیگار داده بود.
بعد هم با هیجان برای دوستان خود از تجربه سیگار کشیدن خود تعریف کرده بود. موارد اینچنینی در منطقه کم نیست. حضور نداشتن حتی یکی از والدین باید با توجه و محبت والد دیگر جبران شود. در غیر‌این صورت خلأهای جدی در زندگی و تربیت دانش‌آموزان ایجاد خواهد شد.
دانش‌آموزی در مدرسه داشتیم که بعد از طلاق والدین، همراه پدرش زندگی می‌کرد. در طول روز پدر، او را به زن مسن همسایه می‌سپرد. وقتی والدین دانش‌آموزان را به مدرسه دعوت کردیم این خانم مسن به مدرسه آمد و گفت که دانش‌آموز زیر نظر او تکالیفش را انجام می‌دهد. این دانش‌آموز هیچ انگیزه‌ای برای درس خواندن و تلاش نداشت. چون تلاش او در نخستین رکن جامعه یعنی خانواده به چشم دیده نمی‌شد و برای کسی اهمیت نداشت.»
دانش‌آموزان نیمی از ساعات روز را در مدرسه می‌گذرانند و اغلب در مدارس منطقه در فعالیت‌های فوق برنامه مثل کلاس‌های زبان یا کمک آموزشی هم شرکت می‌کنند. حالا که این بچه‌ها در مدارس منطقه حضور فعال دارند مدارس می‌توانند بخشی از بار تربیتی کودکان تک والد را به کمک مشاوران به دوش بکشند. سبزیان می‌گوید: «متأسفانه نقش مشاوران در آموزش و پرورش چندان پررنگ نیست و خیلی از مدارس اصلاً مشاور ندارند.
مشکلاتی که آموزش و پرورش با آن مواجه است باعث شده تا در زمینه به کارگیری از نیروی انسانی صرفه‌جویی کند. برای مثال مراقبان سلامت که در زمان ما در تمام مدارس حضور داشتند حالا تنها در مدارس ابتدایی حضور دارند. در حالی که در دوره‌های متوسطه اول و دوم والدین به خیال اینکه کودکان بزرگ شده‌اند و باید استقلال داشته باشند کمتر به بهداشت آنها توجه می‌کنند.
این دانش‌آموزان در زمینه آموزش‌های بلوغ و بسیاری از مسائل دیگر به راهنمایی نیاز دارند اما مراقب سلامت در مدرسه نیست. مشاوران هم همین‌طور. مدارسی هم که از وجود مشاور بهره‌مند هستند ممکن است مشاورانی داشته باشند که چندان با مشکلات این دانش‌آموزان آشنا و توجیه نیستند تا در مقابل رفتارهای نادرست این کودکان چه واکنشی باید داشته باشند و چگونه آنها را راهنمایی کنند.»
- تنها در خانه
آمارها نشان می دهد بیش از نیمی از دانش آموزان منطقه، تک والد هستند. «فوزیه سبزیان» مشاور مقطع متوسطه اول می‌گوید: «طبق آمارها بیشترین میزان طلاق در تهران در منطقه شمیران به چشم می‌خورد. یعنی مشـــکلات کودکان تک والد در این منطقه بیشتر از سایر مناطق به چشم می‌خورد. علاوه بر این در این منطقه آمار طلاق عاطفی هم بالاست و این موضوع هم مشکلات زیادی را برای دانش‌آموزان ما فراهم کرده است.»
ماشینی شدن زندگی و کمتر شدن مدت زمان حضور اعضای خانواده در خانه یکی از دلایل زیاد بودن طلاق و طلاق عاطفی در بین خانواده‌های منطقه یک است. اغلب این کودکان در منطقه شمیران تک فرزند هستند یا با اختلاف سنی قابل توجهی از برادر و خواهر خود، دوست و همدردی در خانواده ندارند. سبزیان می‌گوید:
«این کودکان معمولاً زمان زیادی تنها هستند و در این تنهایی‌ها سرگرمی‌هایی برای خود انتخاب می‌کنند که گاهی به خودشان لطمه‌های جدی می‌زنند. یکی از مشکلاتی که ما در مدارس با آن روبه‌رو هستیم جذب دانش‌آموزان به گروه‌هایی است که برای تأیید و پذیرش آنها، خودآزاری‌هایی برای آنها تعریف کرده است. خون‌بازی یکی از این نمونه‌ها است که بچه‌ها با انجام آن و نشان دادن عکس‌های آن به دیگران شهامت خود را نشان می‌دهند و به دنبال پذیرفته شدن هستند و در بین دانش‌آموزان شمیرانی شایع است.»
- وقتی دانش‌آموزان برای یکدیگر الگو می‌شوند
پایان دبستان و آغاز دوره متوسطه یعنی سن 12 سالگی شروع سن بحران بلوغ در دانش‌آموزان به شمار می‌رود؛ دوره‌ای که به دوره غلیان هیجانات و احساسات شهرت دارد. مشکلات تک والد بودن دانش‌آموزان در این سن بیش از سنین دیگر خود را نشان می‌دهد. از طرف دیگر دانش‌آموزان بیش از مشاوران و والدین از یکدیگر تأثیر می‌گیرند و معضلات تربیتی آنها می‌تواند خیلی سریع به دیگر دانش‌آموزان هم سرایت پیدا کند.
«رؤیا عظیمی» از اهالی شمیران که 3فرزند در مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه‌های اول و دوم دارد می‌گوید: «تأثیری که بچه‌ها از همکلاسی‌های خود می‌گیرند از نصیحت‌های والدین و معلمان خیلی بیشتر است. پسر من مدتی پیش تصمیم به خرید وسیله‌ای داشت. ما از او می‌خواستیم که در تصمیمش تجدیدنظر کند. اما به هیچ روشی نتوانستیم او را منصرف کنیم. روزی که قرار بود برای خرید برود به خانه آمد و گفت منصرف شده است. ما با تعجب می‌پرسیدیم دلیلش چیست؟ او هم گفت دوستش او را منصرف کرده است. آنها به همین سرعت از رفتار دوستان خود تأثیر می‌گیرند.»
- چای و نبات؛ راه‌حل همه مشکلات!
تأثیرپذیری دانش‌آموزان از یکدیگر، چالش‌های تک والد بودن اغلب دانش‌آموزان مدارس منطقه را دچار پیچیدگی می‌کند و باعث می‌شود سایر دانش‌آموزان هم در معرض آسیب قرار بگیرند. این همان بزنگاهی است که مشاوران مدارس باید در آن حضور داشته باشند. عظیمی می‌گوید: «من مادر سختگیری هستم و در رابطه با حضور مشاوران در مدارسی که فرزندانم در آن ثبت‌نام می‌شوند پرس وجو می‌کنم. بسیاری از مدارس اصلاً مشاوره‌ای ندارند و به مشاوره بهایی نمی‌دهند.
از جمع 200نفری والدین هم شاید تنها 2نفر از آنها این دغدغه را داشته باشند و بقیه حتی نمی‌دانند مدرسه‌ای که فرزندشان در آن درس می‌خواند مشاور دارد یا نه. فرزندان من یاد گرفته‌اند برای تصمیم‌گیری‌های مهم می‌توانند روی کمک مشاوران حساب کنند. بچه‌ها باید در مدرسه علاوه بر درس خواندن، مهارت‌هایی را یاد بگیرند که مشاوران در این زمینه می‌تواند کمک زیادی به آنها کنند. به‌خصوص وقتی نظارت والدین روی بچه‌ها کمتر است؛ مثل نحوه تعامل با دیگران.
بچه‌های مدارس ما هنوز نمی‌دانند تا چه حد باید به دوستان خود و اطرافیان چشم بگویند که از آنها سوءاستفاده نشود. مشاوران مدارسی که من با آنها در تماس و تعامل بودم بیشتر از اینکه به فکر سلامت روح و روان بچه‌ها باشند در‌بند سلامت جسمی دانش‌آموزان هستند و می‌خواهند هر مشکلی را اصطلاحاً با چای و نبات حل کنند.»
- کافه مشاوره
«کافه مشاوره» ایده‌ای است که فرمانداری شمیرانات چند وقتی است اجرایی کرده تا جای خالی مشاوره را در زندگی ساکنان منطقه پر کند. برنامه‌ریزی برای دایر کردن کافه مشاوره در 18نقطه منطقه انجام شده و اکنون 6کافه مشاوره راه‌اندازی شده است. حرم امامزاده صالح(ع)، حرم امامزاده علی اکبر(ع)، بوستان قیطریه و بوستان جمشیدیه در منطقه یک و 2روستای آهار و میگون محل استقرار مشاوران خانواده و مشاوران حقوقی کافه مشاوره هستند.
کافه مشاوره در محدوده‌های پر تردد دایر شده‌اند و روزهای پنجشنبه و جمعه ساعت 17 تا 22 فعال هستند. شهروندان با مراجعه به این مراکز می‌توانند از مشاوره‌های حقوقی، فردی و خانوادگی استفاده کنند. به مرور قرار است شاهد افزایش تعداد این مشاوره‌ها در منطقه و روستاهای اطراف شمیران باشیم. در 11هفته نخست آغاز فعالیت کافه مشاوره در شمیران حدود 600 نفر مراجعه‌کننده از این کافه‌ها خدمات مشاوره‌ای دریافت کرده‌اند که حدود 100مورد در همان مراجعه اول به سؤالات اولیه و دریافت پاسخ اکتفا کرده و حدود 500نفر هم با تشکیل پرونده زمان بیشتری برای مشاوره اختصاص داده‌اند.
- نقدونظر
- تبعات بی‌اعتنایی به کودکان:
دکتر نسرین علیزاده-روان‌شناس-
این روزها شهروندان در هر زمینه‌ای دسترسی به آموزش دارند اما آموزش مهارت‌های فرزند‌پروری و مهارت‌های ازدواج هنوز مغفول مانده است. مشکلات تربیتی تبعات زیادی برای خانواده‌ها و جامعه دارد که همگی از آن غافل هستیم. در مورد کودکان تک والد به دلیل غیبت یکی از دو والدین باید حساسیت‌های بیشتری وجود داشته باشد که در عمل به دلیل داشتن مسئولیت‌ها و مشغله‌های دیگر شاهد عکس این موضوع هم هستیم. سختگیری یا دادن اختیار و آزادی بیش از حد دو آسیبی است که بر روند رشد شخصیت کودکان تأثیر می‌گذارد.
والد سختگیر باعث می‌شود تا فرزندش به خودمختاری لازم نرسد و والدی که هیچ محدودیتی برای فرزندش تعریف نکرده و تمام خواسته‌های او را بدون قید و شرط برآورده کرده است فرزندی تحویل جامعه می‌دهد که تا به حال طعم ناکامی را نچشیده. به همین دلیل هم نمی‌تواند ناکامی‌های خود در مدرسه را تحمل کند و حتی ممکن است تحمل انجام تکالیف مدرسه را هم نداشته باشد. یکی از مشکلاتی که دانش‌آموزان تک والد با آن روبه‌رو می‌شوند این است که کودک احساس می‌کند به او به اندازه‌ای که باید، توجه نشده و شخصیت مورد قبولی در جامعه نیست.
احساس زشت بودن، احساس داشتن نقصی در ظاهر و اعتماد به نفس پایین تبعاتی است که این دسته از دانش‌آموزان در دوره رشد با آن مواجه هستند. احساس بی‌اعتنایی والدین به سرنوشت کودکان، آنها را بسیار آسیب‌زا می‌کند و باعث بروز بدرفتاری در این کودکان می‌شود. حالا که این کودکان زمان زیادی را در مدرسه می‌گذرانند مشاوران مدارس می‌توانند با آگاهی، بخشی از این مشکلات را برطرف کنند. اما متأسفانه در مدارس ثمره‌ای را که باید به بار بنشیند مشاهده نمی‌کنیم.
مدرسه تنها جایی برای دریافت مشاوره تحصیلی نیست و در بسیاری از موارد وقتی والدینی برای بهبود وضع تحصیلی فرزندانشان به ما مراجعه می‌کنند به آنها توصیه می‌کنیم کودکان را حمایت روانی کنند. وقتی انگیزه روانی کافی برای درس خواندن در دانش‌آموز وجود نداشته باشد روزی 12 ساعت درس خواندن کاری عبث و بی‌فایده است.
در این میان والدین هم نباید از نقش خود در زمینه کمک به تصمیم‌گیری‌های کودکانشان غافل شوند. تحقیقات نشان داده اگر والدین به جای موضع نصیحت، با کودکان در تصمیم‌گیری‌هایشان همراهی کنند و به دنبال راه‌حل منطقی برای مشکلات کودکانشان باشند و با آنها به گفت‌وگو بنشینند فرزندانشان ارزش‌های آنها را در اولویت تصمیم‌های خود قرار می‌دهند.
- رو در رو
- مشاوران مدارس دوره های توجیهی می بینند
- شهره صادقی-مشاور فرهنگی اجتماعی فرماندار شمیران
طلاق عاطفی نوع خاموشی از طلاق در خانواده است که اکنون 15درصد از خانواده‌های منطقه را به خود دچار کرده است؛ بلاتکلیفی در رابطه والدین تأثیر مخربی بر کودکان خانواده می‌گذارد. چون موضوعاتی مثل خشونت خانگی، خیانت، پرخاشگری و... را با خود به همراه دارد. «شهره صادقی» مشاور فرهنگی، اجتماعی فرماندار شمیران و دبیر کارگروه فرهنگی اجتماعی نجات می‌گوید:
«در کنار مشکلاتی که کودکان تک والد در پی طلاق با آن مواجه هستند کودکانی که والدین آنها دچار طلاق عاطفی هستند هم در معرض آسیب‌ها و مشکلات جدی قرار دارند. ما با ارائه مشاوره در مراکز پر تردد منطقه سعی می‌کنیم بخشی از نیازهای اهالی منطقه به مشاوره و گفت‌وگو با متخصصان را برطرف کنیم. در این «کافه مشاوره» ها به هیچ زوجی توصیه نمی‌کنیم که طلاق بگیرند یا نگیرند. بلکه آنها را با شرایط موجود آشنا می‌کنیم تا بتوانند تصمیم درست بگیرند و دچار شوک بعد از طلاق نشوند. از طرف دیگر هم به دلیل حجب و حیای خانواده و ملاحظات دیگر گرفتار خشونت خانگی نشوند.
در یکی از این مشاوره‌ها وقتی پدر و مادری برای حل کردن مشکلات زندگی فرزندانشان از ما مشاوره خواستند تازه متوجه شدند که چه دخالت‌های نادرستی در زندگی فرزند خود انجام داده‌اند و متوجه شدند عامل اصلی اختلاف در زندگی فرزندشان این دخالت‌هاست.» همراه کردن مشاوران مدارس با دانش‌آموزان تک والد و آموزش به مشاوران مدارس بخش دیگری از فعالیت‌های فرمانداری شمیران در زمینه کاهش آسیب‌های طلاق است.
صادقی می‌گوید: «مشاوران در مدارس با قریب به 500نفر از والدین و دانش‌آموزان در ارتباط هستند. ما در هیچ مجموعه دیگری چنین دسترسی به اهالی منطقه نداریم. ما برای مشاوران مدارس منطقه دوره‌های توجیهی و آموزشی برگزار کردیم و با اینکه رشته تحصیلی اغلب این افراد تعلیم و تربیت بود از شنیدن مشکلات دانش‌آموزان تک والد و اوضاع بغرنج پیش آمده در این زمینه دچار حیرت می‌شدند.»
منطقه شمیران ۶۳هزار دانش‌آموز در مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه اول و دوم دارد. ۴۰۸ مدرسه در منطقه فعالیت می‌کنند که نیمی از آنها دولتی و نیم دیگر غیردولتی هستند. بسیاری از مدارس در منطقه از داشتن مشاور محروم هستند. کمبود یا نبود مشاور در مدارس، عادت مراجعه به مشاور و روان‌شناس را هم در بین دانش‌آموزان و اولیای آنها تحت تأثیر قرار می‌دهد.