انجمن هموفیلی ایران در نامه‌ای رسمی به رئیس فدراسیون جهانی بیماران هموفیلی به اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران که تامین داروی بیماران ایرانی ازجمله بیماران هموفیلی را با چالش جدی روبه‌رو کرده است، اعتراض کرد و خواستار پیگیری این فدراسیون جهانی برای حل مشکلات دارویی بیماران ایرانی شد. همچنین نایب‌رئیس هیأت‌مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران نیز از فعالیت‌های جهانی و اعتراضات صورت گرفته به مجامع بین‌المللی درخصوص آثار تحریم‌های آمریکا بر سلامت مردم ایران و تامین داروی بیماران ایرانی خبر داد.
مقامات آمریکایی باوجود اعمال تحریم‌های یکجانبه و فهرست بلندبالای آن در هفته‌ها و ماه‌های گذشته بارها اعلام کرده‌اند که دارو و تجهیزات پزشکی و درمانی شامل تحریم‌ها نیست اما از ۱۳آبان که دور جدید تحریم‌ها آغاز و روابط مالی و بانکی ایران با محدودیت‌های شدید روبه‌رو شده (از جمله قطع سوئیفت) تأثیرات گسترده تحریم‌ها بر صنعت دارو و تامین داروهای وارداتی نمایان شده و بیماران ایرانی و خانواده‌هایشان را با چالش‌های جدی مواجه کرده است؛
به‌خصوص بیماران مبتلا به بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج که بخش مهمی از داروها یا مواداولیه مورد نیاز برای ساخت داروهایشان در شرکت‌های داروسازی داخلی وارداتی است و حالا که تحریم‌ها نقل و انتقالات مالی را پیچیده و بسیار سخت کرده، عملا تامین داروهای آنها هم تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته است. اگرچه ایران هیچ‌گاه به‌صورت رسمی مورد تحریم دارویی واقع نشده ولی هم‌اکنون عملا به‌صورت غیرمستقیم مورد تحریم واقع شده است؛ آن هم در شرایطی که طبق قوانین بین‌المللی حق سلامت به‌عنوان یک حق اجتماعی در «اساسنامه سازمان بهداشت جهانی» و «اعلامیه جهانی حقوق بشر» به رسمیت شناخته شده است.
در جریان تحریم‌های اقتصادی که پیش از توافق هسته‌ای و در دوران دولت‌های نهم و دهم وجود داشت مقامات کشور از طریق ۲بانک چینی و ترکیه‌ای که با ایران ارتباط داشتند می‌توانستند نقل و انتقالات لازم را برای تهیه دارو و مواداولیه انجام دهند ولی در دور جدید تحریم‌ها قطع ارتباط ۲ بانک چینی کونلون و هالک بانک ترکیه، از ابتدای نوامبر مشکلات بسیاری را به‌وجود آورده و امکان تهیه دارو و مواداولیه را از هند،
چین و ترکیه که بخش مهمی از دارو و مواداولیه صنعت دارو از این کشورها وارد می‌شود را با چالش مواجه کرده است. البته ۲ماه پیش از آغاز دور دوم تحریم‌ها وزیر بهداشت گفته بود که طوفان تحریم‌ها نزدیک است و باید در برابر آن آماده بود اما با وجود هشدارها به اعتقاد کارشناسان اقدامات بسیار جدی از سوی ایران در حوزه دارو برای مقابله و آماده‌باش صورت نگرفته است؛ به‌طوری که نایب‌رئیس هیأت‌مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران معتقد است که برنامه دولت برای مدیریت حوزه دارو در شرایط تحریم دلهره‌آور است.
عباس کبریایی‌زاده با اشاره به اینکه برنامه جامع و کاملی هم‌اکنون وجود ندارد، گفت: «خروجی‌هایی که از برنامه دولت بیرون می‌آید، دارای درایت لازم نیست. در ستاد تأمین داروی دولت فرماندهی واحدی نمی‌بینیم؛ به همین سبب قاطعانه باید بگویم که در دوران جنگ وضعیت از شرایط کنونی بهتر بود و به‌طورکلی زنجیره تامین دارو گروگان ناکارآمدی دیوان‌سالاری در وزارت بهداشت، وزارت صمت و سیستم بانکی شده است.»
او در مورد تحریم دارویی ایران از سوی آمریکایی‌ها گفت: «ترامپ اعلام کرده که ایران را تحت تحریم دارویی قرار نداده است اما عملا زمانی که انتقال پول ممکن نیست و تحریم بانکی مدنظر قرار می‌گیرد، چه در بخش تامین مواداولیه برای تولید دارو و چه در حوزه تامین قطعات و ماشین‌آلات و همچنین تجهیزات پزشکی مشکل به‌وجود آمده و عملا امکان تهیه و تامین دارو و ملزومات تولید دارو فراهم نیست و می‌توان گفت صنعت دارو تحریم شده است.
باید بدانیم که تبادلات بانکی جزو جدانشدنی تامین دارو و تجهیزات پزشکی است. علاوه بر اینها درخصوص برخی قطعات و ماشین‌آلات تولید دارو وابسته به شرکت‌های اروپایی هستیم و زمانی که انتقال پول به راحتی صورت نگیرد، حتی اگر مواداولیه هم موجود باشد، اگر نتوانیم ماشین‌آلات و قطعات داروسازی را تهیه کنیم، امکان تولید فراهم نیست. او در ادامه گفت: «بنابراین به‌طور حتم تحریم‌های بانکی عاملی برای آسیب به تامین داروی مورد نیاز مردم در ایران خواهد بود.
البته در این خصوص فعالیت‌های جهانی و اعتراضاتی صورت گرفته و به سازمان ملل و سایر نهادهای بشردوستانه نامه‌نگاری شده است؛ چراکه این اقدام آمریکایی‌ها عملی غیرانسانی، غیرقانونی و برخلاف مقررات جهانی است.»او البته معتقد است بخشی از مشکلات صنعت دارو به سوء‌مدیریت‌ها بازمی‌گردد و می‌گوید: «همه مشکل ما مربوط به تحریم آمریکا به‌تنهایی نیست؛ چراکه ما شاهد بحران مالی در صنعت دارو هستیم.
به این علت که دوره وصول مطالبات از ۳۰۰ روز به ۵۰۰ روز رسید و دولت در جریان اجرای طرح تحول سلامت عملا دستش را در جیب صنعت کرد و پول دارو در جاهای دیگر هزینه شد. بدهی دارو را که ندادند هیچ، اوراق قرضه دادند که فعالان صنعت دارو مجبور شدند آن را تحویل بگیرند و ۲۰ تا ۳۰درصد زیر قیمت بفروشند و تازه بعد از آن مشکلات مالیاتی هم ایجاد شد. درواقع دولت به زنجیره مالی صنعت دارو آسیب زیادی وارد کرد.»
کبریایی‌زاده درباره راهکارهای مقابله با تحریم و مشکلات پیش‌روی صنعت دارو هم گفت: «ما تجربه مدیریت بحران دارو را در این کشور داشته‌ایم. در اوایل دوره ریاست‌جمهوری آقای خاتمی کوتاه کردن زنجیره تصمیم‌گیری رخ داد. به این ترتیب که شورای ۵ نفره‌ای تشکیل شد که هر تصمیمی درباره دارو می‌گرفت مشابه دستور دولت بود؛ حتی کار به جایی رسید که پای پرواز کالا را ترخیص می‌کردند و این یعنی اینکه سازوکار مدیریت باید متناسب با شرایط بحران باشد. به مسئولان سازمان غذا و دارو گفته‌ام اگر چنین اختیاراتی به شما نمی‌دهند، استعفا کنید. الان شرایط به‌گونه‌ای است که یک کارمند در وزارت صمت اختیاراتش از رئیس سازمان غذا و دارو بیشتر است یا حتی در بانک مرکزی.»
- راهکارهایی برای تأمین دارو در دوران تحریم
اما ایران برای حل تحریم‌های دارویی چه اقداماتی را در پیش گرفته است؟ غلامرضا اصغری، رئیس سازمان غذا و دارو در پاسخ به این سؤال گفته است: «هم‌اکنون آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند که دارو و مواد غذایی در لیست تحریم قرار ندارد و این به مفهوم آن است که شرکت‌هایی که فروشنده دارو به ایران بوده‌اند، همچنان می‌توانند با ایران معامله کنند؛ این چیزی است که اعلام شده است اما مشکل اصلی در نقل و انتقال پول و کالاست که به‌دلیل شرایط جدید تحریم‌ها مشکلاتی در این زمینه ایجاد شده که البته برای آنها راه‌حل‌هایی پیدا کرده‌ایم و نقل و انتقال پول و کالا می‌تواند از طریق مکانیسم‌هایی اتفاق بیفتد.
البته برای این کار هزینه‌هایی هم به کشور تحمیل می‌شود. به هر حال فعلا مشکل اصلی حوزه دارو در نقل و انتقال پول و کالاست البته با توجه به اینکه از قبل مطلع بودیم که تحریم‌ها ایجاد شده و تشدید می‌شود، پیش‌بینی‌های لازم انجام شد تا ذخایر کافی از داروهای مورد نیاز به‌ویژه مواد اولیه دارویی تامین شود. به همین دلیلی نگرانی از بابت تامین دارو در بازار وجود ندارد؛ ضمن اینکه هم‌اکنون میزان ذخایر ما در حوزه دارو و مواداولیه بین ۶ماه تا ۲ سال است؛
بنابراین حداقل ۶ماه فرصت داریم تا از طریق مکانیسم‌های اشاره شده، دارو و مواداولیه را تامین کنیم اما به هر حال این کار با زحمت بیشتری انجام می شود. در عین حال تمام تلاش ما این است که هیچ فشاری به بیماران منتقل نشود. البته هزینه‌هایی برای انتقال پول و کالا به کشور تحمیل می‌شود.»علاوه بر اینها وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو به‌دنبال آن هستند که وابستگی کشور را به واردات دارو از شرکت‌های خارجی کاهش دهند و همین موضوع باعث شده که در ماه‌های گذشته تأکیدات بسیاری به تولید داخلی دارو و تشویق تعداد زیادی از شرکت‌های داروسازی به تولید داروهای داخلی به‌خصوص داروهای بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج صورت گیرد؛
اتفاقی که البته مشکلاتی را هم‌اکنون برای بیماران به‌وجود آورده؛ زیرا واردات برخی داروها با مشکل مواجه شده و ارز مورد نیاز آنها تأمین نمی‌شود. همچنین یکی از راه‌های دیگر برای تامین دارو و مواداولیه صنعت دارو از شرکت‌های خارجی به‌خصوص شرکت‌های چینی و هندی استفاده از کانال‌های مالی مشترک بین دو کشور و مبادلات کالا با کالاست به این معنا که مثلا ایران به جای دریافت پول صادرات نفت به هند بتواند از شرکت‌های هندی مواداولیه مورد نیاز صنعت دارو را تأمین کند.
- بازار دارو در شرایط تحریم دچار مشکل می‌شود
ناصر ریاحی، عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران و رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو اما نگاه خوشبینانه‌تری دارد و می‌گوید: «واردکننده‌ها داروهای حیاتی و ضروری را به اندازه بیشتر از دو سه‌ماه از حد معمول وارد کرده‌اند تا مشکلات نقل و انتقالات رفع شود اما آنچه ما از دولت به‌عنوان واردکننده بخش خصوصی انتظار داریم این است که ارز را به‌جای ارز رسمی به‌صورت ارز نیمایی و آزاد تحویل دهند و مابه‌التفاوت را در اختیار بیمه بگذارند.
به این دلیل که زمانی که مانند حال حاضر تحریم رخ می‌دهد بتوان راه‌هایی را برای واردکردن دارو پیدا کرد اما متأسفانه دولت موافقت نکرده است این در حالی است که همه به‌دنبال ارز ارزان هستند و واردکننده‌های دارو دقیقا به‌دنبال ارز گران تا بتوانند راه‌هایی را در چنین شرایطی پیدا کنند اما از طرف دولت مقاومت‌هایی می‌شود که خارج از درک است. به هر حال بازار رسمی و آزاد در شرایط تحریم تهیه دارو دچار مشکل می‌شود به این علت که منابع مالی دولت کم می‌شود.
ما برای خرید دارو در بلژیک و اتریش هم بانک داریم اما هالک‌بانک ترکیه اصلی‌ترین بانک برای مبادلات است، به همین سبب می‌خواهم بگویم راه‌هایی برای خرید و تهیه دارو و تجهیزات پزشکی وجود دارد اما کمک دولت هم نیاز است.»او می‌گوید: «می‌توان با تکنیک‌هایی در دوران تحریم هم دارو را وارد کرد ولی واقعیت این است که در شرایط تحریم همه باید زحمت بیشتر بکشیم حتی ما واردکننده‌ها به‌عنوان بخش خصوصی باید به سود کمتر هم قانع باشیم تا چرخ‌های صنعت دارو از حرکت نایستد. اما نباید این موضوع را فراموش کرد که بدهی‌های دولت به ۵۰۰روز رسیده و با ادامه این روند صنعت داروسازی فاتحه‌اش خوانده خواهد شد.»
- ذخایر مناسب دارویی در کشور وجود دارد
«بانک کونلون، مجرای اصلی نقل‌وانتقال پول بین ایران و چین به‌طور شفاهی از روز اول نوامبر نقل‌وانتقال پرداخت‌های ایران به چین در شکل یوان را متوقف کرده است. این بانک که توسط بخش مالی شرکت ملی نفت چین کنترل می‌شود از اواخر ماه اوت بدون علنی کردن این تصمیم، نقل‌وانتقال ارز با ایران در شکل یورو را نیز متوقف کرده است.» محمود نجفی‌عرب، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران با بیان این جملات گفت:
قطع رابطه بانک چینی کونلون با ایران از قبل پیش‌بینی نشده بود، به همین دلیل نیز روند تامین برخی مواداولیه و جانبی تولید دارو در کشور پیچیده شده و صنعت داروسازی را با چالش مواجه کرده است. محمود نجفی‌عرب، در ادامه افزود: هرچند مسئولان برای حل این مسئله تلاش می‌کنند، اما باید درنظر داشته باشیم که مسئله بانک چینی کونلون باید سریع‌تر حل شود؛ در غیراینصورت ما با چالش‌های بیشتری در حوزه تولید دارو مواجه خواهیم شد.
به هر حال نباید فراموش کنیم که این بانک برای ساماندهی روابط بانکی ایران با چین در دوره تشدید تحریم‌ها علیه ایران و با هدف دور زدن تحریم‌ها در زمان ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد کاربرد بسیاری داشت. بخشی از سرمایه این بانک از ارز فروش نفت ایران به چین که در چین بلوکه شده بود، تامین شده بود. او در ادامه افزود: ۹۷درصد از نیاز دارویی کشور و همچنین حدود ۵۰ تا ۶۰درصد مواداولیه دارویی مورد استفاده در صنعت دارو در داخل کشور تولید می‌شود و در زمینه تامین برخی مواد جانبی، اینترمدیت‌ها و حلال‌هایی که در فرایند تولیدات داخلی به‌کار می‌روند نیاز به واردات به‌ویژه از کشورهای چین و هند داریم که با آغاز دور دوم تحریم‌ها و بسته شدن مسیر نقل و انتقال پول با بانک‌ها مشکلاتی ایجاد شده است.
او که سال‌ها از مدیران شرکت‌های داروسازی بوده است، می‌گوید: هم‌اکنون ذخایر دارویی مناسبی در کشور وجود دارد اما مشکلات نقدینگی شرکت‌های داروسازی همچنان پابرجاست و اگر مشکلات زودتر حل می‌شد، آنها می‌توانستند پیش از آغاز تحریم‌ها، ذخایر مواداولیه و جانبی و دارویی انبارهای خود را بیش از این افزایش دهند. در واقع بدهی‌های دولت آنقدر افزایش پیدا کرده که حتی بعید است معادل ریالی همین ۵۰۰میلیون یورویی که قرار است در ازای مطالبات شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی به آنها اختصاص پیدا کند، بتواند راهگشا باشد.