ساکنان برخی از محله‌ها و شهرک‌های مسکونی اطراف کارخانه‌های عظیم و کارگاه‌های پر شمار که لابه‌لای بزرگراه‌های منطقه پراکنده شده‌اند، حتی یک زندگی سالم و راحت ندارند، دیگر چه برسد به فضاها و ظرفیت‌هایی برای گردش و تفریح و سرگرمی! در چنین شرایطی نقش شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران (مرحوم علی حاتمی) به‌عنوان تنها پاتوق گردشگری موجود در منطقه بسیار مهم و پررنگ‌تر می‌شود. مکانی که سال ۱۳۵۸ مرحوم علی حاتمی و ولی‌الله خاکدان آن را ساخته و پایه‌گذاری کردند. اواخر سال گذشته بود که تخریب بخش‌هایی از این شهرک و نگهداری نامناسب آن سوژه برخی از رسانه‌ها شد و گزارش‌ها و تصاویر انتقادی‌ای از آن انتشار یافت.
در کنار این موضوع بسیاری معتقدند که ظرفیت شهرک سینمایی و تلویزیونی در بحث گردشگری بسیار بیشتر از چیزی است که شاهد آن هستیم. به کیلومتر ۱۵ جاده مخصوص کرج، خیابان پنجاه و پنجم رفتیم و ضمن تهیه گزارش از آخرین وضعیت شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران، درباره انتقادهای مطرح شده درباره وضعیت نگهداری از این شهرک، گفت‌وگویی هم با کمال فیض‌آبادی مدیرعامل شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران انجام دادیم.
گشت وگذار در شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران پر از خاطره و نوستالژی است. اگر ذهن و حافظه‌ای قوی داشته باشید، هر گوشه و کنارش یادآور سکانس و صحنه‌ای از فیلم‌ها و سریال‌های محبوب ۴ دهه اخیر است. هنوز رد و اثری از فیلم‌ها و سریال‌های تبریز در مه، همچو سرو، کلاه پهلوی، شب دهم، در چشم باد، جهان پهلوان تختی، مدار صفر درجه، کیف انگلیسی، معمای شاه، هزار دستان، شهرزاد، مردان آنجلس، مریم مقدس، کارآگاه علوی و کفش‌های میرزا نوروز در لوکیشن‌های شهرک سینمایی دیده می‌شود. این زمین پهناور و شهر خیالی و پازل شکل آنقدر جذاب است که می‌توانید ساعت‌ها در آن قدم بزنید.
- لاله‌زار شانزه لیزه و کاشان کی آشیان
اینجا صفحات تاریخ به‌هم دوخته شده‌اند و عقربه‌های ساعت قرن‌ها و دهه‌ها است که تاکسیدرمی شده است. سینماها هنوز «سانست بولوار» را اکران می‌کنند. مغازه‌هایش کلاه پهلوی می‌فروشند، خانه‌ها هنوز حوض دارد. لاله‌زار اینجا هنوز شانزلیزه است، به‌خصوص وقتی که هوا هم ابری و بارانی باشد! در اینجا کاشان هنوز «کی آشیان» است و اورشلیم در عهد دقیانوس سیر می‌کند. در آن سوی شهرک و در لوکیشن تازه ساخته شده «خیابان انقلاب» یا «شاه رضا» سابق و سردر دانشگاه تهران هم گروهی مشغول تولید و ساخت فیلم سینمایی «جهان پهلوان تختی» به کارگردانی بهرام توکلی هستند.
- تنها پاتوق گردشگری منطقه
شهرک سینمایی و تلویزیونی غزالی که اواخر سال گذشته به شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران تغییر نام داد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تهران و تنها مکان تفریحی منطقه ۲۱ است. نسل قدیم اینجا را با شاهکار مرحوم علی حاتمی یعنی سریال «هزاردستان» و کاراکترهایی چون رضا خوشنویس یا رضا تفنگچی، مفتش شیش انگشتی، خان مظفر، ابوالفتح صحاف، شعبون استخونی و مأمور تأمینات و متین‌السلطنه می‌شناسند.
تصویری از مرحوم علی حاتمی کارگردان این سریال و سردیس‌هایی از جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، داود رشیدی، عزت‌الله انتظامی، که بازیگران اصلی این سریال بودند در ورودی شهرک سینمایی و تلویزیونی نصب شده است. چند ستون خالی هم جانمایی شده که قرار است روی آنها سردیس‌های بزرگانی چون علی حاتمی، خسرو شکیبایی، منوچهر اسماعیلی و عبدالله اسکندری نصب شود.
نسل جدید و به قول معروف تینیجرها هم شهرک سینمایی را با شهرزاد و قباد، شیرین و فرهاد می‌شناسند. بازدیدکنندگان از هر نسل و در هر سن و سالی، با شور و اشتیاق در لوکیشن تهران قدیم، از لاله‌زار و بهارستان و توپخانه گرفته تا میدان ژاله و منیریه و انقلاب آهسته قدم می‌زنند، با هیجان صحبت می‌کنند و با لبخند سلفی و عکس یادگاری می‌گیرند. ساختمان بلدیه، کافه نادری، سینما مولن روژ، گراند هتل، سینما تابان، کافه پارس، ساختمان عدلیه و جواهری قازاریان هنوز برای بازدیدکنندگان جذاب است. شاید با ایستادن کنار ماکت این بناهای قدیمی که اغلب آنها دیگر وجود خارجی ندارد، به خاطرات و قصه‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها سفری خیالی و خودشان را در تهران کلاسیک و سیاه و سفید تصور می‌کنند.
- اینجا کارگاه است نه موزه
بعد از بازدید از شهرک نوبت به گفت‌وگو با مدیرعامل شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران (مرحوم علی حاتمی) می‌رسد که می‌گوید: «تا ۲ سال قبل مساحت شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران حدود ۳۰ هکتار بود اما در این ۲ سال فضای شهرک به حدود ۴۳ هکتار افزایش پیدا کرده است و امیدواریم که در آینده به ۵۳ هکتار برسد تا اینجا به بزرگ‌ترین شهرک سینمایی خاورمیانه تبدیل شود. هرچند در حال حاضر هم کم و بیش می‌توانیم چنین ادعایی داشته باشیم.» «کمال فیض‌آبادی» وظیفه و اولویت اصلی شهرک را تولید فیلم عنوان می‌کند و تأکید دارد که نباید نگاه توریستی به اینجا داشت او می گوید:
«اصالت و کارکرد اصلی شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران فضایی برای تولید و ساخت فیلم، سریال، مستند، تیزر، نماهنگ و برنامه‌های تلویزیونی است و بخش عمده‌ای از وظایف ما در این راستا تعریف شده است. اگر بحث گردشگری و توریستی در شهرک پررنگ دیده شود که ما یک مقدار با آن مشکل داریم، دچار معضلاتی برای تهیه و تولید برنامه خواهیم شد. تبدیل کردن فضای شهرک به یک مجموعه توریستی جدا از مشکلات و موانعی که از جمله در بحث زیرساخت‌ها دارد، باعث می‌شود تا از کار و وظیفه اصلی خودمان دور شویم. حضور گسترده و تردد توریست‌ها باعث می‌شود تا از فضای تولید فیلم و سریال فاصله بگیریم.
چون فضای شهرک خلوت و دنج بوده و از هیاهو و شلوغی شهر خارج است، دوستان برای ساخت فیلم و سریال و برنامه به اینجا می‌آیند. با وجود این، از حضور مردم و بازدیدکنندگان هم استقبال می‌کنیم، اما نمی‌توانیم به‌صورت تخصصی نگاه گردشگری به شهرک داشته باشیم.» او تأکید می‌کند شهرک سینمایی یک محیط کارگاهی است و نباید انتظار داشت مثل یک موزه یا مرکز گردشگری باشد فیض آبادی می گوید:
«در حال حاضر بحث گردشگری شهرک به‌ویژه برای مدارس فعال است و روزانه ۲ گروه برای بازدید به اینجا می‌آیند. ساعت بازدید از ۹ صبح تا ۴ بعد از ظهر است و هزینه بلیت هم برای هر نفر ۵ هزار تومان است. آخر هفته‌ها معمولاً ۱۰۰ تا ۲۰۰ بازدیدکننده داریم. اما مشکل بزرگ ما این است که مراجعه‌کنندگان به اینجا نگاه گردشگری دارند. طبیعی است که در برخی از قسمت‌ها رنگ و لعاب‌نماها از بین رفته یا در و پنجره‌ها شکسته شده باشد. چون اینها دکور است و در پروژه‌های مختلف تلویزیونی و سینمایی از آنها استفاده می‌شود.
شهرک سینمایی یک محیط کارگاهی برای تولید فیلم و سریال است اما بعضی‌ها چنین نگاهی ندارند و تصورشان این است که به یک موزه یا مرکز گردشگری آمده‌اند که باید همه چیز شیک و تمیز و مرتب در جای خودش باشد. اما چنین نگرشی اشتباه است. برای مثال مقابل لوکیشن کاروانسرای عقیق یک لوکیشن نیمه مخرب به نام «همچون سرو» وجود دارد که این فضای تخریب شده بخشی از لوکیشن استفاده شده در فیلم است.
از این دست موارد و مثال‌ها زیاد داریم.» فیض‌آبادی از رفتار بعضی از گردشگران هم گلایه‌هایی دارد: «بعضی از همین دوستان یا اطرافیان آنها که گلایه می‌کنند و گاهی هم به آنها حق می‌دهیم و سر تعظیم در برابر انتقادهایشان فرود می‌آوریم، در بازدیدهایشان روی در و دیوار به‌ویژه لوکیشن اورشلیم یادگاری می‌نویسند یا زباله‌های‌شان را در محیط می‌ریزند. شهرک بالغ بر ۴۰ هکتار وسعت دارد و تمیز نگه داشتن اینجا به ۷۰ تا ۸۰ نیروی نظافتچی نیاز دارد. راه دیگر این است که خود مردم در حفظ و پاکیزگی محیط کوشا باشند.
موضوع بعدی این است که با توجه به باز بودن محیط شهرک، بادهای تند زباله‌های اطراف را هم به داخل محیط شهرک می‌کشاند. یا دوستان خودمان در تولید فیلم و سریال هم بعضاً روی لوکیشن‌ها یادگاری می‌نویسند و از خودشان آثاری به جا می‌گذارند.برای طرح‌ها و برنامه‌های گردشگری که مردم محله و منطقه از آن بهره‌مند شوند آماده همکاری و تعامل با شهرداری منطقه یا شهرداری نواحی هستیم. از اینکه ارتباط و همکاری بیشتری با خانه‌های فرهنگ و سراهای محله هم داشته باشیم استقبال می‌کنیم. می‌شود برای گردشگری مردم منطقه کارهای مختلفی انجام داد که لازم است برای رسیدن به یک راه‌حل خوب و مناسب و کسب توافق با شهرداری منطقه گفت‌وگو کنیم و همکاری بیشتری با یکدیگر داشته باشیم.»
- همه مقصرند
مشکلات اینجا فقط تخریب دکورها و وجود ضایعات و ماشین‌آلات در گوشه و کنار شهرک و داخل و اطراف لوکیشن‌ها نیست. زباله‌هایی که در سرتاسر محیط اینجا پراکنده شده معضل آزاردهنده دیگر است و همچون زخمی زشت، بر چهره زیبای لوکیشن‌های تاریخی شهر نشسته است. ظروف یکبارمصرف، بطری‌های سالم و شکسته شیشه‌ای، قوطی و پسماندهای پلاستیکی، تکه‌های کاغذ و مقوا، نایلون و بسته‌های چیپس، پفک و بقایای دیگر تنقلات و خوراکی‌ها تقریباً در تمام طول مسیر و اطراف شهرک دیده می‌شود. بخش زیادی از این آلودگی را هم باید به حساب گردشگران و بازدیدکنندگان گذاشت و به پای آنها نوشت.
البته عوامل و سازندگان فیلم‌ها و سریال‌ها نیز همپای بعضی از گردشگران در این تخریب و آلودگی سهیم هستند. بخشی از ظروف یکبارمصرف و زباله‌ها و پسماندهایی که می‌بینیم بعد از فیلمبرداری در شهرک سینمایی و تلویزیونی از گروه‌ها و عوامل سازنده فیلم‌ها به جا مانده و در خیابان‌های اینجا رها شده است. فضاهای تخریب شده و زباله‌های پراکنده در شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران محصول مشترک بازدیدکنندگان و استفاده‌کنندگان از این فضای فرهنگی و تفریحی است. البته منتقدان، مدیریت شهرک را هم در این وضع مقصر می‌دانند که برای مرمت، نگهداری و پاکسازی شهرک اقدام مؤثری انجام نمی‌دهد.
- یادگاری های زشت
عادت زشت یادگاری نوشتن روی در و دیوار، اینجا هم به چشم می‌خورد. نام‌ها و نشان‌ها و زمان‌های حک شده فراوانی روی دکورها دیده می‌شود. با اسپری روی کرکره یکی از مغازه‌های لوکیشن میدان بهارستان بزرگ نوشته‌اند «استقلال سرور پرسپولیس است». قطعاً این نوشته بخشی از این لوکیشن تاریخی نیست چون در آن زمان نام باشگاه آبی‌پوش تهران تاج بود. مشخص است که این یکی هم مانند زخم‌های به جا مانده از یادگاری‌های نوشته شده روی دیوار، حاصل کج سلیقگی یکی از بازدیدکنندگان است که این مکان فرهنگی هنری را برای تسویه حساب‌های فوتبالی خود انتخاب کرده است.
- دکورهای تخریب شده
شهرک سینمایی و تلویزیونی ایران که با وجود تغییر نام، هنوز بسیاری آن را با نام قدیمی‌اش یعنی غزالی می‌شناسند، به رغم تمام زیبایی و نوستالژیک بودنش، نازیبایی‌ها و تلخی‌هایی هم دارد. دکور بعضی از لوکیشن‌ها به حالت نیمه‌ویران درآمده و درو پنجره‌های بعضی ساختمان‌هایش کنده شده است. شکل و شمایل لاله‌زار و مغازه‌های معروف این راسته با تصویر شیک و اتو کشیده‌ای که در قاب تلویزیون دیده‌ایم تفاوت‌هایی دارد.
دکور داخلی تعدادی از آنها فرو ریخته، شیشه بعضی شکسته و گرد و غبار بر چهره آنها نشسته است. دیگر لوکیشن‌ها هم شرایط بهتری ندارند و این تخریب و آسیب در قسمت‌های مختلف شهرک دیده می‌شود. بخشی از این تخریب‌ها یادگار توریست‌ها و گردشگرانی است که از این محل بازدید کرده‌اند. یکی از کارکنان شهرک می‌گوید: «متأسفانه بعضی از بازدیدکنندگان رعایت نمی‌کنند. بخش زیادی از این شکستگی‌ها و آسیب‌هایی که به دکور و ساختمان‌ها وارد شده به مردم بر می‌گردد. عید امسال که مراجعه‌کنندگان زیادی داشتیم آسیب‌های زیادی به دکورها وارد شد و کلی خسارت به بار آمد.»