دغدغه‌ای که اگر راهی برایش نیابند، پایان خوشی در انتظارشان نخواهد بود. چه بسیارند بی‌خانمان‌هایی که شب‌های سرد زمستان در گوشه‌ای از این شهر پر هیاهو خون در رگ‌هایشان یخ می‌زند و نعش بی‌جانشان طلوع صبحی دیگری را نمی‌بیند. اغلب وقتی نامی از کارتن‌خواب‌ها برده می‌شود، ناخودآگاه در ذهن‌مان چهره تکیده و ژولیده افراد معتاد نقش می‌بندد، اما هر معتادی، کارتن‌خواب یا هر کارتن‌خوابی، معتاد نیست!
کسانی هم هستند که به دلیل فقر و نداری، ناچارند تا در این شب‌های پاییزی که سرما تا مغز استخوان نفوذ می‌کند، بسترشان را روی زمین سرد پهن کنند. این قشر آسیب‌دیده در این روزها بیشتر از هر زمان دیگری به کمک و حمایت شهروندان نیاز دارند. یک وعده غذا، چند تکه لباس یا پتویی که آنها را از سرما حفظ کند، برای اغلب ما کاری ساده اما برای کارتن‌خواب‌ها همچون هدیه‌ای بسیار با ارزش است. هرچند کارتن‌خواب‌ها مکان ثابتی ندارند و خانه مقوایی‌شان را هر جا که شد علم می‌کنند. در این گزارش نقاطی را که اغلب پاتوق یا کلونی کارتن‌خواب‌ها در پهنه غرب است، شناسایی و به مسئولان و شهروندان این مناطق معرفی کرده‌ایم. شاید دانستن این نشانی‌ها علاجی قبل از وقوع حادثه‌ای تلخ برای کارتن‌خوابی دیگر باشد.
- پاتوق اصلی‌شان فرحزاد است
- منطقه ۲
منطقه ۲ به نسبت مناطق پهنه غربی تهران از وسعت بیشتری برخوردار است. به همین خاطر تعداد کارتن‌خواب‌ها و نقاط تمرکز آنها در این منطقه در مقایسه با دیگر مناطق ۹، ۲۱ و ۲۲ هم بیشتر است. به گفته «فیروز دوان» رئیس اداره آسیب‌های شهرداری منطقه ۲، دره فرحزاد و محله طرشت و حواشی بزرگراه یادگار امام(ره) از جمله نقاطی است که کارتن‌خواب‌ها در آنها تجمع دارند.
به همین خاطر سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران با همکاری سازمان بهزیستی برای جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها در دره فرحزاد کمپی راه‌اندازی کرده که علاوه بر اعزام به گرمخانه‌های شهر تهران، تعدادی از کارتن‌خواب‌های این محله را به این کمپ ارجاع می‌دهد. همچنین قرار است «اتوبوس اسکان موقت»، البته در صورت تصویب این طرح، در این محل مستقر شود تا کارتن‌خواب‌ها علاوه بر اسکان در فضایی گرم، از دیگر خدمات حمایتی مانند غذای گرم و لباس تمیز نیز بهره‌مند شوند.
- منطقه ۲ در پهنه غرب رکورددار است
بر اساس اطلاعات سازمان خدمات اجتماعی، منطقه۲ در مقایسه با دیگر مناطق پهنه غرب بیشترین کارتن‌خواب را دارد. از این‌رو در آبان و آذر ماه ۴۰۶ نفر کارتن‌خواب از منطقه جمع‌آوری و در گرمخانه‌ها پذیرش شده‌اند که ۱۴ نفرشان زن بوده‌اند. علت اصلی این معضل در منطقه۲ وجود فضاهای بی‌دفاع شهری است. متروکه بودن، نداشتن روشنایی کافی و تنگ و باریک بودن معبر از ویژگی‌های فضاهای بی‌دفاع شهری است. خانه‌های متروکه و باغ‌های قدیمی این منطقه از جمله نقاطی هستند که اکنون به مکان‌هایی برای تجمع یا کلونی‌های کارتن‌خواب‌ها تبدیل شده است.
- منطقه۲ نشانی‌ها:
دره فرحزاد
محله طرشت، حوالی خیابان آزادی
سعادت‌آباد، بلوار فرهنگ، باغ کارتن‌خواب‌ها
بزرگراه شهید همت، شمشادهای میانی بزرگراه
بزرگراه یادگار امام به‌ویژه حریم منطقه ۱۰، ۹ و ۲
بلوار پاک‌نژاد، اطراف دانشگاه امام صادق (ع)
- پناه در راه ماندگان
- منطقه۹
صندلی‌های آهنی بوستان المهدی(عج) و چمن‌های خیس تپه‌های میدان آزادی جزو نخستین پاتوق‌هایی است که کارتن‌خواب‌های منطقه ۹، بارها شب‌خوابی را روی آنها تجربه کرده‌اند. چراکه قرار گرفتن این منطقه در ورودی شهر و همجواری‌اش با پایانه مسافربری غرب باعث شده تا روزانه صدها مسافر وارد این منطقه شوند. افرادی که اغلب آنها جایی برای گذراندن شب ندارند و برج آزادی، سقفی خیالی خانه‌های مقوایی‌شان است.
از طرفی هم به غیر از کارتن‌خواب‌ها و معتادان، زباله‌گردها را هم می‌توان شب‌ها در مناطق پهنه غرب دید. به گفته «صادق‌محمدی» رئیس اداره آسیب‌های اجتماعی شهرداری منطقه۹، زباله‌گردها شب تا صبح در گوشه‌ای از منطقه منتظر می‌مانند تا سطل‌های زباله به دفعات در ساعات مختلف پر شود و آنها زباله‌های بازیافتی را جدا کنند. اسم آنها کارتن‌خواب نیست و صرفاً به دلیل نوع شغلشان در این ساعات در محله‌ها حضور دارند. به همین‌خاطر با دیدن خودروهای گشت آسیب‌های اجتماعی خود را مخفی و فرار می‌کنند.
- پذیرش ۱۵۰ کارتن‌خواب در مددسرا
بر اساس آمار اداره رفاه و آسیب‌های اجتماعی شهرداری منطقه۹ هرشب ۱۵۰ نفر کارتن‌خواب در مددسرای این منطقه در بزرگراه فتح پذیرش می‌شود، اما در این بین افراد کارتن‌خوابی هم هستند که نمی‌خواهند به مددسرا بروند و نمی‌توان آنها را به زور و اجبار برد. از این‌رو در گوشه و کنار منطقه۹ مانند خیابان امامزاده عبدالله(ع) مخفی می‌شوند تا از دید نیروهای گشت شبانه اداره آسیب‌های این منطقه در امان بمانند، اما رد آنها همیشه در این محدوده باقی است. به همین خاطر در دوماه گذشته ۱۹۸ نفر کارتن‌خواب از منطقه جمع‌آوری شده‌اند که تاریکی و کمبود روشنایی در معابر علت اصلی حضور آنها بوده است.
- منطقه۹ نشانی‌ها:
خیابان‌های فتح نهم و پانزدهم در بزرگراه فتح
خیابان امامزاده عبدالله(ع) نرسیده به سه‌راه آذری
حاشیه بزرگراه آیت‌الله سعیدی، کنار دیوار فرودگاه بین‌المللی مهرآباد
خیابان دانشگاه هوایی، خیابان نجفی، گرمابه قدیمی
حاشیه رودخانه کن در بزرگراه فتح
بوستان المهدی(عج)
خیابان آزادی، خیابان استاد معین
بزرگراه آیت‌الله سعیدی، خیابان سی‌متری جی
خیابان سادات، خیابان امامزاده عبدالله(ع)
- هجوم به منطقه همسایه
- منطقه ۲۲
«راحله اسماعیلی» یکی از اهالی محله خلیج‌فارس شمالی می‌گوید: «به ندرت در این منطقه می‌توان کارتن‌خواب دید چراکه اغلب آنها پاتوقشان محله شهران یا جاده امامزاده داود(ع) است که فاصله چندانی هم با این منطقه ندارد.» این منطقه هم مانند منطقه ۲۱ شهرک‌های مسکونی بسیاری دارد. به همین خاطر فضایی وجود ندارد که به کلونی یا پاتوق کارتن‌خواب‌ها تبدیل شود. تنها در بخشی از این منطقه که بزرگراه یا حریم است می‌توان تعداد انگشت‌شماری کارتن‌خواب دید. حاشیه رودخانه کن، بوستان جوانمردان و رفیوژ میانی بزرگراه شهید همت از جمله نقاط تشکیل کلونی‌های کارتن‌خواب این منطقه است.
- بیش از یک چهارم، بانوان هستند
کمترین آمار کارتن‌خواب‌ها در پهنه غرب به منطقه ۲۲ تعلق دارد. بر اساس آمار سازمان خدمات اجتماعی در آبان و آذر ماه امسال از منطقه ۲۲، فقط ۵۷ کارتن‌خواب که ۱۶ نفر از آنها زن بوده‌اند، جمع‌آوری و به مددسرا فرستاده شده‌اند، اما آمار کارتن‌خواب‌ها در منطقه ۵ بیش از ۳۰۰ نفر را نشان می‌دهد.
- منطقه۲۲ نشانی‌ها:
حاشیه بزرگراه شهید خرازی
جاده ورودی استادیوم آزادی
حاشیه بزرگراه آزادگان
زیر پل رودخانه کن
شهرک گلستان، بلوار کاج
اطراف جنگل چیتگر
- ورود افراد غریبه ممنوع
- منطقه ۲۱
به اعتقاد «مریم باقری» پژوهشگر محله چون بافت مسکونی منطقه ۲۱ از شهرک‌ها، مجتمع‌های چند واحدی و کارخانه‌ها تشکیل شده و اغلب این شهرک‌های مسکونی نگهبان دارند، به همین خاطر ورود افراد معتاد یا کارتن‌خواب به این مکان‌ها ممکن نیست. از این‌رو تعداد افراد کارتن‌خواب در این منطقه در مقایسه با دیگر مناطق پهنه غرب کمتر است. برخلاف باور عموم، کوچه‌های باریک و خلوت تنها مکان‌هایی نیستند که کارتن‌خواب‌ها در آن حضور دارند، بلکه اغلب کارتن‌خواب‌ها در منطقه۲۱ روی عرشه پل‌های هوایی یا در حاشیه بزرگراه‌های این منطقه می‌خوابند. چراکه این فضاها می‌توانند از دید مأموران گشت پنهان بماند. زیرپل‌ها و گذرگاه‌های زیرزمینی هم از دیگر مکان‌های تجمع کارتن‌خواب‌های این منطقه است.
- حاشیه بزرگراه‌ها، پاتوق شده است
بر اساس آمار سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهر تهران در ماه‌های آبان و آذر امسال، ۴۳ نفر کارتن‌خواب از منطقه ۲۱ جمع‌آوری شده که اغلب در حاشیه بزرگراه‌ها و فضای‌های بی‌دفاع شهری این منطقه زندگی می‌کردند.
- منطقه۲۱ نشانی‌ها:
تهرانسر، اطراف اردوگاه افغان‌ها
عرشه‌های پل‌های هوایی سطح محدوده به‌ویژه در بزرگراه فتح
تهرانسر غربی، پارک لاله
شهرک فرهنگیان، پل زیرگذر مترو آزادی، انتهای خیابان فرهنگ
روبه‌روی ورزشگاه آزادی
بزرگراه شهید فهمیده، داخل بلوک‌های سیمانی هدایت آب
حریم بین مناطق ۲۱ و ۲۲ در بزرگراه شهید فهمیده
- چگونه به کارتن‌خواب‌ها کمک کنیم؟
کوروش گرامی-مدیر مرکز گذری کاهش آسیب فرحزاد:
کمک کردن به افراد آسیب‌دیده اجتماعی، به‌ویژه کارتن‌خواب‌ها، به فرهنگ ساکنان محله و آن منطقه بستگی دارد. برای مثال در محله‌ای مثل فرحزاد که شهروندان خودشان از لحاظ مالی و اقتصادی وضع چندان خوبی ندارند نمی‌توانند انتظار کمک زیادی داشت. با توجه به اینکه اهالی از لحاظ مالی خودشان در مضیقه هستند، ممکن است یک لباس را چندین بار تن کنند، یا حتی برای تهیه غذای خودشان در مضیقه باشند. از این‌رو نمی‌توان از آنها انتظار کمک داشت.
از سوی دیگر از جنبه فرهنگی هم اغلب ساکنان این محله، مهاجر و از قومیت‌های مختلفی هستند که هرکدام آداب، رسوم و فرهنگ متفاوتی دارند. نگاهشان به اعتیاد خوب نیست و افراد آسیب‌دیده اجتماعی را از خود دور می‌کنند یا به آنها هیچ کمکی نمی‌کنند. ولی باز در این بین تعداد انگشت‌شماری از اهالی هستند که یا خودشان بهبودیافته هستند یا به نوعی با این آسیب درگیر بوده‌اند و آشنایی مختصری با این معضل دارند و به همین‌دلیل به کمک این افراد می‌آیند.
دیگر مناطق پهنه غرب هم مانند ۹ و ۲۱ هم تقریباً به همین شکل است، اما با وجود این، حس انسان‌دوستی و کمک به همنوع در ذات همه ما وجود دارد و با دیدن این افراد می‌خواهیم به آنها کمک کنیم. دادن غذای گرم، لباس و پتو به آنها حداقل‌کاری است که به‌عنوان همنوع می‌توانیم انجام دهیم. شهروندان علاقه‌مند برای کمک به در راه ماندگان و کارتن‌خواب‌ها می‌توانند با شماره چهاررقمی ۴۹۳۷ تماس گرفته و پتو، لباس گرم و مواد غذایی اهدایی خود را به سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران تحویل دهند. همچنین اگر شهروندان با سامانه ۱۳۷ تماس بگیرند و نشانی کارتن‌خواب‌ها را اعلام کنند، شهرداری به محل مراجعه و کارتن‌خواب‌ها را به مددسرا اعزام می‌کند تا غذای گرم بخورند، لباس تمیز بپوشند و خوابی راحت را در شبی سرد پشت سر بگذارند.