این نوید را می‌داد که زمانی نه چندان دور خانم‌های جویای کار مناطق جنوبی پایتخت صاحب حرفه و شغلی مناسب شوند و ۷۴۸هزار و ۶۶خانم ساکن این مناطق از سیستم حمل‌ونقل امن و راحت استفاده کنند، اما نه تنها شاهد چنین آثار ارزشمندی نبودیم، بلکه با تعطیلی زودهنگام این مرکز، پیشینه و عقبه‌ای ناموفق برای توسعه این فرصت شغلی و مرکز خدماتی به ثبت رسید. راه‌اندازی آژانس بانوان در مجموعه شهربانو منطقه۲۰ قدم دیگر مدیریت شهری در سال۱۳۹۵ برای ایجاد فضای شغلی و خدماتی ویژه بانوان جنوب تهران بود،
اما این حرکت نیز به بار نرسیده عقیم شد و در گفت‌وگو برای تداوم این مسیر بسته ماند. به موازات این تلاش‌های مدیریت شهری، بانوان نیز با دایر کردن تاکسی‌سرویس‌های ویژه خانم‌ها بر نیاز این قشر صحه گذاشتند. گزارش زیر شرح فراز و نشیبی است که این مسیر طی کرده و پیامدهایی که به بن‌بست‌رسیدن آن برای بانوان مناطق جنوبی به بار آورده است.
شاید بتوان دهه۸۰ را اوج فعالیت بانوان در صنف تاکسی سرویس به شمار آورد. بسیاری از بانوان جویای کار و درآمد که در رانندگی مهارتی داشتند، سرمایه‌ای به اندازه خرید خودرو نو یا کارکرده دست‌وپا کردند و مشغول کار شدند. این شغل نوپا برای بانوانی که در کری‌خوانی با راننده‌های دیگر صاحب ادعا بودند جذابیت خاصی داشت، از سوی دیگر نیاز بانوان به وسیله حمل‌ونقلی ایمن سبب شد از این فرصت استقبال ویژه‌ای شود.
این اوضاع و احوال، مدیران شهری را بر سر ذوق آورد تا به‌عنوان متولیان نهادی خدماتی کمر همت ببندند و در رفع نیاز این قشر سهمی داشته باشند. افتتاح «آژانس بیسیم بانوان» راهکاری برای تحقق این هدف بود. به قول «سیدجعفر تشکری هاشمی» معاون وقت حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران، فراوانی تماس‌ها و درخواست‌های ثبت‌شده بانوان مناطق جنوبی در سامانه‌های مردمی۱۳۷ و ۱۸۸۸ به این حرکت جهت بخشید و ۲۲ آذر ۱۳۸۵ کلنگ نخستین آژانس بانوان شهر تهران در منطقه۱۹ به زمین خورد، اما این حکایت چنان که متولیان طرح پیش‌بینی می‌کردند رقم نخورد و مدت فعالیت این نهاد خدماتی چندان به درازا نکشید.
گذشت یک دهه از تعطیلی زودهنگام آژانس بانوان منطقه۱۹ پیدا کردن سرنخ و دلیل آن را دشوار کرده، اما پاسخ‌های غیررسمی مسئولان که با تأکید بر ذکر نشدن نام همراه است، نشان می‌دهد فراهم نبودن زیرساخت‌های مناسب زمینه سوء مدیریت و تخلف‌های مختلف را به وجود آورده و باعث انتقال این مرکز به مناطق شمالی شده است. این قدم کوتاه و بی‌سرانجام، به‌رغم بازماندن از اهداف اولیه خود ثمرات مبارکی در پی داشت و پس از تعطیلی این مرکز، آژانس‌های بانوان متعدد یکی پس از دیگری در جنوب پایتخت فعال شدند.
نکته قابل تأمل، پاینده نبودن دولت این مراکز خدماتی ویژه بانوان بود، به‌طوری که اکنون از جمع ۲۳آژانس مسافربری درون‌شهری بانوان که از سال۱۳۸۵ تاکنون در جنوب تهران بازگشایی شده، فقط یک آژانس دوام و بقا پیدا کرده است. این آژانس از یکسال پیش در محله دولت‌آباد فعال است و سرسختی و عزم جزم «لعیا محمدی» مهم‌ترین دلیل تداوم فعالیت آن بشمار می‌رود.
- شرایط دشوار تمدید مجوز
محمدی که این آژانس را دایر کرده است، می‌گوید: «برای این صنف سختگیری‌ها و مقررات خاصی قرار داده‌اند و بسیاری از همکارانم در زمان گذراندن مراحل تمدید مجوز، از ادامه کار منصرف می‌شوند.» به گفته او صدور پروانه فعالیت آژانس‌های بانوان با سایر آژانس‌ها تفاوتی ندارد، اما تأمین فضایی با مساحت بیش از ۳۰مترمربع برای فعالیت و پارکینگی که لااقل ۸۰مترمربع مساحت داشته باشد، از عهده اغلب همکارانش برنمی‌آید. محمدی می‌گوید: «جواز فعالیت آژانس را یکساله صادر می‌کنند و در مرحله تمدید آن باید دوباره این هفت‌خوان را بگذرانیم. از سوی دیگر فضاهای وسیع و مناسب در جنوب شهر به سختی یافت می‌شود و صاحبان آژانس توان تأمین هزینه‌های آن را ندارند.»
او به‌عنوان یک بانو و شهروند شهرری، کمبود این مراکز را احساس کرده و برای رفع آن آستین بالا زده است. محمدی می‌گوید: «جنوب تهران نقاط حاشیه‌ای و دورافتاده زیادی دارد که مسیرهای خلوت و ناامن دارند. خانواده‌ها در کنار راننده‌های خانم احساس امنیت بیشتری می‌کنند و سفر شهری آنها با آرامش بیشتری همراه است، خانم‌های جویای کار هم فقط با داشتن گواهینامه رانندگی و خرید یا اجاره خودرو می‌توانند درآمد کسب کنند.»
مدیران شهری منطقه۲۰ سال‌ها پس از توقف فعالیت تاکسی بیسیم بانوان منطقه۱۹ با همکاری بخش خصوصی در مجموعه شهربانو این منطقه، مرکز حمل‌ونقل درون‌شهری ویژه خانم‌ها را دایر کردند، ولی در حالی که انتظار می‌رفت توسعه پیدا کند و حتی در مناطق دیگر هم به اجرا درآید، ۲سال بعد شاهد تعطیلی این مرکز بودیم. «مرضیه امیری» مسئول اداره امور بانوان شهرداری منطقه۱۷ که چند سال مدیریت مجموعه شهربانو این منطقه را برعهده داشته می‌گوید: «وجود مجموعه‌های ورزشی مانند استخر و مراکز خدماتی نظیر سالن زیبایی، مجموعه‌های شهربانو در مناطق جنوبی را به مکان‌های مناسبی برای افتتاح آژانس بانوان تبدیل کرده، اما این اقدام به بسترسازی و مقدمات زیادی نیاز دارد که اگر فراهم نباشد، نتیجه مورد انتظار را به دنبال نخواهد داشت.»
- آژانس‌ها شرایط کار راننده‌ها را تسهیل می‌کنند
کمبود آژانس‌های بانوان سبب شده خانم‌های علاقه‌مند به شغل رانندگی با مشقت بیشتری کار کنند. «ربابه محمدی» یکی از این بانوان است. او هر روز ساعت ۳صبح به ترمینال جنوب می‌رود تا به بانوانی که ترجیح می‌دهند در ساعات اولیه صبح با یک راننده خانم به مقصد برسند، سرویس بدهد. محمدی می‌گوید: «۵۷سال از خدا عمر گرفته‌ام و برایم آسان نیست که از صبح تا شب برای پیدا کردن مسافر کوچه و خیابان‌های شهر را بالا و پایین بروم، ولی برای تأمین مخارج زندگی چاره دیگری ندارم. اگر آژانس بانوان فعال می‌ماند و در آن کار می‌کردم، برای پیدا کردن مسافر مجبور نبودم با راننده‌های دیگر جر و بحث کنم یا سپیده نزده از خانه بیرون بزنم.»
او معتقد است کار در آژانس به راننده‌ها امکان می‌دهد برای درآمد و زمان خود برنامه‌ریزی بیشتری داشته باشند. راه‌اندازی نخستین آژانس بانوان به‌صورت بیسیم از آینده‌نگری و نیازسنجی مجریان طرح حکایت می‌کرد و اگر بر بستر و ملزومات سنجیده‌تری بنا می‌شد، بدون تردید امروز در سیستم حمل‌ونقل عمومی جنوب تهران گفتنی‌های بسیاری داشت، اما اکنون این ایده را شرکت‌های آنلاین به اجرا درآورده‌اند. این شرکت‌های هم‌سفری آنلاین تا اندازه‌ای کمبود آژانس‌های بانوان جنوب شهر را کاهش داده‌اند، اما قول و نظرهای بانوان راننده نشان می‌دهد سرویس‌های آنلاین در رفع این نیاز موفق نبوده است.
«علی قاضی» معاون واحد عملیات یکی از این شرکت‌ها می‌گوید: «در کار ما محل سکونت کاربران راننده خانم و آقا محدودیتی برای فعالیت آنها به وجود نمی‌آورد. بیش از ۳هزار کاربر راننده خانم در ناوگان حمل‌ونقل این شرکت مشغول فعالیت هستند که تعداد زیادی از آنها در مناطق جنوب تهران خدمت‌رسانی می‌کنند.» یکی از اقدام‌های مثبت این شرکت برای افزایش استقبال مشتریان خانم، درنظر گرفتن تخفیف هزینه سفر برای سرویس حمل‌ونقل ویژه بانوان است.
- نماینده ویژه مدیرعامل سازمان تاکسیرانی شهر تهران:
- درخواست بدهندآژانس بانوان راه می‌افتد
مریم فتحی‌پور-مسئول امور بانوان و نماینده ویژه مدیرعامل سازمان تاکسیرانی شهر تهران
تلاش‌های مسئولان برای احیای آژانس‌های بانوان جنوب تهران از لزوم وجود این مراکز حکایت می‌کند. «مریم فتحی‌پور» مسئول امور بانوان و نماینده ویژه مدیرعامل سازمان تاکسیرانی شهر تهران بر این باور است که می‌توان از ظرفیت مجموعه‌های شهربانو که در مناطق فعالیت می‌کنند، برای رسیدن به این هدف بهره‌گرفت. گزارش زیر شرح گفت‌وگو با فتحی‌پور است.
- نخستین تاکسی بیسیم بانوان در منطقه۱۹ راه‌اندازی شد، اما دوره فعالیت طولانی نداشت. این تعطیلی به فعالیت بانوان تاکسیران خسارت نزد؟
توقف فعالیت این مرکز، خدمت‌رسانی بانوان تاکسیران مناطق جنوبی را قطع نکرده زیرا با انتقال این خدمات به یک شرکت خصوصی شمال شهر، بانوان علاوه بر اشتغال در این بخش به سرویس مدارس و تاکسی تلفنی‌های مناطق مختلف خدمت‌رسانی می‌کردند.
- اگر مکان فعالیت آژانس در بهبود خدمت‌رسانی به بانوان جنوب شهر نقشی نداشت، بنابراین آن زمان انتخاب منطقه ۱۹ برای شروع طرح هم سنجیده به نظر نمی‌رسد. نظرتان چیست؟
در کنار این شرکت خصوصی مستقر در شمال شهر، ۲۳دفتر برای هماهنگی امور اداری تاکسیرانان در نظر گرفته شده که تعدادی از آنها در مناطق جنوبی تهران مانند عبدل‌آباد و بعثت واقع شده‌اند و موقعیت جغرافیایی آژانس به‌طور کامل از جنوب شهر دور نشده است. با این راهکار بانوان تاکسیران ملزم به مراجعه به شرکت نیستند و با حضور در این دفاتر امور اداری خود مانند تمدید کارنامه هوشمند و گرفتن مرخصی و... را انجام می‌دهند.
- در اغلب مناطق جنوبی تهران، مجموعه شهربانو وجود دارد. شهربانوها ظرفیت راه‌اندازی تاکسی بیسیم بانوان را دارند؟
اداره کل امور بانوان در برگزاری نمایشگاه‌ها و برخی مراسم خاص از ما درخواست خودرو می‌کند اما برای تخصیص سرویس دائمی به مجموعه‌های شهربانو، هنوز درخواستی دریافت نکرده‌ایم. هر زمان چنین درخواستی مطرح شود، در صورت داشتن مجوزهای لازم و به صرفه بودن آن برای بانوان تاکسیران، این درخواست را می‌پذیریم.
- برای احیای تاکسی بیسیم بانوان در مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ چه برنامه‌هایی دارید؟
اجرای طرح نوسازی تاکسی‌های بانوان در کل شهر تهران و همچنین ارائه وام نوسازی خودرو براساس تفاهمنامه‌ای با کمیته امداد به برخی از بانوان سرپرست خانوار که درخواست نوسازی خودرو دارند، از برنامه‌هایی در همین راستا بوده است. در نیمه دوم امسال، ۲۲دستگاه تاکسی از تاکسی‌های بانوان نوسازی شدند و این طرح برای تمامی خودروهای ناوگان تاکسیرانی اجرا خواهد شد.
خانم‌ها در رانندگی محتاط ترند
- فرخ فرحدوست-کارشناس حمل‌ونقل شهری
امروزه زنان همگام با مردان مسئولیت دارند و علاوه بر انجام امور خانه در جامعه نیز نقش‌های مهمی عهده‌دار هستند. طبیعی است فارغ از تفکیک جنسیتی، بلکه برای تکریم خواست‌های آنان برای رفت‌وآمد و حضور خود در جامعه شهری به سیستمی که تأمین‌کننده حداکثر راحتی، آسایش فکری و امنیت و احترام باشد، راه‌اندازی شود. در سایر کشورهای جهان از جمله روسیه، لبنان، مالزی، پاکستان، آفریقای جنوبی، مکزیک، انگلستان، مصر و هند سال‌هاست که شرکت‌ها و سیستم‌های جابه‌جایی خاص بانوان تشکیل شده تا سفر آرام، بدون دغدغه و ایمن را برای آنها رقم زنند.
در این راستا حتی انجمن‌های جهانی متشکل از تعدادی کشور با شعارهایی از قبیل «زنان برای تاکسی زنان» با اهداف دسترسی آسان و ایمن به حمل‌ونقل، کاهش خشونت علیه زنان و تقویت زنان در نیروی کار فعالیت دارند و معتقدند توانمندسازی زنان و ایجاد فرصت‌هایی که به‌طور خاص در دست مردان است، به خودباوری، بهبود روابط و سبک زندگی خانواده کمک می‌کند. در شهر تهران نخستین تاکسی بیسیم بانوان با ۱۵دستگاه خودرو پراید سبزرنگ فعالیت خود را آغاز کرد، هرچند آن زمان رانندگی با تاکسی در شهر تهران برای خانم‌ها مشکل به نظر می‌رسید و از دید برخی نامأنوس بود، اما امروز شرکت‌های خصوصی تاکسی اینترنتی با ایجاد سرویس‌های ویژه حمل‌ونقل بانوان به راحتی به فعالیت می‌پردازند.
تجربه نشان داده عموماً خانم‌ها در رانندگی محتاط‌تر، دقیق‌تر و در ارائه خدمات به مسافر مسئول‌تر هستند و قطعاً حضور بیشتر آنان در معابر شهری ملاحظه و قانونمندی سایر رانندگان را فراهم می‌سازد. نتایج یک تحقیق در مقاله‌ای با عنوان «نقش تاکسی بیسیم بانوان بر احساس امنیت زنان تهرانی» به نویسندگی هاجر جمالی و فریبا شایگان در فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، با تحلیل و داده کاوی به خوبی به بررسی و ارائه نتایج علمی به اثر وجود سیستم تاکسی بانوان شهر تهران در تأمین حس ایمنی و آسایش خانم‌ها پرداخته است.
از منظر دیگر تاکسی ویژه بانوان نه تنها نیازهای سفر شهروندان را تأمین می‌کند بلکه با نگاهی ژرف‌تر علاوه بر اشتغالزایی بانوان، ابزاری کارا در حل معضلات بانوان سرپرست خانوار، بدسرپرست و آسیب دیده به شمار می‌رود. نیاز به تاکسی ویژه بانوان به‌خصوص در مناطق پرجمعیت و کم‌برخوردار یا مناطقی که مراکز صنعتی، تجاری وخدماتی در بافت مسکونی فعال هستند بیشتر احساس می‌شود. بنا به همین دلایل نخستین تاکسی تلفنی بیسیم در منطقه۱۹راه‌اندازی شد و در نواحی مرکزی و جنوبی تهران بزرگ مانند مناطق۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ و ۱۹ نیز این نیاز کاملاً به چشم می‌خورد. در این میان وجود شرایط هموارکننده فعالیت رانندگان این سرویس‌ها از جمله انجام سرویس‌های ادواری، تعویض به موقع لوازم خودرو برای پرهیز از در راه ماندن وسیله نقلیه و وجود سرویس‌های امدادی سیار ویژه تاکسی بانوان از بین برنده چالش‌های موجود در این مسیر و پایداری فعالیت آنان خواهد بود.
- آشنایی با دغدغه بانوان راننده
- برخی آقایان حق ما را نادیده می‌گیرند
روزگارشان درون کابینی زردرنگ می‌گذرد. بانوانی که برخلاف ظرافت‌های زنانه خود شغلی مردانه برگزیده‌اند و از این طریق امرارمعاش می‌کنند. بیشتر ساعات زندگی آنها در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر می‌گذرد تا مسافران را از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر جابه‌جا کنند. آنها هر روز سنگ صبور مسافرانی می‌شوند که از زمین و زمان گلایه دارند اما گوش شنوایی برای شنیدن دغدغه‌های ناگفته خود پیدا نمی‌کنند. «زهرا رستمی» یکی از رانندگان مناطق جنوبی تهران است.
این بانوی ۴۴ساله، ۱۰سال از عمرش را در این شغل گذرانده و به‌عنوان راننده گردشی در محدوده میدان‌های راه‌آهن، ولی‌عصر(عج) و ونک فعالیت می‌کند. او با اشاره به اینکه آغاز فعالیتش در تاکسی بیسیم بانوان منطقه۱۹ رقم خورد، می‌گوید: «۶سال ابتدایی علاوه بر راننده تاکسی، به‌عنوان راننده سرویس مدارس هم مشغول به کار بودم، اما برای بانوان شاغل در این شرکت شرایط خاصی وجود داشت. مثلاً این گروه نمی‌توانستند به‌صورت شخصی فعالیت کنند و مسافران آقا را سوار کنند که این موضوع تا حد زیادی موجب دستمزد اندک آنها می‌شد و آن زمان بسیاری از همکارانم به دلیل این محدودیت‌ها از شغل‌شان کناره گرفتند. پس از مدتی به دلیل کاهش تعداد متقاضیان، فعالیت شرکت هم متوقف شد.»
او با بیان اینکه باوجود تعطیلی این شرکت، شرایط اشتغال بانوان در تاکسی بیسیم‌های مناطق دیگر همچون مناطق ۲ و ۹ فراهم بود، می‌گوید: «در این مناطق برای من محدویتی وجود نداشت که مسافرانم آقا یا خانم باشند.» رستمی از مشکلات و دغدغه‌های این روزهایش می‌گوید: «متأسفانه گاهی رانندگان آقا رفتار مناسبی با خانم‌ها ندارند و مانع فعالیت ما می‌شوند. گاهی بعضی از آنها مسافران ما را مجبور به سوارشدن در خودرو خود می‌کنند. این موضوع را بارها به مسئولان اطلاع داده‌ام اما رسیدگی نشده است.» «مریم آدمیان» هم راننده دیگری است که این روزها در تاکسی بیسیم مشغول به کار است.
او با اشاره به اینکه ترجیح می‌دهد مسافرانش فقط خانم باشند و تمایلی به رانندگی گردشی یا عضویت در آژانس‌های نوین اینترنتی ندارد، می‌گوید: «به دلیل داشتن فرزندان کوچک توانایی فعالیت تمام وقت را ندارم و از طرفی دوست دارم همه مسافرانم خانم باشند. روزانه چند سرویس تلفنی را به عهده می‌گیرم یا گاهی به تعدادی از بانوان که با من آشنایی دارند و شخصاً تقاضای سرویس می‌کنند خدمات می‌دهم.» او معتقد است بسیاری از خانم‌ها از داشتن راننده تاکسی خانم احساس امنیت بیشتری می‌کنند.