آنها خانه‌هایی هستند با کوهی از خاطرات و تاریخی که هویت یک محله را در خود جا داده‌اند و سال‌هاست سخاوتمندانه از این هویت امانتداری می‌کنند. قدم زدن در بافت قدیمی محله کن یک حسن دارد و آن هم دیدن خانه‌هایی است که در روزگار خانه‌های آپارتمانی و برج و پنت‌هاوس شما را به ضیافتی دعوت می‌کنند که شاید تنها در قاب تلویزیون آنها را دیده باشید. خانه‌هایی با حوض فیروزه‌ای، سقف‌های چوبی، دیوارهای کاهگلی، درهای چوبی و درکوب‌های زنانه و مردانه. ۳ سال پیش رئیس وقت شورای‌شهر از خانه قدیمی مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی بازدید کرد و به خبرنگاران قول مساعد داد که این خانه توسط شهرداری خریداری و به موزه تبدیل شود. این خانه نه تنها موزه نشد بلکه پشت درهای بسته ماند. بیشتر از ۱۰۰ خانه قدیمی در محله کن وجود دارد که به واسطه نوع معماری، قدمت بنا و مقام و شخصیت مالکانشان از نظر میراث فرهنگی و صد البته گردشگری تاریخی حائز اهمیت هستند.
وقتی محله‌ای بااصالت و هویت باشد مسلماً بناهای تاریخی و جذاب و دیدنی کم ندارد. کن، درکنار باغ‌های میوه‌اش، در بخش مسکونی‌اش خانه‌های قدیمی‌ای دارد که عمر بیشتر آنها از ۱۰۰ سال نیز گذشته است. محمد نورقربان از اهالی محله کن که به واسطه تشکیل گروه فرهنگی «کن قدیم» این روزها پیگیر هویت و تاریخ محله ابا و اجدادی‌اش است دراین‌باره می‌گوید: «بسیاری از خانه‌های قدیمی کن به دلیل مشکلاتی که ورثه با هم دارند به حال خود رها شده‌است. با تعدادی از اهالی محله از چند خانه بازدید کردیم و خوشبختانه هنوز مقاوم و پابرجا هستند و با کمی مرمت و احیای بافت قدیمی امکان بهره‌برداری فرهنگی از این بناها زیاد است. همان‌طور که چند خانه قدیمی بارها به‌عنوان لوکیشن فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی انتخاب شده‌اند.»
- نگهداری از خانه‌های قدیمی هزینه دارد
فاطمه میرزایی، از بانوان پا به سن گذاشته محله کن، ما را به خانه قدیمی‌ای دعوت می‌کند که روزگاری مادربزرگ و پدربزرگش در آن زندگی می‌کردند. میرزایی می‌گوید: «هیچ‌کدام نخواستیم این خانه را خراب کنیم حتی فکر فروشش هم ناراحتمان می‌کند ولی نگهداری از این خانه‌ها ساده نیست. اگر به آنها رسیدگی نشود خراب می‌شود. مدتی برای تأمین مخارج نگهداری خانه، آن را به تهیه‌کنندگان سریال‌های تلویزیونی اجاره می‌دادیم اما همسایه‌ها گله کردند که اینجا شلوغ می‌شود و ما هم دیگر سراغ این کار نرفتیم. خانه‌هایی همچون خانه پدربزرگ من در کن زیاد است البته بعضی از مالکان این خانه‌ها را به اتباع بیگانه بدون اجازه اقامت اجاره داده‌اند که اصلاً خوب نیست.»
- خانه‌هایی با قدمت ۲۰۰ ساله
خانه پدری آیت‌الله مهدوی کنی، خانه آیت‌الله عمیقی، خانه علی‌اکبر فائزی پورتهرانی معروف به «آقا تهرانی» و خانه حاج قاسم بزرگی در حدود ۲۰۰ سال قدمت دارند. علیرضا محبعلی، عضو شورایاری محله کن می‌گوید: «محله کن ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری زیادی دارد اما متأسفانه کسی به آن توجه نمی‌کند. اگر قرار است این خانه‌ها خریداری شود، قبل از هر چیز باید کاربری مناسبی برای آنها تعریف کنند. اهمیت این خانه‌ها به دلیل خاطره‌ای است که مردم کن از ساکنان آنها دارند که اگر از بین بروند بخش عظیمی از خاطره قومی مردم از بین خواهد رفت. هنوز وقتی مردم کن از کنار خانه آیت‌الله مهدوی کنی یا از کنار خانه آیت‌الله تهرانی عبور می‌کنند، فاتحه‌ای برای آنان می‌فرستند و ذکر خیری از آنان می‌کنند. این خانه‌ها نشانه‌ای از طرز تفکر و سبک زندگی ما هستند و برای همین است که در گذر زمان دست‌نخورده باقی مانده‌اند.»
- آزادی، آوانگارد در معماری طهران
- منطقه ۹
روزگاری که تهران با برج آزادی آغاز می‌شد، زمین‌های اطرافش همه بیابان و بایر بود. در ضلع جنوب غربی برج، باشگاه خلبانی که حالا فرودگاه مهرآباد نامیده می‌شود قرار داشت. در ضلع شمال غربی برج هم کولی‌نشین‌هایی جای خوش کرده بودند که بعدتر در محدوده محله سیزده آبان در منطقه ۲۰ ساکن شدند. «مسعود بخشایشی» دبیر شورایاری محله استادمعین از خاطرات کودکی‌اش که با روزهای ساخت برج پیوند خورده می‌گوید: «آن زمان من ۸ سال داشتم که با دوستانم جمع می‌شدیم و می‌رفتیم نزدیک کارگاه‌های ساخت‌وساز برج.
البته کاملاً پنهانی چون اگر می‌دیدند حسابی شر به پا می‌شد. یادم است یکبار حوالی ظهر ناگهان سر و صدای شادی و دست‌زدن از کارگاه بلند شد. به هر ترفندی بود با یکی، ۲ نفر از بچه‌ها نزدیک شدیم. گویا برای احداث هرکدام از پایه‌های برج یک گروه مهندسی و سازنده وجود داشت و قرار گذاشته بودند هر گروهی که به مراحل پایانی پروژه نزدیک‌تر می‌شد علاوه بر دستمزدهای تعیین شده، مبلغی را هم به‌عنوان پاداش دریافت کند. آن سر و صدای خوشحالی هم برای گروه سازنده یکی از پایه‌های برج در ضلع جنوبی بود.»
«محمد فلاحتگر» یکی از ساکنان قدیمی محله درباره تغییر نکردن شرایط برج طی سال‌های مختلف می‌گوید: «به هر حال بودجه‌هایی از سازمان‌های مختلف به نوسازی برج آزادی اختصاص داده می‌شود اما این بودجه‌ها واقعاً چقدر به درستی هزینه می‌شود؟ این را من می‌گویم که سال‌های سال است در این محله زندگی کرده‌ام و هیچ تغییر محسوسی در نمای برج یا در اجرای فعالیت‌های رونق‌بخش به محله‌ام نمی‌بینم. به نظرم اگر نیمی از فعالیت‌هایی که در برج میلاد انجام می‌گیرد در این برج اجرا شود، آمار آسیب‌های اجتماعی و شهری منطقه ۹ هم کاهش می‌یابد.»
- ۳۰۰ سال قدمت
- منطقه ۲۱
محله «وردآورد» در کیلومتر ۲۰ بزرگراه شهید لشکری عنوان قدیمی‌ترین محله منطقه ۲۱ را یدک می‌کشد. به روایت اهالی قدیمی این محله بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد و به دلیل وجود مزرعه‌های پرورش گل سرخ در آن وردآورد (آوردگاه گل‌سرخ) نام گرفت. محله امروزی وردآورد حدود ۱۶ هزار نفر جمعیت دارد اما با وجود قدمتش همچنان بافت سنتی و قدیمی خود را حفظ کرده و تغییر زیادی نکرده است. از همین رو اهالی همچنان به رسم و رسوم همسایه‌داری پایبندند و در هر شرایطی پشت و پناه هم هستند. همدلی اهالی وردآوردی در مناسبت‌های مذهبی زبانزد ساکنان منطقه است.