چه پروژه‌های مهمی در زمینه RFID / آراف‌آدی (Radio Frequency Identification) در حال اجراست و چه طرح‌هایی برای آینده در دست بررسی است؟ در این گزارش با شمار قابل توجهی از کاربردهای کارت‌های الکترونیک و تگ‌هایRFID درکشور آشنا می‌شوید:
بحث درباره لیبل‌های RFID در سال‌های گذشته آن قدر تازه و رویایی بود که هر بار لازم بود توضیحات مفصلی درباره آن داده شد. حالا این پدیده دارد کاربردی می‌شود. در کشور ما پروژه‌های فراوانی درباره به کارگیری فن‌آوریRFID در دست بررسی و اجراست.
خوشبختانه خانواده چاپ بخت آن را داشته‌اند که زودتر از حرفه‌های دیگر در جریان اطلاع‌رسانی مربوط بهRFID قرار بگیرند. جالب این کهRFID به هر صورتی که باشد و به همراه هر شی یا محصولی که استفاده شود، به طور معمول نوعی از چاپ را نیز با خود دارد. به همین دلیل خانواده چاپ نزدیک‌ترین حرفه به این پدیده است.
پروژه‌های بزرگ ملی (کارت ملی، گذرنامه، گواهینامه و ...) از جمله عمده‌ترین نمونه کارهایی هستند که از حوزه چاپ می‌گذرند و به RFID نیز مجهز می‌شوند. اما کاربری‌های بسیار متنوع دیگری در بخش دولتی و خصوصی (حتی واحدهای کوچک اقتصادی) برای RFID تعریف می‌شود که می‌تواند الهام‌بخش علاقه‌مندان به فعالیت در این زمینه باشد.
چندین شرکت بزرگ فعال در زمینه چاپ کارت و چاپ‌های امنیتی، در پروژه‌های بزرگ چاپی کشور درگیر هستند. در اینجا به سراغ یکی از آنها که در قبیله چاپ ناخته‌شده‌تر است، می‌رویم.
لاله کامپیوتر که پیش از این بابت نصب سیستم تولیدCD و چاپ روی آن و سپس دستگاه چاپ افست خشک مخصوص تولید کارت، در بین چاپکاران شناخته شده بود، بررسی‌های فراوانی در زمینه کارت‌های هوشمند وRFID انجام داده و حالا درگیر انجام برخی پروژه‌های بزرگ ملی است. بنابراین یکی از مراکزی که سر راست می‌تواند نکات خوبی درباره روندهای موجود در کشور در زمینه استفاده ازRFID بیان کند، همین جاست.
مهندس محمود صادقی (معاون فنی لاله کامپیوتر) مدیر پروژه‌های مرتبط باRFID و یکی از مطلع‌ترین افراد در این زمینه، طرف صحبت ماست. در این گفت‌وگو مهندس سعید صفات (معاون تولید لاله کامپیوتر) و مهندس مهدی چشمه (کارشناس فنی کارت) و کسی که از نزدیک درگیر طرح‌ها و پروژه‌هایRFID است، در کنار او به پرسش‌های ما پاسخ می‌دهند.
دولت الکترونیک
به نظر می‌رسد در زمینه استفاده از فن‌آوری اطلاعات و فن‌آوری‌های پیشرفته، دولت چندین گام بلند از بخش خصوصی جلوتر حرکت می‌کند. همین عزم جزم دولت و دست باز آن در ساماندهی به وسیع‌ترین داده‌ها، با پشتیبانی بودجه مصوب، زمینه را برای اجرای طرح‌های بزرگی مانند کارت ملی و کارت سوخت و ... فراهم ساخته است.
معاون فنی لاله کامپیوتر با تایید این سخن، یادآور می‌شود که کارت ملی اساس خدمات دولت الکترونیک است. دولت مصمم است که کارت‌های ملی را به صورت هوشمند صادر کند، همچنین گذرنامه‌های جدید را مجهز به تراشه الکترونیک و حاوی اطلاعات فردی ارایه دهد.
ده‌ها پروژه بزرگ ملی و نیز مربوط به امور سازمان‌های مختلف دولتی در حال برنامه‌ریزی برای استفاده از کارت‌هایContactless و تگ‌هایRFID هستند.
دور و نزدیک
پیش از این که وارد بحث معرفی طرح‌ها و پروژه‌ها بشویم، مهندس صفات ترجیح می‌دهد ابتدا با یک تقسیم‌بندی ساده، طبقه‌بندی قابل درکی از کاربردهای کارت‌هایContactless و تگ‌هایRFID ارایه دهد.
کارت‌هایی که از نزدیک (فاصله چند سانتی‌متری) نسبت به دروازه کارت خوان(Reader) قابل شناسایی هستند، برای مصارف معین و دقیق‌تری تهیه می‌شوند. اما کارت‌ها و تگ‌های دیگری هم هست که از فاصله دور قابل شناسایی و مبادله اطلاعات هستند. بر این اساس کاربری‌های متفاوتی را می‌توان تعریف کرد.
از جمله موارد ملموس برای مردم می‌توان به بلیط مترو اشاره کرد که حاوی چیپ RFID است و باید از نزدیک کارت‌خوان عبور کند. بلیط اتوبوس نیز به زودی چنین خواهد شد. اما برای کاربردهای از راه دور می‌توان به کنترل جاده‌ای(Access Control) اشاره کرد که ماشین‌ها می‌توانند با چسباندن آن، بدون توقف از دروازه عوارضی اتوبان‌ها عبور کنند و از حسابشان کسر شود.
از کاربردهای عمومی دیگری که اغلب مردم با آن سروکار پیدا می‌کنند، یکی استفاده ازRFID در تگ چمدان‌های فرودگاهی و دیگری اجناس سوپرمارکت‌ها است.
می‌پرسیم: حالا چه پروژه‌هایی در اولویت قرار دارند و به اجرا نزدیک‌تر هستند. با توجه به خبرهایی که در مورد تعویض کارت ملی و گذرنامه و گواهینامه شنیده می‌شود، آیا کارت‌های جدید باRFID خواهند بود؟
مهندس چشمه تایید می‌کند این پروژه‌ها در اولویت هستند و می‌افزاید: < انتظار می‌رود تا آخر امسال تعدادی کارت ملی جدید صادر شود و تا 2 سال بعد، کارت ملی جدید (دارای تراشه و یک لایه(RFID به کلیه هموطنان داده شود. بودجه کارت ملی در قالب ردیف‌های مربوط به دولت الکترونیک پیش‌بینی شده است.
گذرنامه الکترونیک (اطلاعات دارنده آن مطابق استاندارد ایکائو) نیز از پروژه‌های در حال اجراست و تا آخر سال 86 چند هزار گذرنامه الکترونیک و سال بعد تعداد بیشتری گذرنامه از این نوع به اتباع کشور تحویل داده خواهد شد.>
مهندس چشمه درباره گواهینامه جدید مجهز به تراشه الکترونیک وRFID صحبت زیادی نمی‌کند، زیرا شرکت‌های دیگری، درگیر اجرای آن هستند. اما از یک طرح وسیع دیگر خبر می‌دهد: <کارت بهداشت که حاوی کلیه اطلاعات پزشکی افراد است.>
طرح‌ها و پروژه‌هایRFID
مهندس چشمه پس از اشاره به کارت ملی، گذرنامه و کارت بهداشت، یادآور می‌شود که همه این پروژه‌ها در زمره شناسایی از نزدیک قرار می‌گیرند. البته این پروژه‌ها به همراه گواهینامه همگی دارای کارهای چاپی نیز هستند.
سپس به طرح‌هایی اشاره می‌کند که مربوط به تگ‌هایRFID قابل شناسایی از راه دور هستند و رشته سخن را به مهندس چشمه می‌سپارد. وی طرح‌ها و پروژه‌ها را به طور اجمالی مرور می‌کند:
کنترل جاده‌ای خودروها، که با نصب تگ‌هایRFID روی ماشین‌ها و پرداخت قبلی از طریق اینترنت، عبور از دروازه‌های عوارضی را بدون توقف میسر می‌سازد، اگر مبلغی پرداخت شده باشد(Prepaid) با عبور ماشین از دروازه عوارضی، ابتدا ماشین شناسایی شده و سپس به مقدار تعیین شده از حساب آن برداشت می‌شود. اما چنانچه پرداخت نشده باشد، صورتحساب جریمه با ذکر ساعت و روز عبور از فلان اتوبان، به درب منزل صاحب ماشین فرستاده می‌شود. این تگ‌ها انواع کنترل جاده‌ای دیگر را نیز امکان‌پذیر می‌سازد.
کنترل طرح ترافیک بدون پلیس، ماشین‌هایی که مجاز به عبور از طرح باشند، دارای تگRFID می‌شوند، چنانچه ماشین غیرمجاز از دروازه خواننده عبور کند، شناسایی شده و برگ جریمه برای آن صادر خواهد شد، یا دستور توقف آن از مرکز پلیس داده می‌شود.کنترل ماشین‌های عمومی، طرحی است که در وزارت کشور تعریف شده و به موجب آن تاکسی‌ها در روز باید از نقاط مختلفی در شهر- که گیت RFID نصب شده - عبور کنند تا معلوم شود آنها در حال کار بوده و در جایی متوقف نشده‌اند.
ترمینال‌ها و تاکسیرانی مشهد، طرح‌هایی برای استفاده از RFID روی ماشین‌های اعضای تعاونی‌ها دارند.
کارت حضور و غیاب، بدون کارت‌زنی و تنها با عبور پرسنلی که لباس کار حاویRFID به تن دارد.
ردیابی قطعات یدکی و اتومبیل از جمله طرح‌هایی است که ساپکو دنبال می‌کند. سایپا نیز از تگ‌هایRFID روی قطعات مهم اتومبیل‌ها و نیز سوئیچ ماشین زانتیا، استفاده می‌کند. ایران خودرو نیز برای شناسایی اتومبیل‌های تولید شده در انبارهایش از این فن‌آوری بهره می‌برد. کنترل و ردیابی حیوانات، پروژه‌ای است که در باغ وحش و موزه حیات‌وحش کاربردهای متفاوتی دارد. موزه حیات‌وحش می‌تواند دستگاه‌هایی به بازدیدکنندگان بدهد که با نزدیک شدن به هر یک از حیوانات و شناسایی تگRFID آنها، مشخصات کامل آن را روی صفحه‌ای بنویسد.
کاهش مصرف برق با RFID، استفاده از تگ‌هایRFID می‌تواند حضور یا عدم حضور افراد در سالن‌های مختلف یک کارخانه را تشخیص داده و بر اساس الگوریتم تعریف شده‌ای چراغ‌ها و وسایل تهویه مطبوع سالن‌ها و اتاق‌های خالی را خاموش کند.
سیستم امانت کتابخانه‌ها،کتابخانه یکی از پرمصرف‌ترین مراکز تگ‌هایRFID هستند و کتابخانه ملی و کتابخانه‌های بزرگ کشور به طور جدی در حال بررسی طرح‌هایی در این زمینه هستند.
بلیط کنسرت، استفاده ازRFID در بلیط کنسرت‌ها و مراسم پر ازدحام نیز به سهولت کارها کمک می‌کند. هم اکنون مقدمات استفاده از بلیط‌های حاویRFID برای کنسرت یکی از اساتید بزرگ موسیقی در اسفندماه فراهم شده است. فرد به محض عبور با بلیط مجهز به تگRFID از مقابلReader ، پرینت تایید و شماره صندلی خود را دریافت می‌کند.
حتی در یک فروشگاه کوچک
با این توضیحات، این فهرست می‌تواند بی‌انتها باشد، اما جای این پرسش مطرح است که آیا استفاده ازRFID در واحدهای کسب و کارهای کوچک هم می‌تواند مقرون به صرفه باشد؟ آیا امکان تولید تعداد زیاد تگ‌هایRFID و کدگذاری اختصاصی تعداد محدودی از آنها وجود دارد؟
مهندس چشمه پاسخ می‌دهد که آری. تولید چند میلیارد تگ فروش (1 بیتی) بسیار ارزان تمام می‌شود (هر تگ در حد 50 سنت)، هر فروشگاه می‌تواند به تعداد دلخواه از این تگ‌ها که دارای شماره سریال هستند به صورت یک بار مصرف استفاده کند. این تگ‌ها به صورت غیرفعال(passive) هستند و با حفظ کدEPC اطلاعات مربوط به کارخانه سازنده، کشور سازنده و کد کالا را مشخص می‌کنند.
اغلب تگ‌های RFID فقط در حد ذخیرهID یا شماره‌ها و اطلاعات محدود مورد استفاده قرار می‌گیرند که در حد یک بایت است.در صورتی که کارت‌های غیرتماسیContactless در حد کیلوبایت اطلاعات را روی تراشه ذخیره می‌کنند و برای کاربردهای اساسی (مانند گذرنامه و کارت ملی) استفاده می‌شوند.
به هر حال قیمت پایین تگ‌هایRFID استفاده از آنها را در کسب و کارهای کوچک هم توجیه‌پذیر می‌سازد، در عوض موجب ایمنی کالاها و حساب و کتاب دقیق‌تر می‌شود.
زیرساخت‌های ارتباطی
ترسیم منظره‌ای این چنین وسیع از کاربردهایRFID ، کارت‌های غیرتماسی و اسناد و مدارک و کنترلرهای الکترونیک، این سوال را به ذهن می‌آورد که آیا زیرساخت‌های لازم برای تبادل اطلاعات مهیا شده است؟
معاون فنی لاله کامپیوتر پاسخ می‌دهد که در حال حاضر زیرساخت‌های لازم برای انجام همه طرح‌هایی که مورد بحث قرار می‌گیرند، فراهم نیست. به همین دلیل شماری از کارشناسان مخالف اجرایی شدن بسیاری از این طرح‌ها و پروژه‌ها هستند.
البته موانع دیگری هم وجود دارد. به طور معمول، مقاومت در برابر تغییر وجود دارد و تحول به سختی صورت می‌گیرد، این امر مستلزم فرهنگ‌سازی است.
دولت برای ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی مصمم است و بحث‌های جدی در مورد ایجاد شبکه‌های ارتباطی (با سیم یا بی‌سیم) در دستور کار مسوولان قرار دارد.
ایمنی در برابر هکرها
وقتی از شبکه بی‌سیمwireless صحبت به میان می‌آید و به طور کلی هرگاه صحبت از رد و بدل شدن حجم وسیعی از اطلاعات در سطح یک کشور است، ایمنی اطلاعات، یک دغدغه جدی است. آیا تمهیدات کافی در این مورد به عمل آمده است؟
مهندس چشمه در پاسخ می‌گوید که این مساله مورد توجه جدی طراحان و مجریان پروژه‌هایRFID و کارت‌های الکترونیک است. بدیهی است که هر کس نباید بتواند به اطلاعات شخصی افراد (پرونده پزشکی یا حساب‌های مالی و ...) دسترسی داشته باشد.
و اضافه می‌کند که برای گذرنامه تمهیدات خوبی اندیشیده شده تا اطلاعات آن توسط افراد غیرمجاز شناسایی نشود.
وی هدف از به کارگیری سیستم‌های الکترونیک در اسناد هویت را دو چیز می‌داند: آرامش مردم برای گرفتن خدمات و آرامش مسوولان برای ارایه خدمات. اگر قرار باشد این آرامش با سرقت اطلاعات یا دستیابی هکرها تهدید شود، نقض غرض است. بنابراین اقدامات لازم در این مورد به عمل خواهد آمد.
فن‌آوری خارجی، نرم‌افزار ایرانی
شاید در ارتباط با ایمنی اطلاعات، بتوان بحث وابستگی این فن‌آوری به خارج کشور را نیز مطرح ساخت. وقتی بدنه کارت‌ها و آنتن RFID و تراشه‌ها از خارج وارد می‌شود، ما تا چه حد بر آنها کنترل داریم؟
مهندس صفات با تاکید این نکته که اجزای کارت‌های الکترونیک و تگ‌هایRFID به طور عمده وارداتی هستند، اما یادآور می‌شود که در هر یک از آنها ویژگی خاص خودمان را ایجاد می‌کنیم که قابل دستیابی و تقلب برای دیگران نباشد.
تراشه از خارج کشور وارد می‌شود، ولی ما سیستم عامل و برنامه خودمان را درون آن قرار می‌دهیم. حتی بدنه کارت با پرداختی که روی آن انجام می‌دهیم، به صورت منحصر به فرد درمی‌آید.
او سپس اضافه می‌کند که لاله کامپیوتر در حال ایجاد خط تولید آنتن‌هایRFID است که در صورت تکمیل آن، بخش مهمی از اجزای تگ‌های غیرفعالPassive در ایران تولید خواهد شد.
چاپ، همراه صمیمی الکترونیک
وقتی از کارت‌های هوشمند و تگ‌هایRFID صحبت به میان می‌آید، به نظر می‌رسد دیگر چیزی به نام چاپ چندان ضروری نیست. کافی است آنتنRFID روی چیزی باشد یا یک کارت حاوی تراشه الکترونیک از گیتReader عبور کند، دیگر همه اطلاعات دیده شده یا تشخیص داده می‌شود. اما مهندس مهدی چشمه اطمینان می‌دهد که چاپ همچنان همراه الکترونیک باقی می‌ماند:
بسیاری از کارت‌ها مثل کارت ملی و گواهینامه و کارت سوخت و ... با چاپ های چند رنگ و حتی تکنیک‌های چاپی مختلف تولید می‌شوند. حتی حامل‌های لیبل‌ها و تگ‌های کوچک RFID نیز شماره سریال یا عدد و حروفی به صورت چاپی همراه خود دارند. در بسیاری موارد، چاپ یکی از ویژگی‌های اساسی این کارت‌ها و تگ‌‌هاست.
همچنین باید به این نکته توجه داشت که همیشه و همه جا شناساهای الکترونیک موجود نیستند و با مشاهده مشخصات و اطلاعات چاپ شده موجب شناسایی و انجام عملیات مربوطه می‌شود.
حتی در جاهایی که دستگاه‌های خوانندهReader و شناسایی وجود دارند نیز ممکن است به دلیل قطع برق یا خرابی سیستم، استفاده از آنها امکان‌پذیر نباشد، در آن صورت نیز اطلاعات چاپی کارایی دارند.
بسیاری از کارت‌ها و اسناد، چند تکنیک چاپ امنیتی را به عنوان شاخص باید داشته باشند. روش‌هایی مانند میکروپرینت، مرکب‌هایUV و ... به نوبه خود، ایمنی را بالا می‌برند و راه را بر تقلب می‌بندند.
بنابراین چاپ نزدیک‌ترین و پایدارترین همراه تگ‌هایRFID و کارت‌های الکترونیک است.
تولید کارت‌های الکترونیک پروسه پیچیده‌ای است که انواع فوت و فن‌ها در آن به کار می‌رود. چند روش چاپ، پانچ، سوراخ‌کاری، لمینیت، پرس هولوگرام و چیپ‌گذاری و ... همه در واحدها (چاپخانه‌ها)ی تولید کارت صورت می‌گیرد. تنها بارگذاری اطلاعات است که در مراکز مربوطه صورت می‌گیرد.