کانال آبی که از میان این محله رد می‌شود، با ایجاد بوی بد و مشمئزکننده و ایجاد آلودگی زیست‌محیطی باعث گلایه و ناراحتی شهروندان شده است. اهالی گله‌مند از وجود چنین همسایه مزاحمی بارها با همشهری محله تماس گرفته و خواسته‌اند که از وضع نامطلوبی که این کانال آب به وجود آورده گزارشی تهیه شود. به گفته اهالی غرق شدن کودکان در کانال، حضور جانوران موذی و هجوم پشه‌ها به منازل مسکونی از دیگر پیامدهای همسایگی با این کانال است. در این گزارش «حسین سلیمانی» دبیر شورایاری محله خاورشهر همراهی‌مان می‌کند.
۱۱ کیلومتر بعد از پایانه خاوران، درست در جنوب‌شرقی منطقه ۱۵، تابلو محله خاورشهر دیده می‌شود. تنها محله ناحیه ۸ منطقه است، با مساحتی بالغ بر ۷۳۳ هکتار که جمعیتی در حدود ۳۰ هزار نفر را در خود جای داده است. محله دنجی است. خیابان‌هایش عریض است و فضای سبز زیبایی دارد. بیشتر خانه‌های خاورشهر ویلایی و بزرگند. به گفته سلیمانی مساحت این خانه‌ها بین ۲۰۰ تا ۳۰۰مترمربع است. او می‌گوید: «سال‌های اخیر آپارتمان‌سازی در خاورشهر زیاد شده است. مجتمع‌های بزرگی هم در قسمت شرقی محله ساخته شده است. »
قدمت محله به دهه ۵۰ برمی‌گردد و بعد از ساخت پادگان نظامی در حاشیه بزرگراه امام رضا(ع)، برای تسهیل رفت‌وآمد کارکنان نیروهای مسلح محله خاورشهر ایجاد شده است. سلیمانی ادامه می‌دهد: «با تقسیم زمین خاورشهر به قطعات کوچک‌تر، در اختیار کارکنان نیروهای مسلح قرار گرفت. در واقع محله‌ای شد که ساکنانش همه ارتشی بودند. با اینکه هنوز هم بسیاری از شهروندانش بازنشسته نیروهای مسلح هستند ولی جمعیت قابل توجهی از ساکنان محله را کامیون‌دارها تشکیل می‌دهند. چون سکونت در این شهرک برایشان مطلوب است و تا دلتان بخواهد جای پارک برای کامیون‌ها پیدا می‌شود. » کامیون‌های پارک شده در خیابان‌های این شهرک ادعای او را تأیید می‌کند که خود معضل دیگری است که نوشتنش وقت دیگری می‌طلبد.
- کانال آب یا شبه رودخانه
محله خاورشهر از شرق به جاده محمودآباد و از غرب به جاده قاسم‌آباد منتهی می‌شود. در شمال آن بزرگراه امام رضا(ع) قرار دارد و جنوبش هم با کانال آبی که از محله عبور می‌کند مسدود می‌شود. سلیمانی برای نشان دادن کانال آب، خیابان شهید موحد دانش را در پیش می‌گیرد و سرانجام به تپه نسبتاً بلندی می‌رسیم. دبیر محله به راحتی از تپه بالا می‌رود. شیب تپه تند و بالا رفتن از آن خیلی دشوار است. سلیمانی از بالای تپه با دست اشاره می‌کند: «این هم کانال آب» اما آنچه به نظر می‌رسد رودخانه‌ای است که آب زلال ندارد و رنگش به سیاهی می‌زند. سرعت آب زیاد است و بوی بد و مشمئزکننده‌اش مشام را آزار می‌دهد. چند نفر از اهالی با دیدن سلیمانی و عکاسی که از کانال عکس می‌گیرد، از تپه بالا می‌آیند. از قرار معلوم دل پری دارند. «علی نقدی‌بیک» یکی از معتمدان محله است و می‌گوید: «عمق کانال زیاد است و چند سالی است که لایروبی نشده. ته کانال و به‌ویژه جداره‌های آن انباشته از گل و لای است، اگر کسی پایش بلغزد و در کانال بیفتد نجات دادنش کار دشواری خواهد بود. بارها شده جانوری برای رفع تشنگی به کانال نزدیک شده و در آب افتاده است. »
- آبتنی در استخر آلوده
نگاه کردن به کانال دلهره‌آور است. به شکل کانیو ساخته شده و از دیواره بتنی‌اش می‌توان فهمید ساختار محکمی دارد. «میلاد تبریزی» یکی دیگر از اهالی درباره دردسرهای کانال می‌گوید: «من از بچگی در این محله بزرگ شده‌ام. زوایای کانال آب را خوب می‌شناسم. تا به حال جان چندین بچه را نجات داده‌ام. سرانه فضاهای تفریحی و ورزشی در محله خاورشهر پایین است و به همین دلیل بچه‌ها معمولاً در کوچه بازی می‌کنند. خیلی از آنها هم با گرم شدن هوا برای آبتنی به کانال نزدیک می‌شوند و همین خیس کردن پا در آب همانا و سر خوردن در کانال همان. » سلیمانی گفته او را تأیید می‌کند و ادامه می‌دهد: «کانال روباز است و با هیچ حفاظی ایمن‌سازی نشده است. بچه‌های ما امنیت ندارند. چند ماه پیش هم یکی از اهالی در کانال افتاد. هر لحظه امکان دارد بچه‌ها در کانال سقوط کنند. خطر بیخ گوششان است. غیر از آن آب آلوده عوارض پوستی ایجاد می‌کند. اگر بچه‌ای از روی بی‌احتیاطی از این آب بنوشد قطعاً کارش به بیمارستان می‌کشد. »
- خطر سیلاب در محله خاورشهر
نقدی‌بیک به مشکل دیگری اشاره می‌کند و آن خطر سیلاب در محله خاورشهر است. او می‌گوید: «۱۲ فروردین امسال که بارندگی زیاد بود اگر ساعتی دیگر بارش باران ادامه پیدا می‌کرد آب از داخل کانال به درون خانه‌ها سرازیر می‌شد. درست مثل اتفاقی که سال ۷۴ رخ داد. آب حاصل از بارندگی به انتهای محله رسید، چون تپه بود نتوانست عبور کند و سیل وارد خانه‌ها شد. تا ۲متر زندگی‌مان زیر آب رفت. بعد از آن اتفاق از زیر کانال ۲ تا منفذ باز کردند که آب خارج شود که آن هم کافی نیست. » پیشنهاد می‌دهد کانال سرپوشیده شود تا هم از فضای آن بشود استفاده کرد و هم امکان بروز خطر را به حداقل رساند. نقدی‌بیک می‌افزاید: «با شهرداری نامه‌نگاری کرده‌ایم که برای ایمن‌سازی کانال اقدام کنند شهرداری می‌گوید باید اداره آبیاری اقدام کند. اداره آبیاری هم می‌گوید بودجه کافی برای انجام این کار ندارد و زیر بار مسئولیت نمی‌رود. اینجا فقط مردم به دردسر می‌افتند. »
- تله زباله‌گیر
کانال خاورشهر ۴۰ کیلومتر طول دارد که ۲ کیلومتر آن در محدوده خاورشهر قرار گرفته به‌طوری که انتهای محله خاورشهر را پوشانده است. «رحیم دشتبانی» از قدیمی‌های محله می‌گوید: «من سال‌هاست در این محله زندگی می‌کنم. روزی که خانه‌ام را در اینجا ساختم همه جا برهوت بود. خانه‌ها یکی یکی ساخته شد. تا چند سال اول خبری از کانال آب نبود. بعداً اداره آبخیزداری آن را ساخت. این کانال از شهرری آغاز شده و به ورامین می‌رود و زمین‌های کشاورزی آنجا را آبیاری می‌کند. » دشتبانی به آلودگی آب اشاره می‌کند. داخل کانال آب درست در ورودی محله خاورشهر تله زباله‌گیر جانمایی شده است. یک حصار فلزی که زباله‌ها پشت آن جمع می‌شوند. بوی تعفن زباله‌ها بسیار آزاردهنده است. اوج آلودگی را می‌توان در این مکان دید.
در این هنگام خانمی از پایین تپه با صدای بلند رو به سلیمانی می‌گوید: «آقای سلیمانی بگویید که از وجود پشه چقدر در عذابیم. » بعد رو به من ادامه می‌دهد: «با تاریک شدن هوا پشه‌ها هجوم می‌آورند. تابستان بیشترند. به‌طوری که کلافه می‌شویم. از اینکه مهمان به خانه‌مان بیاید خجالت می‌کشیم. صورت دختر ۵ ساله‌ام شبیه افرادی شده که آبله‌مرغان گرفته باشند. » او حق دارد گله‌مند باشد وزوز پشه‌ها و هجمه‌شان به سروصورت آزاردهنده است. از پشه‌ها بدتر وجود جانوران موذی است. موش‌هایی به اندازه گربه که به راحتی لای بوته‌ها رفت‌وآمد می‌کنند و خیلی راحت می‌توانند وارد خانه‌ها شوند.
- دکتر علیرضا انصاری، متخصص داخلی تشریح کرد
- بیماری‌های ناشی از آب آلوده
شنا کردن در آب آلوده کانال علاوه بر خطر غرق شدن می‌تواند بیماری‌های مهلکی مثل «وبا» و «حصبه» را به دنبال داشته باشد. این ۲ بیماری بر اثر میکروب‌های ناشی از آب آلوده به انسان سرایت می‌کند. دکتر «علیرضا انصاری» درباره بیماری حصبه می‌گوید: «شست‌وشوی سبزی و میوه و نوشیدن یا شنا کردن در آب آلوده می‌تواند باعث انتقال باکتری حصبه به بدن فرد شود. این بیماری بین یک تا ۳ هفته بعد از ورود عامل بیماری به بدن علائم خود را نشان می‌دهد. نخستین علامت آن تب شدید است که گاهاً به ۴۰ درجه هم می‌رسد. » فرد بیمار در روزهای بعد بسیار ضعیف و بی‌اشتها شده و بیماری، خود را با شکم‌درد، سرفه و سردرد و تعرق شدید و جوش‌های قرمز رنگ در ناحیه شکم و گردن کم‌کم بروز می‌دهد. او ادامه می‌دهد: «کودکان به این بیماری حساس‌تر هستند و به غیر از علائم بالینی که گفته شد معمولاً دچار اسهال و استفراغ هم می‌شوند. بعد از یک هفته بی‌حالی بیمار بیشتر می‌شود. در هفته دوم علائم عفونت روده خود را نشان می‌دهد. اگر بیماری زود تشخیص داده شده و برای درمانش اقدام شود می‌توان به بهبود بیمار امیدوار بود.
در غیراین صورت از بین ۴ مورد یک مورد به مرگ منجر می‌شود. » اما بیماری وبا که در مدت زمان چندساعت تا حداکثر ۵ روز بعد از ورود باکتری به بدن خود را بروز می‌دهد. اغلب علائم خفیف دارد اما گاهی اوقات این علائم شدید و جدی می‌شود. انصاری درباره بیماری وبا می‌گوید: «با ابتلا به بیماری وبا فرد دچار اسهال و استفراغ شدید و آب زیادی از بدن او دفع می‌شود. از دیگر علائم وبا، ضربان قلب بالا، کم شدن و یا از بین رفتن قابلیت ارتجاعی پوست، خشکی داخل دهان، گلو، بینی و پلک، فشارخون پایین، عطش و گرفتگی عضلات است. اگر این حالت درمان نشود می‌تواند در عرض چند ساعت منجر به شوک و مرگ فرد مبتلا به بیماری وبا شود. اگرچه بسیاری از افراد علائم خفیفی از بیماری را تجربه می‌کنند و شاید اصلاً هیچ علائمی را تجربه نکنند. با این وجود یک ناقل به حساب می‌آیند.
- جوابیه
- مهدی دباغ، مسئول کانال‌های تهران:
- هر سال کانال آب را لایروبی می‌کنیم
«وحید جهانی» شهردار ناحیه ۸ منطقه ۱۵، اداره آبیاری جنوب‌شرق را مسئول رسیدگی به کانال آب می‌داند و به همین دلیل با «مهدی دباغ» مسئول کانال‌های تهران گفت‌وگو کردیم. دباغ در ابتدا توضیحاتی را درباره موقعیت جغرافیایی کانال آب به ما می‌دهد. او می‌گوید: «این کانال ۴۰ کیلومتر طول دارد و از تصفیه‌خانه جنوب‌شرق تهران در ری شروع شده و به ورامین می‌رسد. عمق آن ۵/۲متر و عرض دهانه آن ۸متر است. » او تأکید می‌کند که سالانه کانال لایروبی می‌شود، در صورتی که اهالی و شهردار ناحیه معتقد بودند این اتفاق چند سال یک‌بار رخ می‌دهد. از آلودگی آب صحبت به میان آمد و اینکه چرا حجم زیادی زباله در ورودی محله در کانال جمع می‌شود.
دباغ پاسخ می‌دهد: «این آب از تصفیه‌خانه جنوب‌شرق تهران خارج می‌شود و آب تمیزی است و در طول مسیر آلوده می‌شود. زباله‌ها را خود اهالی در آب می‌ریزند که مسئولش ما نیستیم. اما در مورد ایمن‌سازی باید بگویم، چون کانال آب از داخل شهرک عبور کرده، حفظ ایمنی شهر و سلامت شهروندان برعهده شهرداری است. بنابراین حصارکشی اطراف کانال را باید شهرداری انجام دهد. در جاهایی که کانال آب خارج از محدوده شهری باشد ایمن‌سازی آن برعهده اداره آبیاری جنوب‌شرق تهران است که این کار را با توجه به اعتباری که دارد سالانه انجام می‌دهد. » او سرپوشیده کردن کانال را تأیید نمی‌کند چراکه معتقد است لایروبی کانال وقتی سرپوشیده باشد خیلی دشوار می‌شود و برای کارگران دردسرساز است. دباغ ادامه می‌دهد: «در اینکه کانال حادثه‌خیز است، بحثی نیست و چند سال پیش ۲ برادر نوجوان در آن غرق شدند. »