معتادان دورهمی پرخطرشان را با روشن کردن آتشی گرم می‌کنند که دودش به چشم اهالی محله می‌رود. مصرف علنی موادمخدر در یک قدمی منازل مسکونی، سرنگ‌های آلوده‌ای که در گوشه‌وکنار بوستان‌ها به جا می‌ماند و... مهم‌ترین آسیب‌های این پاتوق‌های پرخطر است که در کمین اهالی محله نشسته. در این گزارش به بهانه روز جهانی مبارزه با موادمخدر سراغ پاتوق‌های بزرگ تجمع معتادان در دل محله‌های شمال شهر رفتیم و در گفت‌وگو با اهالی، شورایاران، مدیران شهری و نیروی انتظامی ابعاد این مشکل و راهکارهای مقابله با شکل‌گیری این پاتوق‌ها را بررسی کرده‌ایم.
- منطقه ۱
- زندگی در حاشیه مقصودبیگ
با تاریکی هوا بوته‌های آتشی که معتادان برای مصرف موادمخدر برپا کرده‌اند، هر دو سوی روددره مقصودبیگ را روشن می‌کند. جایی که منازل مسکونی در چند قدمی مسیر رودخانه قرار دارند و سال‌هاست به پاتوق شب و روز کارتن‌خواب‌ها و معتادان تبدیل شده است. در حاشیه روددره، در و پنجره‌های زهوار در رفته حکم سقف بالای سر کارتن‌خواب‌ها را پیدا کرده و مصرف علنی موادمخدر در کنار آین آلونک‌ها منظره‌ای تکراری برای عابران پیاده است. «حسین شایسته پرتو» یکی از ساکنان خیابان‌هاله از مشکلات همسایگی با کارتن‌خواب‌ها و معتادان می‌گوید: «هر روز شاهد دعوا و درگیری معتادان هستیم.
یک روز بر سر موادمخدر و یک روز هم بر سر جای خواب و قلمروی که برای خودشان ساخته‌اند. چند سال پیش شهرداری مسیر ویژه‌ای برای پیاده‌روی در حاشیه رودخانه ساخت اما این مسیر و اطراف آن تبدیل به خوابگاه معتادان شده و استفاده از آن پس از تاریکی هوا امکان‌پذیر نیست. » اگر از سکونت کارتن‌خواب‌ها در نزدیکی منازل مسکونی بگذریم، مصرف علنی موادمخدر آن هم درست در فاصله‌ای بسیار کم با محل رفت‌وآمد شهروندان و دانش‌آموزان مدارس نزدیک روددره، نگرانی‌های زیادی برای اهالی ایجاد کرده است.
«علیرضا حمیدی» دبیر شورایاری محله تجریش که تلاش‌های بسیاری برای حضور پررنگ نیروی انتظامی در این محدوده انجام داده است می‌گوید: «نیروی انتظامی و شهرداری گاهی معتادان و کارتن‌خواب‌هایی را که برای اهالی دردسر ایجاد می‌کنند، جمع‌آوری و به گرماخانه‌ها منتقل می‌کنند اما تعداد این افراد آنقدر زیاد است که با این روش امکان حل ریشه‌ای معضل وجود ندارد. » نزدیک‌ترین گرمخانه به مقصودبیگ، گرمخانه ازگل است اما با کارتن‌خواب‌ها که حرف می‌زنیم هیچ رغبتی به شب ماندن در گرمخانه نشان نمی‌دهند.
«دایی محمد» که نزدیک به ۱۰ سال است زندگی در حاشیه روددره مقصودبیگ را انتخاب کرده می‌گوید: «فاصله گرمخانه تا مقصودبیگ زیاد است و بعضی وقت‌ها که ما را به گرمخانه می‌برند، صبح‌ها برای برگشت به مقصودبیگ دچار مشکل می‌شوم. آنجا غذای درست و حسابی هم نمی‌دهند. سال‌هاست در حاشیه مقصودبیگ زندگی می‌کنم و برخی از مردم من را می‌شناسند. می‌دانند از آنهایی نیستم که برای همسایه‌ها دردسر درست کنم. گاهی اهالی به من غذا می‌دهند و گاهی هم غذاهای نذری امامزاده صالح(ع) به ما می‌رسد. »
- بوستان‌های آبک در تصرف معتادان
محله گلابدره در منطقه یک نیز از آسیب‌های تجمع معتادان و مصرف علنی موادمخدر در امان نمانده است. پاتوق‌های شبانه معتادان و کارتن‌خواب‌ها در چند نقطه از این محله گریبان اهالی را گرفته و نگرانی‌های بسیاری برای آنها به وجود آورده است. باجه نگهبانی انتهای خیابان نصیری در محله آبک، نشانه‌ای از تلاش‌های اهالی این محله برای برگرداندن امنیت به محل زندگی‌شان است. «محمدرضاترابی گودرزی» دبیر شورایاری محله گلابدره می‌گوید: «چند سالی بود شب‌ها در خیابان بوکان شاهد تجمع معتادان و مصرف موادمخدر بودیم. معتادان بدون هیچ ترسی در کنار منازل مسکونی، دور هم جمع می‌شدند و بی‌توجه به رفت‌وآمد اهالی به‌صورت علنی موادمخدر مصرف می‌کردند.
تا اینکه اهالی کوچه تصمیم گرفتند با استخدام یک نگهبان اجازه شکل‌گیری این پاتوق را به معتادان ندهند. اگرچه وضعیت در خیابان بوکان کمی بهتر از قبل شده ولی هنوز هم پاتوق‌های کوچک معتادان در نزدیکی مسجد قمر بنی‌هاشم و خیابان آزاردهنده است. » مشکل بزرگ محله آبک وجود پاتوق‌های شبانه معتادان در بوستان‌های سبلان و دهکده است. جایی که خبری از نگهبان نیست و در تاریکی شب، شمشادها و زوایای پنهان این بوستان‌ها به مکان مناسبی برای تجمع معتادان و مصرف موادمخدر شده است. «ناصرسرافراز» یکی از اهالی آبک دراین‌باره می‌گوید: «بوستان‌های سبلان و دهکده امکانات مناسبی دارد و در طول روز بسیاری از همسایه‌ها اوقات فراغت‌شان را در این بوستان‌ها می‌گذرانند. اما شب‌ها فضای سبز و نیمکت‌های بوستان به تصرف معتادان در می‌آید.
معضلی که در بوستان سورتمه هم به دلیل نبود نگهبان وجود دارد. » دبیر شورایاری گلابدره می‌گوید: «چندی پیش درگیری میان معتادان در بوستان دهکده رخ داد که نتیجه آن تخریب برخی از آلاچیق‌ها و نیمکت‌ها بود. در این بوستان خرید و فروش موادمخدر هم انجام می‌شود که نگرانی‌های زیادی برای همسایه‌ها به وجود آورده است. اگرچه کلانتری ۱۲۲ دربند تعامل مناسبی با اهالی و شورایاران دارد، اما شهرداری هم باید استقرار نگهبان در بوستان‌های آبک را جدی بگیرد. »
- منطقه ۲
- بزرگراه‌نشینان پرخطر
آلونک‌های کوچک و بزرگ بدقواره‌ای که در حاشیه بزرگراه چمران بالا رفته و به چشم هر رهگذری می‌آیند، سال‌هاست بلای جان ساکنان سعادت‌آباد شده‌اند. اهالی می‌گویند همین آلونک‌های آجری و بدقواره که چهره زشتی به محله آنها داده، به مکان مناسبی برای تجمع معتادان و مصرف موادمخدر تبدیل شده است. معتادان و کارتن‌خواب‌هایی که همه جا در حاشیه بزرگراه چمران دیده می‌شوند، شب‌ها خیابان‌ها و کوچه‌های فرعی سعادت‌آباد را پاتوق می‌کنند و با حضورشان سایه‌ای از وحشت و ناامنی روی معابر محله می‌اندازند.
«مصطفی جمالی پارسا» مدیر محله سعادت‌آباد از درگیری مداوم معتادان و معامله‌کنندگان موادمخدر در این محدوده می‌گوید. نزاع‌ها و زدوخوردهایی که ترکش‌هایش گریبان رهگذران و اهالی سعادت‌آباد را هم گرفته است: «چند سال پیش که درگیری بزرگی میان خریداران و فروشندگان موادمخدر رخ داد، گلوله‌ای به کودکی اصابت کرد. این درگیری‌ها هرازگاهی در حاشیه بزرگراه میــان مصرف‌کنندگان و خریــدوفروش‌کننـــدگان موادمخــــدر رخ می‌دهــــد و نتیجه‌اش ایجاد رعب و وحشت میان اهالی محله است. » اما مشکلاتی که حضور معتادان در حاشیه بزرگراه چمران و ضلع جنوبی برج‌های آتی‌ساز برای ساکنان سعادت‌آباد ایجاد کرده است به همین‌جا ختم نمی‌شود. «فرید رمضان‌پور» یکی از ساکنان سعادت‌آباد می‌گوید: «شب‌ها میدان فرهنگ، خیابان معارف، بلوار ۲۴ متری، خیابان سرو غربی و بسیاری از کوچه‌های فرعی اطراف میدان فرهنگ به جولانگاه معتادان تبدیل می‌شود.
گاهی در کنار سطل‌های زباله مواد مصرف می‌کنند و گاهی هم در زوایای پنهان فضای سبز حاشیه خیابان می‌خوابند. » جمالی پارسا به همکاری شهرداری، دادسرای ناحیه ۵ و کلانتری ۱۳۴ برای مقابله با آسیب‌های ناشی از حضور معتادان در محله اشاره می‌کند: «چندی پیش گروه خیریه‌ای زیر پل ولایت که یکی از مکان‌های تردد معتادان است مستقر شد و غذا، پوشاک و لوازم بهداشتی رایگان میان این افراد توزیع کرد. هدف این کار ترغیب معتادان به ترک موادمخدر و بازگشت به زندگی بود. در نتیجه آن طرح چند نفری از آنها به اراده خودشان به کمپ‌های ترک اعتیاد معرفی شدند. اما برای حل ریشه‌ای این معضل تعامل‌هایی با کلانتری ۱۳۴ و دادسرای ناحیه ۵ انجام داده‌ایم و پس از بازدید میدانی از پاتوق‌های آسیب‌زا، امیدواریم راهکارهای عملی‌تری برای کاهش این مشکلات اندیشیده شود. »
- پاتوق بزرگ در چهل پله اول
اهالی فرحزاد می‌گویند روزگاری دره فرحزاد بیش از ۳ هزار معتاد و کارتن‌خواب داشت که کوچه‌های تنگ و ترش دره فرحزاد تا خیابان‌های اصلی و فرعی محله را قرق کرده بودند. اما حالا به گفته شورایاران و معتمدان محله که تلاش‌های بسیاری برای حل این معضل انجام داده‌اند، این تعداد به ۲۰۰ معتاد و کارتن‌خواب هم نمی‌رسد. با جود این هنوز هم معتادان و کارتن‌خواب‌ها حاشیه روددره فرحزاد را رها نکرده‌اند. «احمد فرحزادی» دبیر شورایاری محله فرحزاد می‌گوید: «پاتوق چهل پله اول یکی از مکان‌های اصلی تجمع معتادان است. از چند سال پیش که شهرداری خانه‌های حاشیه روددره را برای اجرای فاز دوم بوستان نهج‌البلاغه تملک و تخریب کرد، ساختمان‌ها به همان صورت مخروبه باقی مانده‌اند.
معتادان و کارتن‌خواب‌ها هم با استفاده از نخاله‌های ساختمانی و در و پنجره‌های شکسته این بناهای مخروبه برای خودشان آلونک درست کرده‌اند. مشکل جدی اینجاست که برخی از خانه‌های مسکونی که تخریب نشده و هنوز ساکنان قدیمی در آنها زندگی می‌کنند، همسایه معتادان شده‌اند. » اگر از مصرف علنی موادمخدر در حاشیه روددره فرحزاد و پاتوق ۲۴ ساعته معتادان در این محل بگذریم، همسایگی با این پاتوق‌ها مشکلات دیگری هم برای اهالی فرحزاد داشته است. فرحزادی می‌گوید: «مسیر معتادان از حاشیه روددره به کوچه‌ها و خیابان‌های فرحزاد می‌افتد. هرکدام از آنها هم شده‌اند یک زباله‌جمع‌کن تمام‌عیار. در نتیجه شیرابه و بوی بد زباله همه کوچه‌ها و خیابان‌های محله را برداشته است. »
دبیرشورایاری فرحزاد از تلاش‌هایی که برای حل این معضل انجام شده می‌گوید: «در مسجد امام خمینی(ره) فرحزاد گروهی داشتیم که با هزینه خیّران، اهالی دغدغه‌مند محله و همراهی خانواده‌های معتادان، آنها را با میل خودشان به مراکز ترک اعتیاد معرفی می‌کردیم. راه‌حلی که در چند مورد موفقیت‌آمیز بود اما هیچ حمایتی از این حرکت خودجوش اهالی نشد. امیدواریم در کنار رسیدگی بیشتر مسئولان شهری و نیروی انتظامی به این معضل محله فرحزاد، از حرکت‌های خودجوش مردمی هم حمایت شود. »
- منطقه ۳
- سایه شوم اعتیاد در بوستان جاوید
فضای سبز و نیمکت‌های بوستان جاوید در ناحیه ۵ منطقه ۳ مأمن دیگری برای دورهمی معتادان و کارتن‌خواب‌هاست. با تاریکی هوا، رفت‌وآمد معتادان در خیابان‌ها و کوچه‌های منتهی به این بوستان بیشتر می‌شود و حضور آنها در نزدیکی منازل مسکونی خیابان نورزاد گله اهالی محله شریف را در پی داشته و دارد. «محمدعلی کریمیان» یکی از اهالی محله شریف می‌گوید: «چند سالی بود که معتادان زیر پل محمدعلی جناح و بخش‌هایی از بوستان طرشت را پاتوق کرده بودند اما حالا مدتی است که دورهمی آنها به بوستان جاوید منتقل شده. شب‌ها در گوشه و کنار بوستان اتراق می‌کنند و آثار مصرف موادمخدر از سرنگ‌های آلوده تا زرورق‌های آلومنیومی در گوشه و کنار بوستان به چشم می‌خورد.
از آنجایی که بوستان جاوید یک بوستان محلی است و اهالی محله کودکان خود را برای بازی به این بوستان می‌آورند، حضور این افراد در بوستان می‌تواند خطرآفرین باشد. » با وجود این شهرداری ناحیه ۵ تلاش‌های بسیاری برای جمع‌آوری معتادان و کارتن‌خواب‌های بوستان جاوید انجام می‌دهد. زینب هوشمند، مدیر اجتماعی شهرداری ناحیه ۵ در این‌باره می‌گوید: «شهرداری ناحیه برای حل این معضل تلاش می‌کند با همکاری مرکز تولدی دوباره در خیابان سهرورد و یک مرکز ترک اعتیاد در منطقه ۱۵، معتادان و کارتن‌خواب‌ها را به ترک اعتیاد و بازگشت به زندگی عادی ترغیب کند. به‌عنوان مثال، ۱۵ نفر از معتادان بوستان جاوید و خیابان‌های اطرافش به مرکز تولدی دوباره که خدماتی چون ترک اعتیاد، مشاوره، کارآفرینی و... در آن ارائه می‌شود، معرفی شده‌اند تا پس از بازپروری به جریان عادی زندگی برگردند. »
- از بین بردن پاتوق‌ها با کمک اهالی محله
اگرچه پاتوق‌های مصرف و خرید و فروش موادمخدر در دل محله‌های شمال شهر مشکلات بسیاری برای اهالی ایجاد کرده و باعث القای حس ناامنی در معابر و خیابان‌ها شده است، اما نیروی انتظامی نیز با شکل‌گیری چنین پاتوق‌هایی مقابله می‌کند. سرهنگ علی قاسمی رئیس کلانتری ۱۲۲ دربند که محله‌های گلابدره، محدوده آبک و... را زیر پوشش دارد درباره چگونگی مقابله نیروی انتظامی با شکل‌گیری این پاتوق‌ها می‌گوید: «در محدوده آبک از محله گلابدره که گزارش‌های بیشتری از فعالیت معتادان دریافت می‌کنیم، پاکسازی مرتب پاتوق‌ها را با اختصاص گشت‌های ویژه، گشت‌های غیرمترقبه شبانه در معابر و نیز گشت‌های نامحسوس در دستور کار کلانتری قرار داده‌ایم.
در نتیجه همین گشت‌های مستمر بود که در یک سال گذشته چندین مورد از گروه‌ها و خرید و فروش‌کنندگان موادمخدر را دستگیر کردیم. » بوستان‌های دهکده و سبلان در محله آبک به دلیل تجمع معتادان یکی از آسیب‌زاترین مناطق این محله محسوب می‌شود. سرهنگ قاسمی درباره راهکار مقابله با تجمع و شکل‌گیری پاتوق‌های معتادان در این بوستان‌ها و همچنین دیگر بوستان‌های محله می‌گوید: «بوستان‌های دهکده و سبلان نگهبان ندارد. در واقع پس از ساخت این بوستان و نصب امکانات رفاهی، شهرداری هنوز برای این بوستان نگهبان در نظر نگرفته است. در حالی که نگهبان علاوه بر تأمین امنیت لوازم و تجهیزات بوستان می‌تواند به‌عنوان رابط نیروی انتظامی موارد مشکوک را به اطلاع پلیس برساند.
از طرفی این بوستان‌ها در محدوده کوهستانی قرار گرفته و تأمین امنیت آن برعهده پلیس کوهستان است. با وجود اینکه در این بوستان‌ها پلیس کوهستان مستقر نشده، کلانتری ۱۲۲ با گشت‌های مقطعی تلاش می‌کند امنیت را در این بوستان برقرار کند و تماس‌های مبنی بر فعالیت معتادان و خرید و فروش موادمخدر را نیز پوشش دهد. » رئیس کلانتری ۱۲۲ دربند به اهمیت تعامل اهالی و معتمدان برای شناسایی و معرفی پاتوق‌های خرید و فروش و مصرف علنی موادمخدر اشاره کرده و می‌گوید: «برای پوشش مناسب‌تر محدوده، با همکاری سراهای محله و مساجد به اهالی آبک و گلابدره اطلاع‌رسانی شده است تا در صورت مشاهده این پاتوق‌های آسیب‌زا، اطلاعات محل مورد نظر را در اختیار نیروی انتظامی قرار دهند. با همین روش در چند ماه اخیر موارد بسیاری از این پاتوق‌ها پس از گرفتن دستور قضایی برای ورود به منازل شناسایی و عوامل خرید و فروش موادمخدر نیز دستگیر شدند. »