تنها حُسن این لرزش‌های کوتاه و ظریف، هیاهوی چند روزه‌ای است که ذهن مردم و مسئولان را درباره ایمنی شهر درگیر می‌کند اما در نهایت بدون بازده و نتیجه خاصی به فراموشی سپرده می‌شود. ۲۹ آذر ۱۳۹۶ تهران لرزید و دلیل این لرزش زلزله‌ای با قدرت ۲/۵ریشتر در مشکین دشت استان البرز بود. درست چند روز بعد از تکان‌های تهران سازمان مدیریت بحران نقشه تخلیه امن اضطراری محله‌های شهر را منتشر کرد. مشخص شدن مراکز تخلیه امن اضطراری اگرچه مورد تأیید بسیاری از کارشناسان حوزه شهری و مدیریت بحران نبود، از سوی شهروندان بااستقبال خوبی روبه‌رو شد.
این روزها اگرچه تب‌وتاب بازدید از این نقشه در سایت شهرداری کم شده است اما چیزی کمتر از یک ماه دیگر محله‌های غربی پایتخت میزبان مانور بزرگ تخلیه امن اضطراری می‌شوند. قرار گرفتن مناطق ۵ و ۲۲ روی گسل تهران و بافت فرسوده و متمرکز بودن منطقه ۹ باعث شده است تا این محدوده از نظر مدیریت بحران مهم قلمداد شود. بررسی‌های خبرنگار همشهری محله نشان می‌دهد با توجه به وسعت و ویژگی‌های پهنه غربی پایتخت امکانات برای زمان بحران خیلی کم است.
- منطقه ۵
- منطقه‌ای با مختصات جغرافیایی دشوار
منطقه ۵ روی گسل زلزله قرار دارد. منطقه‌ای که بیشترین محله‌های پایتخت را در خود جای داده است و از منظر شهری از تنوع جوی و ساختاری متنوعی برخوردار است. «علیرضا حاجی بزرگی» دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه ۵ می‌گوید: «منطقه ۵، ۲۹ محله و ۷ناحیه دارد. ناحیه ۳ از نظر وسعت بزرگ‌تر از منطقه ۱۰ تهران است. مسلماً مدیریت بحران منطقه‌ای که اقلیم آب و هوایی متفاوتی دارد کار ساده‌ای نیست. زمانی که در ارتفاعات منطقه برف می‌بارد در جنوب آن هوا خشک است. بافت فرسوده محله‌های کن، حصارک و مرادآباد این وضعیت را بحرانی‌تر هم می‌کند.وجود رودخانه کن هم که هرچند سال یکبار به وضعیت بحرانی نزدیک می‌شود و سیل‌خیز است باید به آن اضافه کنیم. در این بین مدیریت بحران ۹ روستای حریم منطقه هم باید مورد توجه قرار بگیرد. مدیریت بحران منطقه ۲۴۲ نقطه اسکان اضطراری را در منطقه ۵ تعیین کرده است. هرچند این نقاط باید به روزرسانی شود. » ۷ آذر سال ۱۳۹۷، هزار و ۴۰۰ نفر از اهالی منطقه ۵ شبانه از خانه‌هایشان بیرون آمدند و براساس یک مانور از قبل تعیین شده در بوستان جانبازان به‌عنوان نقطه امن اسکان یافتند. به گفته حاج حسینی این مانور در نوع خود بزرگ‌ترین مانور شبانه تخلیه امن شهر تهران بوده است. او درباره اهمیت این مانورها می‌گوید: «آمادگی مهم‌ترین اصل در پیشگیری است. تیرماه امسال نیز مانور تخلیه امن در یکی از محله‌های منطقه برپا می‌شود. امیدواریم شهروندان بیشترین همکاری را با ما داشته باشند. »
امکانات منطقه۵ در زمان بحران: ۸ سوله بحران در این منطقه ساخته شده است که از این تعداد ۷ سوله در اختیار سازمان ورزش قرار دارد. در نقشه تخلیه اضطراری برای این منطقه ۲۴۲ نقطه در نظر گرفته شده است.
نقاط مهم: بوستان جوانمردان-زمین بایر جنت‌آباد شمالی-بوستان الهام-بوستان کاج-بوستان کوهسار
- منطقه ۹
- بافت فرسوده با کمترین امکانات مدیریت بحران
منطقه ۹ فرسوده‌ترین بافت شهری را در میان مناطق غربی پایتخت دارد و در گزارشی که رئیس شورای‌شهر تهران از مناطق زلزله‌خیز ارائه می‌دهد، منطقه ۹ در کنار ۷ منطقه خطرپذیر قرار می‌گیرد. «عباس خسروی» دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه ۹ می‌گوید: «درست است که نقاطی به‌عنوان تخلیه امن در نظر گرفته شده است اما باید ببینیم که این نقاط هم استانداردهای لازم را دارد؟ الان بیشتر نقاط امن به بوستان‌ها، حیاط مدارس، پارکینگ‌های عمومی بزرگ و ورزشگاه‌ها تعلق می‌گیرد. آیا انتخاب نقطه امن تنها به دلیل وسعت و دوری از سازه‌ها و ساختمان‌های بزرگ است؟ یک مکان امن برای تخلیه اضطراری باید همه شرایط را در زمان بحران داشته باشد.
آیا بوستان‌ها و مدارس ما ظرفیت اسکان دارند؟ سرویس‌های بهداشتی و خدماتی مجهز است؟ کیوسک‌های دپوی مواد غذایی و اقلام مورد نیاز و ضروری در این مکان‌ها دایر است؟ متأسفانه ما فقط نقشه را مشخص کرده‌ایم. در حقیقت سوله‌های بحران ما هم چندان مجهز نیست. » خسروی وجود فرودگاه مهرآباد و فضای باز این محدوده را برای منطقه ۹ غنیمت می‌داند و می‌گوید: «بخش مهمی از نقشه تخلیه امن اضطراری منطقه ۹ را همین فرودگاه و پایگاه‌های ویژه نظامی آن تشکیل می‌دهد. این موقعیت مناسب، درست در نقطه مقابل وضعیتی است که در اکثر محله‌های منطقه وجود دارد. »
امکانات منطقه ۹ در زمان بحران:۲ سوله مدیریت بحران که یک سوله در اختیار سازمان ورزش قرار دارد. در نقشه تخلیه امن اضطراری برای این منطقه ۶۷ نقطه مشخص شده است.
نقاط مهم: بوستان المهدی(عج) -فرودگاه مهرآباد-حیاط کارخانه شیرپاک -پارکینگ اتوبوسرانی
- منطقه ۲۱
- سازه‌های جوان و زمین‌های بزرگ
دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه ۲۱ از همان ابتدای گفت‌وگو به این نکته اشاره می‌کند که منطقه ۲۱ روی گسل نیست اما قرار گرفتن در کنار خط گسل مهم مناطق ۵ و ۲۲ به اندازه کافی خطرناک است. «هادی اسماعیلی» می‌گوید: «ما در ابتدا باید شهروندان را با بحث نقشه تخلیه امن اضطراری آشنا کنیم. هدف از تهیه این نقشه، شناسایی و انتخاب مکان‌های امن و در دسترس برای تخلیه و استقرار شهروندان برای ۷۲ ساعت پس از بحران است تا شهروندان بدانند در ساعت‌های اولیه زلزله در کدام مکان عمومی مثل بوستان‌ها، مساجد، مدارس و مجموعه‌های ورزشی حضور پیدا کنند. در حقیقت خانواده‌ها باید یک جا یکدیگر را پیدا کنند و از سلامت هم با خبر شوند. » اسماعیلی می‌گوید: «اکثر این نقاط، مدارس، بوستان‌ها، پارکینگ‌ها و زمین‌های بزرگ و وسیع منطقه است. مزیت منطقه ۲۱ نسبت به مناطق دیگر این است که بافت شهری جوانی دارد. »
امکانات منطقه ۲۱ در زمان بحران: ۳سوله بحران در منطقه۲۱ فعال است که یک سوله در اختیار سازمان ورزش قرار گرفته است. در نقشه تخلیه امن اضطراری منطقه، ۶۰ نقطه مشخص شده است.
نقاط مهم: بوستان طبیعت با ظرفیت اسکان ۲هزار نفر
- منطقه ۲۲
- محصور در برج‌های دست و پا گیر
با ورود به سایت مدیریت بحران منطقه۲۲ با ۳۵۰ نقطه تخلیه امن اضطراری روبه‌رو می‌شوید. مسلماً تصور زلزله در منطقه‌ای که یک سوم برج‌های پایتخت را در خود جای داده است وهم‌انگیز است. دبیر ستاد مدیریت بحران منطقه۲۲ می‌گوید: «منطقه۲۲ از نظر موقعیت جغرافیایی بزرگ‌ترین وسعت را در بین سایر مناطق تهران دارد و در کنار این مدیریت بخش حریم منطقه را هم باید اضافه کنیم. وقتی صحبت از تخلیه امن اضطراری می‌شود باید مکان در نظر گرفته شده از نظر خطرات سازه‌ای و غیرسازه‌ای ایمن باشد. مکان امن باید حداقل در محدوده شعاع گسل واقع نشود و در جوار سازه‌های بلند قرار نگیرد.در منطقه ۲۲ سعی کرده‌ایم در ۳ مرحله مدیریت بحران منطقه را پیش ببریم. مرحله قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران. آموزش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها نیز براساس این ۳ مرحله انجام می‌شود. ۷۰درصد برنامه‌ریزی ما بر آموزش و پیشگیری تمرکز دارد و برای رسیدن به اهدافمان از مدارس شروع کرده‌ایم. » «حسین جعفریان» از «طرح مدرسه آماده» نام می‌برد و می‌گوید: «در این طرح ما مدارس را از ۲ جنبه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بررسی می‌کنیم. قسمت نرم‌افزاری مربوط به آموزش‌ها و مانورها می‌شود و در بخش سخت‌افزاری مدارس از نظر وضعیت سازه‌ها و ایمنی در ۳ گروه سبز، زرد و قرمز قرار می‌گیرند. با اجرای این طرح ۳۰ مدرسه از وضعیت قرمز به زرد ارتقا یافتند و ۴۰ مدرسه هم از وضعیت زرد به وضعیت استاندارد یا همان سبز رسیدند. »
امکانات منطقه ۲۲ در زمان بحران:۸سوله بحران در منطقه۲۲ فعال است که ۶سوله بحران در اختیار سازمان ورزش قرار دارد. در نقشه تخلیه امن اضطراری منطقه ۳۵۰ نقطه امن در نظر گرفته شده است.
نقاط مهم: بوستان ساحل -بوستان نسترن -بوستان افرا-زمین ورزشی سرو آزاد
- سوله‌های بحرانی که کارکردی متفاوت دارند
۲۱ سوله بحران در پهنه غربی پایتخت قرار دارد که از این تعداد ۱۵ سوله در اختیار سازمان ورزش شهرداری تهران است و به‌عنوان مجموعه‌های ورزشی الزهرا(س) فعالیت می‌کنند. کارشناسان حوزه مدیریت بحران با شعار معروف «حادثه هیچ‌گاه خبر نمی‌کند» نگاه انتقادی خود را مبنی بر کارکرد فعلی این سوله‌های بحران مطرح می‌کنند. نگاهی که انتظار دارد بخش بیشتری از سوله‌های بحران محله‌ها در اختیار ستاد مدیریت بحران منطقه قرار بگیرد. بر این اساس مصوبه‌ای در تاریخ ۱۱ اردیبهشت سال ۹۵ در شورای‌شهر وقت تصویب شد که شهرداری تهران را ملزم می‌کند تا تمامی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران مناطق ۲۲گانه را در اختیار سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران قرار دهد.
در سال‌های گذشته برخی از سوله‌های بحران برای ضبط برنامه‌های تلویزیونی و برخی دیگر برای فعالیت‌های ورزشی بانوان استفاده شده است. آخرین زلزله‌ای که پایتخت را تکان داد زنگ هشداری به مدیریت شهری پایتخت بود و به موجب آن اختیار ۵ سوله‌ای که در آن برنامه‌های تلویزیونی ضبط می‌شد به سازمان مدیریت بحران شهر تهران بازگردانده شود و اعضای شورای پنجم شهر نیز بارها در تذکراتی جداگانه خواهان بازگشت مدیریت سوله‌های بحران مسئولان شهر به سازمان ذی‌ربط شدند. اکنون ۵۵ سوله از ۱۰۲ سوله مدیریت بحران در اختیار سازمان ورزش شهرداری قرار دارد. در پهنه غربی پایتخت نیز از ۲۱ سوله مدیریت بحران ۱۵ سوله به‌عنوان ورزشگاه فعال است. اگرچه به گفته دبیران ستاد مدیریت بحران مناطق غربی شهر تهران اتاق مجهز و امکانات لازم در این سوله‌ها برای زمان بحران جا نمایی شده است اما این برای آماده‌باش کامل و کنترل و پیشگیری همه جانبه کافی نیست.