- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- منطقه فضاهای سبز تهران
منطقه چهار شهرتهران، از جمله مناطق پهناور تهران است که در کنار محله های اعیان نشینی چون پاسداران و ضرابخانه، محله های پر آسیب شمیران نو و خاک سفید نیز در آن واقع شده اند. به همین دلیل مشکلات و مسائل مربوط به محلات مختلف این منطقه از نظر نوع و کمیت و کیفیت تفاوت های آشکاری با هم دارند. به لحاظ هویتی نیز، محله های این منطقه دارای شدت و ضعف هستند. ، پاسداران، تهرانپارس، لویزان و مجیدیه از محله های با هویت و انسجام محلی بالا هستند و محله هایی نظیر خاک سفید، حکیمیه، شمیران نو از این لحاظ در وضعیت مطلوبی به سر نمی برند.
این منطقه از شمال به بزرگراه شهید سرلشگر بابایی، از جنوب به بزرگراه رسالت و خیابان دماوند، از شرق به جاده تلو و لشگرک و از غرب به خیابان پاسداران و خیابان دکتر شریعتی محدود می‌شود و شرقی‌ترین بافت مسکونی شهر تهران به حساب می آید. بسیاری از محلات این منطقه در گذشته به صورت روستای بسیار کوچک و یا بخشی از اراضی آنها به حساب می‌آمدند. شکل گیری بیشتر محله‌ها به دهه‌های ۵۰ و توسعه آنها به سال‌های بعد از انقلاب باز می‌گردد. مهم‌ترین چیزی که درباره سکونت در این منطقه و همچنین روستاهای قدیم آن می‌توان اشاره کرد، این است که یکی از قدیمی‌ترین مجتمع‌های زیستی اطراف شهر باستانی ری که از اهمیت ویژه‌ای نیز برخوردار بوده در محدوده منطقه چهار کنونی قرار داشته است. این مجتمع زیستی باستانی همان روستای قدیمی مهران است که در جنوب غربی این منطقه واقع شده است. باغ مهران (ساختمان وزارت اطلاعات امروزی) را می‌توان قدیمی‌ترین باغ باقی مانده از دوره باستان در پهنه شهر تاریخی ری دانست که این موضوع اهمیتی دوچندان به این محله و منطقه می‌دهد. مهران هم اکنون یکی از محلات این منطقه است که نام خود را نیز از یکی از خاندان‌های قدیمی ایرانیان به یادگار دارد. از دیگر ویژگی‌های این منطقه می‌توان به حضور اقوام مختلف ایرانی اشاره کرد که در سال‌های دهه ۵۰ و ۶۰ و ۷۰ این جا را برای زندگی انتخاب کرده اند. از جمله این اقوام می‌توان به حضور یزدی‌ها در محله جوادیه تهرانپارس اشاره کرد. همچنین محله تهرانپارس علاوه بر آن که به دست زرتشتی‌ها و ارباب هرمز آرش ساخته شده، محل زندگی بسیاری از همشهریان زرتشتی مان نیز هست که بیشتر آنها در «باغ رستم» این محله زندگی می‌کنند. این محله یکی از محله‌هایی است که بسیاری از اصول شهرسازی اولیه در آن رعایت شده و یکی از محله‌های خوب این منطقه و تهران محسوب می‌شود.
از ویژگی‌های منطقه چهار می‌توان به فضای سبز آن اشاره کرد. بوستان جنگلی لویزان بخش گسترده‌ای از شمال این منطقه را پوشانده و علاوه بر تأثیرگذاری برآب و هوای این منطقه، امکانات گردشگری فوق العاده‌ای را برای اهالی این منطقه فراهم کرده است.
وسعت این منطقه (بدون حریم) ۶۱.۴ کیلومتر مربع و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، برابر ۸۶۴ هزار نفر می‌باشد. این منطقه از ۹ ناحیه و ۲۰ محله تشکیل یافته است.
از مجموع برنامه های تهران گردی و بازدید از منطقه چهار و گزارش های شورایاران محترم، مسائل و مشکلات این منطقه را از نگاه آنها و بر مبنای مشاهدات میدانی می‌شود چنین فهرست کرد؛
(جدول ۱- جدول تاریخ بازدیدها)
۱. تهرانگردی نوزدهم: به تاریخ ۰۲/۱۲/۱۳۹۲
۲. تهرانگردی هفتادوچهارم: به تاریخ ۰۸/۰۵/۱۳۹۵
۳. بخشی از تهرانگردی هشتاد و هفتم: به تاریخ ۱۵/۱۱/۱۳۹۵ به مناسبت دهۀ فجر و انقلاب
در این برنامه‌ها از بخش‌های مختلف این منطقه بازدید شد که فهرست آنها در جدول زیر ذکر شده است. به دلیل اهمیت بازدید مسائل و مشکلات مربوط به منطقه از نزدیک و بنابر اهمیت موضوعات، در برخی از این بازدیدها، مسئولان دستگاههای دیگر همچون رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، مدیر کل حوزه وزارتی سازمان میراث فرهنگی، معاون برنامه ریزی سازمان زیباسازی به همراه شهردار منطقه و معاونین ایشان اینجانب را همراهی می نمودند.
جدول ۲- جدول بازدیدها)
۱. فرهنگسرای اشراق و دیدار از بخش های مختلف این فرهنگسرا و گفتگو با مدیران و کارمندان این فرهنگسرا
۲. منزل آقای محسن رضایی و دیدار و گفتگو با ایشان
۳. منزل شهید حسن طهرانی مقدم و دیدار و گفتگو با خانواده آن شهید بزرگوار
۴. شهرک شهید دقایقی و بازدید از وضعیت داخلی این شهرک
۵. امامزاده پنج تن لویزان و دیدار از بخش های مختلف این مجموعه
۶. درخت تاریخی محله لویزان و بحث های مربوط به حفظ میراث طبیعی این محله
۷. گرمابه لویزان و بحث های مربوط به میراث هویتی این محله
۸. منزل کدخدای لویزان و دیدار با فرزندان ایشان و بحث های مربوط به میراث تاریخی این محله
۹. محله لویزان و دیدار و گفتگو با ساکنان و کسبه این محله
۱۰. مرکز بهداشتی درمانی حاج محمد مبارکی و بازدید از وضعیت نابسامان آن که به حالت تعطیل در آمده بود
۱۱. مجموعه مسکونی رستم باغ و دیدار و گفتگو با زرتشتیان ساکنان منطقه
۱۲. معبد آدریان (آتشکده) رستم باغ و دیدار با مسئولین دینی این معبد و آشنایی با مراسم دینی فرهنگی زرتشتیان
۱۳. تالار مروارید گیو و دیدار با زرتشتیان ساکن محله
۱۴. مجتمع دینی فرهنگی ورزشی تهرانپارس و بازدید از امکانات ورزشی زرتشتیان ساکن تهرانپارس و اطراف
۱۵. انجمن زرتشتیان تهران و دیدار و گفتگو با رییس انجمن و نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی
۱۶. مسجد جامع حضرت سیدالشهدا و دیدار و گفتگو با امام جماعت مسجد و مردم محله تهرانپارس
۱۷. عمارت ارباب هرمز و بازدید از روند تعمیر و مرمت این عمارت تاریخی ارزشمند
۱۸. عمارت عین‌الدوله (نگارخانه برگ) و دیدار و گفتگو با مسئولین سازمان زیباسازی و مدیر این عمارت زیبای تاریخی در مورد کاربری این مجموعه
۱۹. سوله بازیافت زباله و پی گیری موضوع خروج این سوله از محدوده بافت مسکونی منطقه
۲۰. باغ پرندگان و بازدید از بخش های مختلف این مرکز، به عنوان یکی از مراکز گردشگری مهم کلانشهر تهران
۲۱. خانه گرافیک ایران (خانه ارباب هرمز) و دیدار و گفتگو با اعضای این انجمن و بازدید از نمایشگاه برپا شده در این خانه و گفتگو در مورد بحث مکانی این خانه و موضوع عدم استقبال چندان از این خانه و نمایشگاه های برپا شده در آن
۲۲. بوستان پلیس و بازدید از این مکان
۲۳. پارکینگ اتوبوس‌های اسقاطی و پی گیری موضوع خروج این پارکینگ از محدوده مسکونی این منطقه
۲۴. محله حکیمیه
۲۵. دو حوزه علمیه و دیدار و گفتگو با رییس این دو حوزه و فعالیت های آنها در سطح منطقه
۲۶. دیدار با آقای شاهنگیان و گفتگو با ایشان در خصوص فعالیت های هنری شان موضوع انقلاب
بر اساس بازدیدهایی که از این منطقه انجام شد و با توجه به مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه به عمل آمد، و نیز بر اساس گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله و منطقه صورت پذیرفت، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه شده که به شرح زیر هستند:
(جدول ۳- جدول مشکلات)
۱. ساخت‌ساز بی‌رویه در منطقه
۲. بافت فرسوده (مانند محلات لویزان، خاک‌سفید، شمیران نو، جوادیه، کوهسار و ...)
۳. پایین بودن سرانۀ فضاهای فرهنگی-ورزشی (مثلا در محلۀ خاک‌سفید، مهران، محلۀ کوهسار، تهرانپارس، شمس آباد، ضرابخانه، ...)
۴. پایین بودن سرانۀ فضاهای آموزشی برای مقاطع دبیرستان و پیش‌دانشگاهی در برخی محلات (مانند محلۀ مبارک‌آباد حسین‌آباد و ...)
۵. توزیع نامناسب مراکز امداد و نجات و آتش‌نشانی در منطقه (مانند محلۀ شمیران نو و ...)
۶. نابسامانی‌های ناشی از عقب‌نشینی نکردن برخی بناها که در طرح تعریض واقع شده‌اند (مانند برخی معابر لویزان، محله اوقاف، و ...)
۷. تعطیلی مرکز درمانی و بهداشتی حاج محمد مبارکی
۸. مشکل دسترسی برخی محلات به شبکه‌های بزرگراهی (مانند محله حکیمیه، ...)
۹. فعالیت صنایع آلاینده و مشاغل مزاحم (مثلا تعمیرگاه‌های خودرو در خیابان ۱۳۸ تهرانپارس شرقی، صنایع آلاینده در حکیمیه، سوله‌های بازیافت در خیابان ۲۴۴ و ۲۴۶ کوهسار، صنایع آلاینده واقع در نارمک شمالی، پارکینگ اتوبوس‌های اسقاطی در محلۀ کوهسار، ...)
۱۰. پایین بودن سرانۀ فضای سبز در برخی محلات (مانند محلۀ تهرانپارس غربی، شمس آباد، ضرابخانه، ...)
۱۱. ضعف در سیستم روشنایی برخی معابر (مثلا در فاز یک حکیمیه، ...)
۱۲. دفع نادرست نخاله‌های ساختمانی و صنعتی در برخی محلات (مانند محلۀ قاسم‌آباد-ده نارمک، شمس‌آباد و مجیدیه که نخاله‌ها درون کانال‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی ریخته می‌شود، ...)
۱۳. دفع نادرست فاضلاب در برخی محلات (متصل نشدن فاضلاب محلۀ مجیدیه به شبکۀ فاضلاب شهری، ناتمام ماندن شبکۀ فاضلاب شهرک ولیعصر-شیان-لویزان...)
۱۴. نابسامانی برخی از معابر اصلی منطقه (مانند میدان رسالت، ...)
۱۵. کمبود پل‌های عابر پیادۀ مکانیزه در منطقه (مثلا در فلکۀ چهارم تهرانپارس، ...)
۱۶. نابسامانی‌های خانۀ گرافیک ایران (مانند نداشتن سیستم تهویه مناسب، نداشتن المانی برای شناسایی این عمارت، وضعیت نامناسب نگهداری از اسناد و آثار گرافیکی، وجود حیوانات و حشرات موذی در عمارت، ...)
۱۷. عبور خطوط برق فشار قوی در برخی از محلات (مانند محلۀ حکیمیه، ...)
۱۸. مشکلات و نابسامانی‌های ناشی از مدرسه‌ای واقع در حکیمیه که ۲۰ سال است نیمه‌کاره رها شده است
در بازدیدهایی که طی برنامه های تهرانگردی از بخش های مختلف منطقه چهار انجام گرفت، علاوه بر نظارت بر مباحث و مسائل این منطقه و انتقال آنها به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح آنها در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه شد و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که اهم آنها عبارت است از:
(جدول ۴- جدول پیشنهادات و مذاکرات)
۱. تاکید بر رسیدگی و بهسازی خیابان‌هایی که در آنها عقب‌نشینی ساختمان‌ها صورت گرفته (مانند برداشتن تیرهای برق چوبی و ...)
۲. تاکید بر آماده‌سازی سریع مرکز درمانی حاج محمد مبارکی و شروع دوبارۀ فعالیت آن
۳. تاکید بر حفظ حریم عمارت عین‌الدوله و لغو مجوز بلندمرتبه‌سازی در اطراف عمارت
۴. مرمت و بازسازی عمارت عین‌الدوله
۵. تبدیل سولۀ بازیافت زباله پهنۀ شرق تهران به مجتمع ورزشی
۶. برای رفع مشکلات خانۀ گرافیک ایران (مانند نصب المانی برای شناسایی خانۀ گرافیک ایران، پیش‌بینی فعالیت‌هایی برای حفظ خانه، ...)
۷. جابه‌جایی پارکینگ اتوبوس‌های اسقاطی در محلۀ کوهسار به خارج از بافت مسکونی
۸. برای توسعۀ باغ پرندگان و ایجاد ظرفیت‌های صادراتی
۹. بازپیرایی سیما و منظر ساختمان گیو
۱۰. ساماندهی و بازپیرایی موزۀ گرافیک
۱۱. تملک، مرمت و بهسازی عمارت ارباب هرمز
۱۲. ساماندهی میدان رسالت
۱۳. بهسازی و نصب پله‌برقی برای پل‌های عابر پیاده در منطقه
۱۴. بازپیرایی سیما و منظر آتشکدۀ آدریان
۱۵. رسیدگی و ساماندهی صنایع آلاینده و مشاغل مزاحم در سطح منطقه
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.