به گفته کارشناسان، سینمای ایران در اوایل قرن حاضر، با اکران فیلم‌های ناطق ایرانی اوج گرفت، ولی وقوع جنگ جهانی دوم و تغییر جو سیاسی کشور موجب رکود این سینمای نوپا تا اوایل دهه ۳۰ شد. از آن زمان تا اواخر دهه ۴۰ هم با تولید فیلم‌های عامه‌پسند موسوم به فیلم فارسی، بازار سینما داغ شد، ولی در اوایل دهه ۵۰ با تأسیس کانون پرورش فکری و شکل‌گیری سینمای فرهنگی، فیلم‌های جاهل مسلکی به حاشیه رانده شد.
سینمای پس از انقلاب هم با کنار زدن موج فیلم فارسی‌های دوران پیش و جریان‌سازی فرهنگی در کشور، تولیدات کیفی متنوع و پرمخاطبی را روی پرده برد. در آن سال‌ها که بیشترین جریانات سینمایی پایتخت به دلیل وفور سینما در مناطق مرکزی تهران رقم می‌خورد، تعداد سالن‌های سینمایی در بیشتر نقاط از جمله مناطق شرق پایتخت به انگشتان یک دست هم نمی‌رسید، از این‌رو این مناطق در ایجاد جریانات سینمایی سهم چندانی نداشتند، اما بعدها با ورود حوزه هنری، شهرداری، مراکز فرهنگی و سازندگان پردیس‌های تجاری به راه‌اندازی پرده نقره‌ای، پراکندگی سینما در نقاط مختلف پایتخت تا حدودی متوازن شد. در این گزارش به بهانه فرا رسیدن روز سینما، همه ظرفیت‌های سینمایی مناطق شرق پایتخت را مرور کرده‌ایم.
- منطقه ۴
فقدان سینمای مستقل در منطقه
به‌عنوان وسیع‌ترین منطقه پایتخت از گذشته تا حال، منطقه ۴ کمترین بهره‌را از سالن‌های سینمایی داشته و صرف‌نظر از یک سینمای روباز تابستانی، سینمای مستقل نداشته است. اما در حال حاضر ۳ سالن سینما در این منطقه فعال است که ۲ سالن مربوط به مراکز فرهنگی و سومی هم زیرمجموعه یک مرکز تجاری است.
ظرفیت‌های گذشته درایوین
اگرچه منطقه ۴ در گذشته از داشتن سالن‌های متعدد سینما محروم بود، اما یکی از مجهزترین و مدرن‌ترین سینماهای پایتخت و نخستین سینمای تابستانی و روباز به نام سینما «درایوین» در این منطقه افتتاح شد. در این سینما مردم در حالی که داخل ماشین خود نشسته بودند، می‌توانستند فیلم تماشا کنند. ظرفیت سینما درایوین ۲۸۴ اتومبیل بود.
ظرفیت‌های موجود گلبانگ اشراق
قدیمی‌ترین سینمای فعال در تکه چهارم پایتخت، سینما گلبانگ اشراق در خیابان جشنواره است. این سینما سال ۱۳۷۴ در فرهنگسرای اشراق دایر و پس از ۱۶ سال فعالیت، با هدف بهسازی و توسعه تجهیزات به مدت ۵ سال تعطیل شد. اما سینما گلبانگ اشراق در سال ۱۳۹۵ با جدیدترین سیستم‌های صوتی و تصویری بازگشایی شد. این سینما ۳۰۸ صندلی ظرفیت دارد.
هنگام
سالن سینمای فرهنگسرای هنگام در خیابان دلاوران سال ۱۳۸۹ فعالیت خود را آغاز کرد، اما به دلیل نامناسب بودن ظاهر سینما و استاندارد نبودن صندلی‌ها، مورد استقبال شهروندان قرار نگرفت. از این‌رو در سال ۱۳۹۳ برای ارتقای کیفیت تجهیزات سینمایی، مدتی تعطیل و بازسازی شد و با ظرفیت ۱۳۰ صندلی فعالیت خود را از سر گرفت.
هروی سنتر
پردیس سینمایی هروی سنتر در حوالی میدان هروی، جدیدترین سینمای منطقه ۴ است که از خرداد ماه سال ۱۳۹۷ در طبقه آخر مرکز تجاری هروی سنتر افتتاح شد. این مجتمع سینمایی، ۳ سالن نمایش با ظرفیت‌های ۱۹۷، ۸۷ و ۶۵ صندلی دارد و علاقه‌مندان به تماشای فیلم در پردیس‌های سینمایی را به سوی خود می‌کشاند.
- منطقه ۸
کمبود سینمای مدرن و استاندارد
کوچک‌ترین منطقه شرقی پایتخت در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ با داشتن ۲ سینمای خصوصی و صاحب نام وضعیت نسبتاً مناسبی داشت. یکی از این سینماها اوایل انقلاب تعطیل شد ولی دیگری با وجود فرسودگی ساختمان و تجهیزات، همچنان دایر و فعال است و پابه‌پای سینمای فرهنگسرای خانواده به اکران فیلم‌های روز سینمایی می‌پردازد.
ظرفیت‌های گذشته رز
حدود ۴۰ سال از تعطیلی سینما رز در محله زرکش می‌گذرد. این سینما که متعلق به دو برادر یهودی بود بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تعطیل و در این سال‌ها به یک مخروبه تبدیل شده‌است. در این سال‌ها مسئولان بارها نوید بازسازی و احیای این سینما و تبدیل آن به مرکز فرهنگی را داده‌اند، اما تاکنون این وعده‌ها محقق نشده‌است.
شاهد
سینما شاهد در سال ۱۳۵۳ در محله وحیدیه افتتاح شد. این سینما که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی «موناکو» نام داشت، ۳ سالن نمایش با ظرفیت ۶۵۰ نفر دارد. حدود ۲ سال پیش این سینما به دلیل ناایمن بودن ساختمان و خطر آتش‌سوزی با حکم دادستانی برای مدت کوتاهی پلمب شد.
فرهنگسرای گلستان
سالن تئاتر و سینمای فرهنگسرای گلستان در سال ۱۳۷۶برای اکران فیلم‌های سینمایی و نمایش تئاتر افتتاح شد. این سالن با ظرفیت ۳۲۰ صندلی و مجهز به سیستم مدرن نور و صدا، فیلم‌های سینمایی روز را اکران می‌کند. سالن این سینما چندمنظوره است و علاوه بر اکران فیلم و تئاتر برای اجرای موسیقی، نشست‌ها و همایش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- منطقه ۱۳
ثروتمند در امکانات سینمایی
در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، شرقی‌ترین منطقه پایتخت با داشتن ۴ سینما وضعیت مناسبی داشت. هرچند بعدها ۲ سینما تعطیل و تخریب شد اما این منطقه هنوز هم با داشتن ۲ سینمای فعال و ۷ سالن سینمایی از مناطق برخوردار پهنه شرق پایتخت است.
دریا
سینما دریا، در سه‌راه سلیمانیه از سینماهای خاموش منطقه ۱۳ است. این سینما که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با ظرفیت ۷۶۱ نفر فعال بود توسط سازمان شهر و روستا تملک و تخریب شد. در کتاب «اسنادی از موسیقی، تئاتر و سینما در ایران» به استقبال چشمگیر تماشاگران از این سینما در زمان فعالیتش اشاره شده‌است.
پاسارگاد
سینما پاسارگاد در سال ۱۳۴۵افتتاح و سال ۱۳۵۷ تعطیل شد و سپس ۸ سال بعد با کاربری کتابخانه کانون اسلامی انصار بازگشایی شد، اما سالن نمایش آن به دلیل فرسودگی بی‌اســتفاده ماند. به گفته «فتح‌الله‌قربانی» دبیر شورایاری محله دهقان این مرکز قرار است پس از بازسازی برای فعالیت‌های کانون اسلامی توحید مورد استفاده قرار بگیرد.
ظرفیت فعلی ماندانا
کمتر کسی از اهالی شرق پایتخت است که لذت شیرین تماشای فیلم در سینما ماندانا را نچشیده باشد. این سینما از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین سینماهای پایتخت است که در سال ۱۳۴۰ در خیابان دماوند افتتاح شد. سینما ماندانا با داشتن ۵ سالن مجهز و ۹۰۰ صندلی در رده دوم پردیس‌های مدرن تهران قرار دارد.
پیروزی (پانوراما)
سینما پیروزی که قدیمی‌ها آن را به نام «پانوراما» می‌شناسند در سال ۱۳۴۰ در خیابان پیروزی افتتاح شد. این سینما که سال‌ها تعطیل بود، در سال ۱۳۹۵ پس از تخریب بنای قدیمی و ساخته شدن مرکز تجاری جدید، بازگشایی شد. سینما پیروزی ۲ سالن سینما با ظرفیت حدود ۳۳۳ نفر دارد.
- منطقه ۱۴
فعالیت ۲ سینمای مستقل
این منطقه با داشتن یکی از قدیمی‌ترین سینماهای پایتخت، جزو مناطق پیشگام در نمایش هنر هفتم به شمار می‌آید. در گذشته ۳ سینمای مستقل در منطقه۱۴ فعال بوده که در حال حاضر یکی تعطیل است و ۲ سینمای مستقل هم در این بخش از پایتخت فعالیت دارد.
میلاد
سینما میلاد، قدیمی‌ترین سینمای پهنه شرق پایتخت است که در سال ۱۳۲۰ در یک سالن با ظرفیت ۵۴۰ نفر تأسیس شد. این سینما که در ضلع جنوب‌شرقی میدان شهدا قرار دارد، دارای درجه کیفی یک است و از گذشته تا امروز تماشاگران پر و پاقرصی دارد.
ظرفیت‌های گذشته آسمان آبی
سینما آسمان آبی که میان محلی‌ها به سینما «بروجردی» معروف است، سال ۱۳۵۰ در خیابان پیروزی و در زمینی به مساحت هزارمترمربع ساخته شد. این سینما ۷۰۰ صندلی ظرفیت دارد و جزو سینماهای درجه ۲ محسوب می‌شود. سینما آسمان آبی از مدت‌ها پیش به دلیل فرسودگی تعطیل است.
ظرفیت‌های موجود ناهید
سینما ناهید در سال ۱۳۵۰ به بهره‌برداری رسید و بعد از یک دوره فعالیت به دلیل فرسودگی تعطیل شد. بعد از بهسازی و بازسازی ساختمان و به‌روز شدن تجهیزات، این سینما در سال ۱۳۸۸ با ظرفیت ۴۳۰ صندلی به بهره‌برداری مجدد رسید. سینما ناهید در رده سینماهای ممتاز پایتخت و در خیابان ۱۷ شهریور قرار دارد.
گذشته درخشان
جنوبی‌ترین منطقه شرقی پایتخت با وجودی که پیشینه درخشانی در اکران فیلم‌های سینمایی داشته و بخشی از خاطرات اهالی قدیمی جنوب شهر را در سالن‌های سینمایی‌اش رقم زده، اما درحال‌حاضر با تعطیلی تک‌تک سینماها سرانه مناسبی ندارد و با داشتن ۲ سالن سینما محروم‌ترین منطقه پهنه شرق است.
ظرفیت‌های گذشته الوند
سینما الوند که در جریان اتفاقات سال ۱۳۵۷ دچار آتش‌سوزی شده بود، مدتی تعطیل و پس از مرمت‌های اولیه به‌عنوان بازارچه فروش پوشاک و مدتی هم‌محل برگزاری نمایشگاه بهاره مورد استفاده قرارگرفت. این سینما در سال ۱۳۹۵با هدف ساخت مجتمع ایستگاهی مترو میدان خراسان در خط ۶ مترو تخریب شد.
پیوند
سینما پیوند، یکی از سینماهای قدیمی و بزرگ پایتخت است که در سال ۱۳۴۹ با ظرفیت ۹۵۰ صندلی افتتاح و در سال ۱۳۵۷تعطیل شد. این سینما که روزگاری یکی از مهم‌ترین مراکز هنری جنوب‌شرق تهران به شمار می‌رفت، به‌صورت مخروبه درآمده و وضعیت مناسبی ندارد.
سایه
سینما سایه، در سال ۱۳۴۸ در بخش جنوبی خیابان ۱۷ شهریور افتتاح شد. این سینما با ظرفیت هزار و ۹۲ صندلی جزو بزرگ‌ترین سینماهای پایتخت بود. سینما سایه هم مانند سینما پیوند مدت‌هاست تعطیل و به مخروبه تبدیل شده و نیازمند توجه بیشتر دست‌اندرکاران است.
ظرفیت‌های فعلی سینما پامچال
به‌عنوان تنها سینمای مستقل جنوب‌شرق پایتخت در سال ۱۳۹۱ با ظرفیت ۲۳۰ صندلی فعالیت خود را آغاز کرد. سینما پامچال پس از مدتی فعالیت به دلیل اینکه نتوانست انتظارات تماشاگران را از یک سینمای استاندارد برآورده کند، تعطیل شد. اما این مرکز سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را از سر گرفته است.
سالن سینمایی پردیس تئاتر
پردیس تئاتر تهران که با نام «تئاتر خاوران» نیز شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین مرکز تئاتر حرفه‌ای ایران است و در جنوب‌شرقی تهران و در نزدیکی فرهنگسرای خاوران ساخته شده‌است. این مرکز هنری علاوه بر سالن‌های متعدد نمایش تئاتر، یک سالن سینمایی به مساحت ۳۰۰مترمربع و ظرفیت ۱۵۰ صندلی برای تماشاگران پرده نقره‌ای دارد.
ظرفیت‌های آینده سینمایی پهنه شرق
حاصل پیگیری ما برای اطلاع از کم و کیف ظرفیت‌های پیش روی سینمایی پهنه شرق پایتخت منجر به این شد که به جز منطقه ۴ در سایر مناطق پهنه، هیچ پروژه سینمایی در دست اجرا نیست. این میان در منطقه ۴ چند طرح در حال اجراست. گرچه ظرفیت سینمایی این منطقه با بودن حدود ۸۰۰ صندلی سینما برای جمعیت ۸۰۰ هزار نفری این منطقه خیلی کم است اما این منطقه با داشتن ۳ پروژه سینمایی که در یک قدمی بهره‌برداری قرار دارند و همچنین یک پردیس سینمایی نیمه‌کاره پتانسیل سینمایی بالایی دارد.
یاس شرق
در مجموعه شهربانوی منطقه ۴ که اواخر سال گذشته در مجتمع «یاس شرق» خیابان شهید زهدی افتتاح شد یک سالن سینمایی به ظرفیت ۲۳۰ صندلی وجود دارد. این سالن که در طبقه دوم مجتمع یاس شرق قرار دارد، آماده بهره‌برداری است و پس از دریافت مجوزهای آتش‌نشانی و...، به‌زودی میزبان دوستداران هنر هفتم خواهدبود.
شاهین
ساختمان پردیس سینمایی شاهین با ۳ سالن مدرن و مجهز و ظرفیت ۵۰۰ صندلی در ضلع شمال شرقی فلکه سوم تهرانپارس آماده بهره‌برداری است. با افتتاح این پردیس سینمایی، منطقه ۴ دارای یک پردیس سینمایی مدرن می‌شود.
نارسیس
درخیابان حجربن عدی(خوشوقت) و با فاصله کمی از پردیس سینمایی «شاهین»، مجتمع تجاری «نارسیس» ساخته شده است که در طبقه چهارم این مجتمع ۳ سالن سینمایی تعبیه شده که در یک قدمی بهره‌برداری قرار دارد.
باران
کلنگ ساخت پردیس سینمایی «باران» به‌عنوان بزرگ‌ترین پردیس سینمایی شمال شرق پایتخت سال ۱۳۹۰ در ضلع شرقی بزرگراه شهید باقری به زمین زده شد. با تکمیل و افتتاح این طرح نیمه‌کاره، ۶ سالن سینما به ظرفیت هزار نفر به ظرفیت‌های منطقه ۴ افزوده می‌شود.
همراه با هنرمندان مناطق شرق پایتخت
رونق سینما در محله‌ها
تماشای فیلم به صرف آبگوشت
«محمد شیری» از بازیگران خوشنام سینما و تلویزیون که دوران کودکی و نوجوانی‌اش را در میدان خراسان گذرانده با یادآوری خاطرات شیرین تماشای فیلم در سینما الوند لبخند زده و می‌گوید: «سینما الوند نزدیک خانه ما بود و من لذت دیدن خیلی از فیلم‌ها را در این سینما تجربه کرده‌ام. یادم است آن زمان وسط پخش فیلم آنتراک می‌دادند و دقایقی فیلم قطع می‌شد. در این فاصله آقایی که یک جعبه پر از تنقلات به گردنش آویخته بود راه می‌افتاد بین صندلی‌ها و کیک و نوشابه و ساندویچ و... می‌فروخت. هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم که یکبار مادربزرگی همراه با نوه‌هایش در وقت آنتراک بساط آبگوشتش را پهن کرده بود.» او ادامه می‌دهد: «مردم آن زمان بیشتر دلشان خوش بود برای همین بیشتر به سینما می‌رفتند. فیلم‌ها هم مرام پهلوانی و اخلاق به مخاطبان یاد می‌دادند اما متأسفانه برخی از فیلم‌هایی که الان اکران می‌شود با الگوبرداری از شبکه‌های ماهواره‌ای موضوعاتی مثل خیانت و... ترویج می‌دهند.»
تماشای فیلم روی پیت حلبی
«حسین رفیعی» بازیگر و مجری مردمی و محبوب که در محله نظام‌آباد و نزدیک به سینما موناکو (شاهد فعلی) به دنیا آمده، خاطرات شیرینی از دوران کودکی و حال و هوای این سینما دارد. او می‌گوید: «در آن سال‌ها سئانس سینما آزاد بود و خیلی‌ها به‌ویژه کسانی که از شهرستان می‌آمدند یک بلیت می‌خریدند و از صبح تا شب در سینما فیلم تماشا می‌کردند. من هم فیلم «محمدرسول الله» را با یک بلیت ۵ بار دیدم.» رفیعی درباره حال و هوای سینماهای قدیمی می‌گوید: «در دهه‌های گذشته، حال و هوای سینماها متفاوت بود. معمولاً یک آقا جلو در سینما می‌ایستاد و با حرف‌هایش فیلم را مهیج جلوه می‌داد تا رهگذران برای تماشای فیلم وسوسه شوند. آخرین سئانس فیلم‌ها که تمام می‌شد برای تمیز کردن کف سینما گازوئیل می‌ریختند و چون شیب داشت از بالا هرچی پوست تخمه و پفک و... به پایین می‌ریخت و بعد نظافتچی با یک جارو و تی آن را تمیز می‌کرد. آن زمان شیک بودن سالن و راحتی صندلی خیلی مهم نبود. یادم است گاهی که سینما ظرفیت نداشت پیت حلبی که رویش را با اسفنج پوشانده بودند وسط سالن می‌گذاشتند تا مردم بنشینند و فیلم تماشا کنند.»
ترینهای سینمـــــــــــــایی
برخوردارترین منطقه پهنه شرق ازنظر امکانات سینمایی منطقه ۱۳ با داشتن ۷ سالن سینما به ظرفیت هزار و ۲۳۳ صندلی است.
کم برخوردارترین منطقه پهنه شرق پایتخت، منطقه ۱۵ با وجود ۲ سالن و ۳۸۰ صندلی است.
قدیمی‌ترین سینمای فعال پهنه شرق پایتخت سینما «میلاد» در منطقه ۱۴ است. این سینما در سال ۱۳۲۰ به نام «ژاله» افتتاح شد.
ظرفیت سینمایی مناطق پهنه شرق
- در منطقه ۴ برای یک‌هزار و ۱۰۰ نفر، یک صندلی سینما وجود دارد.
- در منطقه ۸ برای هر ۳۸۹ نفر، یک صندلی سینما وجود دارد.
- در منطقه ۱۳ برای هر ۲۵۰ نفر، یک صندلی سینما وجود دارد.
- در منطقه ۱۴ برای هر ۴۹۹ نفر، یک صندلی سینما وجود دارد.
- در منطقه ۱۵ برای هر هزار و ۷۳۶ نفر، یک صندلی سینما وجود دارد.