وجود این کارگاه‌ها با توجه به همسایگی‌شان با بافت مسکونی باعث نگرانی شهروندان از آلودگی هوای محل سکونتشان شده است. جمعی از اهالی به‌ویژه کاسبان ساکن در جاده دماوند، این مشکل را با خبرنگار همشهری در میان گذاشته و خواستند دغدغه‌شان را به مسئولان شهری انتقال دهیم. این امر میسر شد و برای باخبر شدن از اینکه آیا کارگاه‌های بتن‌سازی دردسرساز هستند یا خیر، از «بابک مینویی» کارشناس اداره محیط‌زیست منطقه کمک گرفتیم. این گزارش حاصل حریم‌گردی خبرنگار همشهری محله با کارشناس اداره محیط‌زیست است.
- راسته صنعتی در حریم منطقه
کناره بزرگراه شهید یاسینی، درست روبه‌روی پارک جنگلی سرخه‌حصار، کمی بعد از چهارراه تهرانپارس تعدادی کارگاه بتن‌ریزی دیده می‌شود. کارگاه‌ها روی بلندی قرار گرفته و همین باعث شده تپه‌های ماسه و شن و سیلوهای سیمان راحت‌تر دیده شود. از بزرگراه شهید یاسینی امکان ورود به آنها وجود ندارد و برای رفتن به داخل کارگاه‌ها باید از در اصلی که در حاشیه جاده دماوند قرار دارد اقدام کرد. جاده دماوند فرعی‌های زیادی دارد که در هرکدام از آنها یک یا ۲ کارگاه صنعتی وجود دارد. از مغازه سنگ و مصالح‌فروشی تا فروشگاه‌های لوازم یدکی و تعمیرگاه‌های صافکاری و نقاشی، همه جور صنفی در اینجا دیده می‌شود. البته یک مغازه قنادی هم وجود دارد که خیلی هم پر مشتری نیست. «احمد دلاوری» یکی از کارکنان قنادی که پیش‌تر در تماس تلفنی با دفتر همشهری محله درباره کارگاه‌های بتن‌سازی تذکر داده بود، می‌گوید: «مسئولان شهری مرتب درباره حفظ محیط‌زیست می‌گویند. مردم را تشویق به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌کنند که دود خودروها هوای شهر را آلوده نکند ولی آیا وجود چنین کارگاه‌هایی در محدوده شهر، محیط‌زیست را به خطر نمی‌اندازد. سیمان منتشر شده در هوا می‌تواند باعث بروز بیماری‌های ریوی شود.» چند قدم آن طرف‌تر فروشگاه لوازم یدکی صالحی است. مرد مغازه‌دار به تردد وقت و بی‌وقت ماشین‌های حمل بتن اشاره می‌کند و می‌گوید: «هوای شهر به اندازه کافی آلوده است و مسئولان برای چنین فضاهای صنعتی باید فکری کنند.»
- ذرات معلق خطرساز
کارگاه‌های بتن‌سازی، در پیچ و خم همین خیابان‌های فرعی که اغلب بن‌بست هم هستند جاخوش کرده‌اند. نخستین کارگاه بتن‌سازی که برای سرکشی می‌رویم، در حدود یک کیلومتر بعد از چهارراه تهرانپارس قرار دارد، آن هم در همسایگی تالار عروسی چهارفصل. برای رفتن به این کارگاه، خیابان را تا انتها می‌رویم. نخستین چیزی که به چشم می‌آید، کوه شن و ماسه است. داخل محوطه‌ای که خیلی هم وسیع نیست چند ماشین حمل بتن پارک شده است. مینویی با دقت اطراف را برانداز می‌کند. «کامبیز صفایی» مرد جوانی که از قرار معلوم صاحب اینجاست علت حضور ما را می‌پرسد و مینویی می‌گوید که از اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه ۱۳ برای بازدید آمده است. تحقیقات مینویی از سوله سیمان آغاز می‌شود. صفایی به راه باریکی که محوطه اصلی کارگاه و فضای اداری آن را به هم وصل می‌کند هدایتمان می‌کند. زیر پیاده‌راه مذکور، گودال بزرگی است که روی آن با ورقه‌های فلزی پوشیده شده است و همین عبور از آن را دشوار می‌کند. سیلوی سیمان روی سکو جانمایی شده و در کنارش ماشین حمل بتن در حال بارگیری است. صدای تخلیه ماسه روی نوار غلتکی گوشخراش است و به زحمت صدای همدیگر را می‌شنویم. مینویی از خطر انتشار سیمان در هوا می‌پرسد و اینکه آیا اصول بهداشتی برای مهار آن تعبیه شده است؟ صفایی به فیلتر سیلیکونی بالای سیلو اشاره می‌کند و می‌گوید: «بالای منفذ سیلو، با ورقه‌های سیلیکونی پوشیده شده که ذرات سیمان به آن می‌چسبد. برای همین ذرات سیمان در هوا منتشر نمی‌شود. زیر دریچه سیلو هم بشکه گذاشته‌ایم که ماسه یا سیمان فضای اینجا را آلوده نکند.» مینویی گفته‌های او را تکمیل می‌کند: «ذرات زیر ۴ میکرون مستقیم وارد ریه می‌شود و مکانیسمی برای دفع آن وجود ندارد و در درازمدت می‌تواند ایجاد سرطان کند.»
- ضرورت داشتن گواهینامه سازمان محیط‌زیست
سمت غربی کارگاه جایی که به فضای اداری تعلق دارد، به حیاط زیبایی باز می‌شود. باغچه سرسبزی میانه آن است. صفایی، استخر آبی که زیر زمین قرار دارد و فقط دریچه‌اش روی سطح زمین است را نشان می‌دهد. او می‌گوید: «برای تهیه بتن از آب تمیز و بدون املاح استفاده می‌کنیم. این آب را از محله لویزان و نارمک خریداری می‌کنیم.» کارخانه، پروانه بهره‌برداری و ایزو دارد. این را گواهینامه‌های ایزویی که به دیوار اتاق مدیرعامل نصب شده نشان می‌دهد. به گفته صفایی ۲۵ سال از فعالیت آن می‌گذرد. او می‌گوید: «روزانه در حدود۲۰۰ مترمکعب بتن در این مکان تولید می‌شود. البته بسته به درخواست شهروندان ممکن است تولید، بیشتر هم شود.» ایجاد فضای سبز در محدوده کارگاه یکی از ملزومات سازمان محیط‌زیست است که از سوی این کارگاه رعایت شده است، برای اینکه درختان آلاینده‌ها را جذب کنند. مینویی از دفع پساب کارگاه می‌پرسد و صفایی می‌گوید: «اینجا ۲فاضلاب انسانی و صنعتی دارد. دفع فاضلاب صنعتی به‌صورت بهداشتی و در ۳ مرحله انجام می‌شود. در پایان‌درصد کمی سیمان در آب باقی می‌ماند که البته برای آبیاری درختان استفاده نمی‌شود و صرفاً با آن شست‌وشو انجام می‌دهند.»
- جای خالی رد پای آلودگی در منطقه
۵۰۰متر جلوتر از این کارگاه، کارگاه دیگری قرار دارد. فضای آن مثل کارگاه اولی است اما کمی کوچک‌تر و با تجهیزات رفاهی ابتدایی‌تر. در این کارگاه ۲ سوله بزرگ سیمان وجود دارد که بالای هرکدام از آنها دستگاه تصفیه نصب شده است. «مهرداد رضازاده» مدیرعامل آن است. در این کارگاه و دیگر کارگاه‌هایی که در حریم منطقه۱۳ قرار دارد ردی از آلودگی زیست‌محیطی دیده نمی‌شود و جای بسی خوشحالی است که همه آنها نکات بهداشتی و ایمنی را رعایت کرده‌اند. مینویی به نکته مهمی اشاره می‌کند: «این کارگاه‌ها در حریم منطقه هستند. طبق قوانین محیط‌زیست و اداره ساماندهی جانمایی درستی دارند و تخلفی مرتکب نشده‌اند.»
- استانداردهای محیط‌زیست برای کارگاه‌های بتن‌سازی
حریم منطقه ۴ هم با توجه به وسعت زیادش فضاهای صنعتی زیادی را در خود جای داده است. در بین آنها مشاغل مزاحم کم نیست؛ حرفه‌هایی که بند۲۰ ماده ۵۵ را به خود اختصاص داده‌اند. به گفته «ناهید محبی» رئیس اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه ۴، کارگاه‌های آبکاری، صافکاری، نقاشی و چوب‌بری از جمله مشاغل مزاحمی است که در منطقه وجود دارد. بسیاری از آنها رأی تعطیل و تغییر شغل گرفته و تعدادی هم رأی بر اجرای اصول ایمنی دریافت کرده‌اند. طبق آمار به دست آمده از سوی اداره محیط‌زیست در حریم این منطقه، ۱۶ کارگاه بتن‌سازی وجود دارد که ۶ کارگاه زیر نظر ارتش فعالیت می‌کنند و همه‌شان در پادگان شهید شهرام‌فر واقع شده‌اند. ۵ کارگاه دیگر هم وابسته به نیروی سپاه است و به دلیل شرایط ویژه شهرک‌های نظامی امکان ورود و سرکشی مسئولان شهرداری به آنجا وجود ندارد. محبی می‌گوید: «از بین کارگاه‌های بتن‌سازی ذکر شده، «آزما بتن»، «البرز بتن» و «میلاد بتن» مجوز فعالیت از سازمان محیط‌زیست دارند. اما باقی کارگاه‌ها یا رأی بر رفع آلودگی گرفته‌اند و باید تجهیزات خود را به استانداردهای محیط‌زیست نزدیک کنند. از آنجا که این کارگاه‌ها می‌توانند زنگ خطری برای فضای شهری باشند، به شورای‌شهر و فرمانداری پیشنهاد داده‌ایم که آنها را از محدوده حریم منطقه خارج کنند.» اما نکته مهمی در اینجا قابل تأمل است. اینکه اگر فاصله کارگاه‌های بتن‌سازی از محدوده شهر زیاد باشد، بتنی که درست می‌شود در فاصله زمانی زیاد سفت می‌شود. محبی، رفع این مشکل را در رعایت اصول استاندارد ایمنی و بهداشت می‌داند و ادامه می‌دهد: «از آنجا که مهم‌ترین آلودگی کارگاه‌های بتن‌سازی گردوخاک و پساب است. با سازمان محیط‌زیست هماهنگ هستیم. به همه کارگاه‌های بتن‌سازی سرکشی شده است و باقی کارگاه‌ها را اخطار داده‌ایم. ابتدای امر سازمان محیط‌زیست از مشاغل صنعتی بازدید می‌کند و در صورت رؤیت خطا به اداره ساماندهی و محیط‌زیست شهرداری نامه ارسال می‌کند و آن زمان فعالیت ما شروع می‌شود.»
- منطقه ۱۳ مشاغل آلاینده ندارد
جاده دماوند راسته مشاغل صنعتی است که احتمال می‌رود وجودشان به محیط‌زیست آسیب بزند. شرکت کیمیدارو، کارخانه افست، کارگاه‌های بتن‌ریزی و تعمیرگاه‌های خودرو از جمله مشاغلی است که در حریم منطقه قرار دارد. «سید مهدی صالح‌زاده» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه۱۳ می‌گوید: «راسته صنعتی منطقه در ضلع جنوب جاده دماوند قرار دارد. ۵ کارگاه بتن‌سازی در این محدوده فعالیت می‌کنند. با توجه به بازدیدهای مداوم اداره محیط‌زیست و ساماندهی منطقه، آنها اصول استاندارد را رعایت کرده‌اند. البته تا چندی پیش اغلب این مکان‌های صنعتی خیلی ضوابط بهداشتی و ایمنی را رعایت نمی‌کردند و با تذکرهای مداوم و استفاده از بند ۲۰ ماده ۵۵ ملزم به انجام اصول بهداشتی شدند. این بند برای مشاغلی کاربرد دارد که برای شهروندان مزاحمت ایجاد کنند. اکنون همه فضاهای صنعتی اصول نگهداشت محیط‌زیست را رعایت می‌کنند. همچنین این کارگاه‌ها دور از بافت مسکونی منطقه هستند. با این حال مشمول نظارت بند ۲۰ بوده و اداره ساماندهی و محیط‌زیست بر فعالیت آنها نظارت دارند.» او در ادامه به مشاغلی اشاره می‌کند که سال‌ها پیش در تهران کاربرد زیادی داشته و حالا جایی در مجموعه شهری ندارند و می‌گوید: «آبکاری، دباغی پوست، سنگبری، چوب‌بری، کارخانه سیمان در چند دهه پیش در محدوده شهر فعال بودند و در این چند سال اخیر به بیرون از پایتخت منتقل شدند. در جاده دماوند نیز راسته آهنگری وجود داشت که با صدور حکم کمیسیون بند ۲۰ خیلی از آنها از محدوده منطقه خارج و بعضی هم با ایجاد بزرگراه شهید یاسینی مجبور به تغییر کاربری و نقل مکان شدند.» او نوید می‌دهد در محدوده منطقه ۱۳ مشاغلی که به محیط‌زیست اعم از آب و خاک و هوا صدمه می‌زند وجود ندارد. صالح‌زاده می‌افزاید: «فضاهای صنعتی موجود در حریم منطقه، کارخانه‌های نگهداشت سنگ، شرکت‌های الکتریکی و انبارهای نگهداری از خودرو هستند که کارشان خدمات‌دهی است نه تولیدی. این مکان‌ها آلودگی زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کنند.»
- محمدباقر سالاریان، رئیس اداره محیط‌زیست منطقه ۱۵
محیط‌زیست منطقه زیر ذره‌بین کارشناسان
حفظ محیط‌زیست، موضوع مهمی است که امروز مدیریت شهری به آن زیاد می‌پردازد. سلامت آب، خاک و هوا که اگر میسر شود می‌توان گفت شهری سالم با شهروندانی سالم خواهیم داشت. از این‌رو اداره محیط‌زیست مناطق با هرگونه آلودگی که سلامت شهر را به خطر بیندازد مقابله خواهد کرد. منطقه ۱۵ به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش و وسعت زیادی که در حریم آن قرار دارد، با معضل مشاغل مزاحم و آلاینده مواجه است. وجود کارخانه گچ در محله خاورشهر و کارخانه سیمان در محله مشیریه یکی از دردسرهایی است که اداره محیط‌زیست منطقه ۱۵ با آن مواجه است. «محمدباقر سالاریان» رئیس اداره محیط‌زیست منطقه در این باره می‌گوید: «منطقه ۱۵، یکی از مناطق توسعه‌یافته شهر تهران است. یعنی فقط بعضی از محله‌های آن مثل شوش، طیب، اتابک و... قدیمی است و پیشینه ۸۰ ـ ۹۰ ساله دارد و باقی محله‌ها در روند توسعه پایتخت شکل گرفته‌اند. محله مشیریه یکی از همین محله‌هاست که عمر آن به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برمی‌گردد. کارخانه سیمانی که حالا داخل محله واقع شده پیش از این در حریم تهران قرار داشته است. فاز ۷ آن در محدوده محله مشیریه است که فعلاً فعالیتی ندارد.» اما نکته مهم این است که این کارخانه به دلیل گودبرداری شن و ماسه برای درست کردن سیمان به بافت زمین آسیب زده است. سالاریان درباره گودال‌های ۳۰۰ـ ۴۰۰ متری در میان زمین که می‌تواند عاملی برای رانش زمین باشد، می‌گوید: «کارخانه مجوز برداشت شن و ماسه را دارد. با این حال کارشناسان اداره محیط‌زیست مرتب سرکشی می‌کنند و تذکرات لازم را می‌دهند. چنانچه مسئولان کارخانه نسبت به رفع اشکال اقدامی نکنند مراتب را به اداره محیط‌زیست استان تهران گزارش می‌کنیم.» سالاریان با توجه به وجود چنین کارخانه‌هایی سلامت محیط‌زیست منطقه ۱۵ را تأیید می‌کند و می‌گوید طبق ارزیابی‌های انجام شده، مشاغل آلاینده و مزاحم در محدوده محله‌ها و حریم منطقه قابل کنترل است. با این تفاسیر می‌توان نتیجه‌گیری کرد، وجود کارخانه سیمان و گچ یا کارگاه‌های آبکاری در مسگرآباد و تراشکاری‌های خیابان خاوران هیچ‌کدام برای سلامت شهروندان خطرساز نیستند.