شرکتی که در سال‌های اخیر، آن را واگذار کرد. بهروز فروتن هم‌محله‌ای ماست و سال‌هاست در محله دزاشیب زندگی می‌کند. بارها و بارها در سراهای محله و در همایش‌های کارآفرینی، از نیم قرن تلاش و تجربه‌اش صحبت کرده‌است. فروتن بر این باور است که باید از واژه «ارزش‌آفرین» به جای کارآفرین استفاده کنیم تا مفهوم عمیق و درست‌تری را از کارآفرینی در ذهن داشته باشیم. فروتن سراهای محله و خانه‌های کارآفرینی را محلی برای ایده‌پردازی و اندیشه‌آفرینی می‌داند که به همت شهرداری بنا شده و باید به درستی از آن بهره‌گرفت. در این گفت‌وگو با ما همراه باشید تا با تعدادی از راه‌های کسب و کار محلی آشنا شوید.
ارزش آفرین به جای کارآفرین
در آغاز گفت‌وگو از بهروز فروتن خواستیم از دیدگاه خود واژه کارآفرین را تعریف کند تا بدانیم وقتی کارآفرین برتر کشور از کارآفرینی حرف می‌زند چه هدفی دارد: «وقتی یک کار نو و تازه انجام شود، کارآفرینی شکل گرفته است. کارآفرینی ارثی نیست. کارآفرینی یعنی خلق آثار مثبت. اگر امروز اندیشیدید وکاری نو انجام دادید، امروز کارآفرین هستید. فردا که اندیشه نکردید، کارآفرین نیستید. کارآفرین مدام در اندیشه و تفکر و نوآوری است. چند سالی است واژه کارآفرینی را با واژه ارزش‌آفرین و اندیشه‌آفرین عوض کرده‌ام. به این سبب که باید مفهوم اندیشیدن در کارآفرینی مشخص شود. کارآفرینی راه‌اندازی بنگاه زودبازده نیست. کارآفرینی ایجاد کار نیست، بلکه انگیزه برای اندیشه کار است. وقتی ارزش‌آفرین باشی، طراح نقشه راه مسیر زندگی و کسب و کارت هستی. این را هم بگویم که در موضوع کارآفرینی هرگز جنسیت و سن و سال مطرح نیست. تنها اندیشه مطرح است. کارآفرینی محفلی برای کسب اندیشه است نه درآمد. کارآفرینی بسیار ساده و سهل الوصول است به شرطی که باور کنیم می‌توانیم اندیشه‌مان را به عمل تبدیل کنیم. به‌عنوان مثال خانم خانه‌داری که فضای خانه را به زیبایی و آرامش تبدیل می‌کند، به نوعی کارآفرینی کرده است.»
تجمع تفکر محلی در سراهای محله
مدیران سراهای محله دغدغه کارآفرینی و حمایت از ایده‌های تازه را دارند. اماگویی این دغدغه در آموزش خیاطی، قالیبافی، پتینه، معرق و مواردی از این دست محدود می‌شود و چنان که باید و شاید کارآفرینی شکل نمی‌گیرد و خروجی چشمگیری ندارد. بهروز فروتن درباره حلقه مفقوده این جریان این‌گونه می‌گوید: «موضوع راه‌اندازی سراهای محله که در آن واحدهای کارآفرینی نیز فعالیت می‌کند، بسیار خوب اما روش کارآفرینی آن غلط است. سراهای محله، یک دانش‌سرا و تجمع تفکر محله‌ای است. ماهیت کارآفرینی در سراهای محله یا خانه‌های کارآفرینی تنها این نیست که فردی در این مراکز مشغول پتینه‌کاری یا معرق‌کاری باشد. هرچند این کارها خوب است اما کارآفرینی در این فعالیت‌ها خلاصه نمی‌شود. اگر چند بانوی هم‌محله‌ای دور هم جمع و هم‌اندیشه شوند و بتوانند تحول فرهنگی ایجاد کنند، ارزش‌آفرینی یا همان کارآفرینی شکل گرفته است. همه چالش‌های اجتماعی، ناهنجاری‌های اقتصادی و... را می‌توانیم با بهره‌گیری از فرهنگ غنی خودمان اصلاح کنیم. مهم اینکه پیش‌قراولان این عرصه و این تفکر، به قول شما کارآفرینان یا به قول من ارزش‌آفرینان و اندیشمندان هستند. پیش‌قراول بودن تنها برای بانوان نیست. به قالیبافی و خیاطی و پتینه‌کاری هم نیست. حتی برای بیکاران هم نیست.
این فرهنگ غنی همکاری اجتماعی را می‌طلبد. تدوین و قانونمندی خانه‌های کارآفرینی در شهرداری درست بوده، اما اجرای این قانون به سوی پیمانکاری پیش رفته است. وقتی افراد به سراهای محله یا مراکز کارآفرینی وارد می‌شوند انتظار دارند برایشان‌کاری فراهم باشد. بی‌درنگ می‌پرسند پس کار چه شد؟ در حالی که باید به آنها پاسخ داد که تو به این مرکز آمدی تا فکر کنی و هنر و اندیشه‌ات را به کار بگیری.» او که تجربه حضور در خانه‌های کارآفرینی مناطق را بارها و بارها داشته، بر این باور است پیش از اینکه کارآفرینان محلی دست به کاری بزنند باید بتوانند در خانه‌های کارآفرینی یا سرای محله‌شان به بحث و گفت‌وگو بنشینند. «در یکی از مناطق، مرکز کارآفرینی در اختیار من گذاشته شد. افراد زیادی به این مرکز می‌آمدند و صحبت می‌کردند. من فقط گوش می‌دادم. چراکه باور دارم ناهنجاری‌های اجتماعی در این گفت‌وگوها حل می‌شود و این کار مهم یک کارآفرین است. مدیر سرای محله یا مرکز کارآفرینی باید عاشق این باشد که بچه‌ها و نوجوانان در هر فرصتی بتوانند به این مراکز بیایند. نه اینکه نگهبانی داشته باشد که سر ساعت در را ببندد. سرای محله شمیران را دیدم. سراهای محله جایی برای گردهمایی کارآفرینان است. هرچند چنان که باید و شاید به معنای واقعی کارآفرینی نمی‌شود. اگر کم و کاستی هست باید اصلاح شود. اگر شهرداری این سراهای محله را درست نمی‌کرد و جایی برای گردهمایی نبود، چگونه می‌توانستیم گام اول را برداریم!؟ خانه‌های کارآفرینی تلاش دارد محلی برای کارآفرینی باشد و قدم‌های کوچکی هم برداشته شده اما با مفهوم کارآفرینی قدری فاصله دارد. به هر حال یادمان باشد که دیکته نانوشته غلط ندارد. روش آموزش، مشاوره، سرمایه‌گذاری صحیح نبوده است.»
تفکر استارت‌آپی در خانه‌های کارآفرینی
«استارت‌آپ‌ها» رویکرد نوین کارآفرینی است که فروتن از آن استقبال می‌کند. «استارت‌آپ، فعالیت نو و رویکرد جدید کارآفرینی در جامعه است. چرا شهرداری باید مرکز کارآفرینی داشته باشد ولی از این قضیه عاری باشد؟ در مراکز کارآفرینی باید این‌گونه تفکر استارت‌آپی درست جهت‌دهی شود. افسوس که این‌گونه تفکر در بدنه شهرداری تهران مغفول مانده است. اینها را به شهردار منطقه یک و شهردار تهران نیز گفته‌ام.» فروتن می‌گوید: «دنبال چراها نگردیم. دنبال چگونه خارج شدن از این وضعیت باشیم. برای تحول باید در سراهای محله، خانه‌های کارآفرینی و دانشگاه‌ها و کسانی که اندیشه دارند و به‌عنوان پیش‌قراولان این حرکت فرهنگی هستند، انگیزه ایجاد کرد. زندگی در کنار سختی و تلخی برای بهتر شدن امید نیز در دل خود دارد. در سخت‌ترین شرایط امید دارم که در پس این تاریکی، روشنایی هست. انسان ناامید مهمان شیطان است.»
راه‌اندازی مرکز کارآفرینی در محله چیذر و امامزاده قاسم(ع)
بهروز فروتن و همسرش «بهجت نامی» که او نیز از بانوان کارآفرین است، چندی پیش در محله چیذر و امامزاده قاسم(ع) مرکزی برای کارآفرینی بانوان ایجاد کردند. بهجت نامی در این مرکز، خیاطی را به روشی سهل و آسان به بانوان آموزش می‌داد. «در این مراکز همسرم به حدود ۲۰۰ نفر از بانوان، خیاطی آموزش می‌داد و پس از یادگیری با چرخ خیاطی که شهرداری در اختیارشان می‌گذاشت، می‌توانستند در خانه خودشان کار انجام دهند. در سرای محله اوین فعالیت‌های پیشاهنگی مانند پاکسازی کوهستان و اردو برگزار می‌کردیم. در منطقه ۳ و محله میرداماد هم فعالیت‌های کارآفرینی مشابه انجام دادیم. به مسئولان شهرداری می‌گویم که اگر کارآفرین را درک می‌کنید او را به کارهای فیزیکی وادار نکنید، بی‌شک می‌توانید از اندیشه او بهره‌ببرید.»
کارآفرینی متناسب نیازهای محله
شهروندان پایتخت در مناطق مختلف، شکل کارآفرینی متفاوتی را تجربه می‌کنند. این تفاوت را می‌شود در رده‌های مختلف از کسب و کارهای خانگی تا رده‌های دیگر دید. فروتن این موضوع را تأیید می‌کند و می‌گوید که کارآفرینی محلی با توجه به شناخت مسائل و ظرفیت‌های محلی شکل می‌گیرد. «برای مثال من یک فروشنده هستم. پیش از اینکه بخواهم تولیدم را بفروشم باید بازار هدفم را بشناسم. مطمئن هستم که در شمیران نمی‌توانم ساعت ۴ صبح «لبو» بفروشم. ولی در شهرری می‌توانم این کار را انجام دهم. منطقه شمیران بسیار وسیع است. با دقت و درایت بیشتر می‌توانیم ببینیم هر محله‌ای چه نیازی دارد و چه نوع کارآفرینی جواب می‌دهد. به اصطلاح، باب دندان محله، کالا درست کنیم. اهالی محله را که قدرت‌های بالقوه هستند، بالفعل کنیم و کارایی و مهارت هرکدام از هم‌محله‌ای‌ها را بشناسیم.»
پشت‌بام‌های سبز شمیران
صحبت که به محله‌های شمیران می‌رسد، هم‌محله‌ای ما، ایده‌هایی به ذهنش می‌رسد و می‌گوید: «آب و هوای خوش شمیران این امکان را به ما می‌دهد که پشت‌بام‌ها را به فضای سبز تبدیل کنیم. ایده دیگر می‌تواند این باشد که به بچه‌های هم‌محله‌ای کار مشترک بدهیم. برای مثال دیوارها را رنگ کنند. بانوان یک محله یا به عبارتی خاتون‌های جامعه، بزرگ‌ترین نقش را برای سازندگی دارند. طرحی را به شهرداری ارائه کردم که به‌عنوان پایلوت در منطقه شمیران اجرا شود. هم‌محله‌ای‌ها را دور هم جمع کنیم و از طریق سرای محله رقابت سالم برگزار کنیم. بازارچه‌های محلی ایجاد کنیم. کاردستی بسازند و بفروشند. بچه‌ها در پشت‌بام بذر گیاه بکارند و گل و گیاه تکثیر کنند. سفال درست کنند. وجه اقتصادی آن خوب است اما مهم‌تر از آن بیکار نبودن است. هم پشت‌بام‌ها زیبا می‌شود و هم بچه‌ها در فضای رقابتی قرار می‌گیرند. تولیدات‌شان را به هم عرضه می‌کنند. این رقابت‌ها کم‌کم اهالی را با توانمندی‌های خودشان هم آشنا می‌کند. در یک محله انگیزه ایجاد کنیم. ارزشگذاری و احترام به بانوان محله برای سرگرمی بچه‌ها، به کار واداشتن و کار را عار ندیدن را الگو قرار دهیم.»
سفیر مهربانی در محله‌ها
«تحول را از سراهای محله آغاز کنیم.» بهروز فروتن از طرح دیگری که می‌تواند در سرای محله شمیران به خوبی به بار بنشیند، می‌گوید: «سفیران مهربانی داشته باشیم. هم‌محله‌ای‌هایی که به‌عنوان سفیر مهربانی در بیمارستان‌ها، مراکز درمانی، بهزیستی، مترو، ادارات و مدارس، جلیقه «سفیر مهربانی» بپوشند و خدمت کنند. خدمت اجتماعی موجب می‌شود فرد، مثبت‌اندیش شود. اندیشیدن هم منجر به کارآفرینی می‌شود. در محله‌ها امکانات بالقوه بسیار داریم. بالفعل کردن آن وظیفه نظام مدیریتی دولتی و قسمتی از آن مربوط به شهرداری است.»
- موضوع راه‌اندازی سراهای محله که در آن واحدهای کارآفرینی نیز فعالیت می‌کند، بسیار خوب است اما روش کارآفرینی آن غلط است. سراهای محله یک دانش‌سرا و تجمع تفکر محله‌ای است
- وقتی یک کار نو و تازه انجام شود، کارآفرینی شکل گرفته است. کارآفرینی ارثی نیست. کارآفرینی یعنی خلق آثار مثبت. اگر امروز اندیشیدید وکاری نو انجام دادید، امروز کارآفرین هستید
کوتاه و مختصر درباره کارآفرینی از زبان بهروز فروتن
- اندیشه‌های بزرگ از اندیشه‌های کوچک آغاز می‌شود. اندیشه مانند بذری است که در زمین کاشته می‌شود. باید به آن رسیدگی کنیم تا بزرگ شود. ۹۰درصد کارآفرینان واقعی با قدم‌های کوچک آغاز کردند.
- با اینکه فردی بگوید من می‌خواهم کارآفرین شوم و باید مرا حمایت کنند، مخالف هستم. وقتی که من اندیشه باور و هدف درست دارم، هدف را جلو می‌برم و موفق می‌شوم.
- هیجانی فکر نکنیم و دنبال کارهای زودبازده نباشیم. کارآفرینی یعنی ایجاد اندیشه برای ایجاد مقاصدی که با اندیشه حاصل می‌شود.
- کارآفرینان مشاوره می‌گیرند و به هدف باور دارند.
- کارآفرین نمی‌گوید تلاش می‌کنم. می‌گوید می‌توانم.
- کارآفرین یک جمله بیشتر ندارد: باید بشود!
کارآفرینی در خانه خدمات اجتماعی
۱۲ سال پیش بود که معاونت اجتماعی شهرداری تهران، از راه‌اندازی خانه‌های کارآفرینی در مناطق پایتخت خبر داد و بعد از آن هر منطقه صاحب یک خانه کارآفرینی شد. خانه کارآفرینی، تشکلی مردمی، داوطلبانه و زیرمجموعه سرای محله است که همسو با اهداف کارآفرینی و توانمندسازی با رویکرد محله‌محوری و با حضور هم‌محله‌ای‌ها فعالیت می‌کند. در خانه‌های کارآفرینی علاوه بر برگزاری دوره‌های آموزش و مهارت‌آموزی، تشکیل بانک اطلاعاتی برای برنامه‌ریزی محلی، شناسایی، ثبت و حمایت از ایده‌های خلاقانه، حمایت از فعالیت‌های کارآفرینان، صاحبان کسب‌وکار و مشاغل خانگی در محله، هدایت و مشاوره شغلی کارآفرینان و شهروندان انجام می‌شود. حال چندی است خانه کارآفرینی، خانه خدمات اجتماعی و خانه رفاه با عنوان «خانه خدمات اجتماعی» در سراهای محله فعالیت می‌کنند. از این‌رو در منطقه یک ۲۶ خانه خدمات اجتماعی، در منطقه دو ۲۰ و در منطقه سه ۸ خانه خدمات اجتماعی فعالیت می‌کند که شهروندان خلاق با حضور در آن می‌توانند ایده‌های تازه خود را محک بزنند و به عبارتی کارآفرینی کنند.
علاوه بر این در مناطق ۲۲ گانه پایتخت مراکزی با عنوان مرکز مهارت‌آموزی «کوثر» نیز برای بانوان سرپرست خانوار فعال است. بانوان می‌توانند با آموختن یک مهارت در این مراکز، کارآفرینی و ایده‌پردازی کنند.
در منطقه یک ۳ مرکز مهارت‌آموزی کوثر در محله‌های امامزاده قاسم(ع)، کاشانک و الهیه دایر است. تنها مرکز مهارت‌آموزی کوثر در منطقه ۲ در محله ستارخان که در حال حاضر تعطیل است و فعالیتی ندارد. مراکز مهارت‌آموزی کوثر در منطقه ۳ در محله ده‌ونک با آموزش خیاطی و در مجتمع شهربانو با آموزش چهل تکه‌دوزی و جواهرسازی میزبان بانوان است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید به امور بانوان شهرداری مناطق مراجعه کنید.