هرچند به گفته مسئولان آموزش و پرورش، ماجرای فراگیر شدن شپش چندان جدید و جدی به نظر نمی‌رسد چراکه آمار قابل توجهی در این‌باره وجود ندارد. اما واقعیت این است که گزارش‌های متعدد از مدارس مناطق مختلف پایتخت و گلایه والدینی که با این مشکل مواجه هستند حکایت از گستردگی و اهمیت یافتن این مشکل دارد. در این گزارش به بررسی وضعیت شیوع این حشره خونخوار (انگل) در مدارس منطقه ۹ و طرح‌های پیشگیرانه و درمانی نهادهای مرتبط می‌پردازیم.
جای خالی کارشناس بهداشت در مدارس
ساعت از ۱۲:۳۰ گذشته است و با نواخته شدن زنگ تعطیلی مدرسه، دانش‌آموزان شتابان و پر هیاهو خود را از حیاط به در خروجی، آنجا که پدران و مادران منتظر ایستاده‌اند، می‌رسانند. «اکرم خدامی» مادر دختری ۸ ساله، نخستین کسی است که از میان والدین با مطلع شدن از موضوع گزارش ما لب به شکایت باز می‌کند: «زمان ما هر کسی بهداشت را رعایت نمی‌کرد به شپش مبتلا می‌شد. ولی اکنون به لطف این مدارس حتی اگر کسی حسابی بهداشت را هم رعایت کند، مبتلا می‌شود. چون مدرسه دولتی است ما حق اعتراض نداریم برای مثال اینکه چرا مربی یا کارشناس بهداشت در آن فعال نیست؟ چرا اکنون که زمستان در راه است، برای شال و کلاه و کاپشن‌های هر دانش‌آموز فضای ویژه‌ای در نظر گرفته نمی‌شود؟ دختر من وقتی سال گذشته مبتلا شد، نزدیک به ۶ ماه با آن درگیر بودم. مدام مداوایش می‌کردم ولی فایده‌ای نداشت چون دوباره مدرسه می‌رفت و باز مبتلا به آن می‌شد. حتی چند خانواده را می‌شناسم که همگی مبتلا شدند. این یعنی همان شیوع که بسیاری از مسئولان پنهانش می‌کنند و در مدارسی که تراکم دانش‌آموز وجود دارد آن را بی‌اهمیت نشان می‌دهند.»
شپش، یک مشکل فرهنگی!
«مریم شعبان‌زاده» مادر یکی دیگر از دانش‌آموزان است که از ابتلای دخترش به بیماری پدیکلوزیس یا همان شپش و افسردگی کوتاه‌مدت پس از آن می‌گوید: «چند وقت پیش دخترم شپش گرفت، او را دکتر بردم و تا جایی که امکان داشت از رفت و آمدهای غیرضروری جلوگیری کردم تا فرد دیگری به سبب او مبتلا نشود. جز چند مرتبه‌ای که مجبور بودیم به مهمانی برویم، برای همین هم مراقب بودم و هم به بچه‌های خواهرم سپردم که زیاد نزدیک دختر من نشوند. اما رفتار اطرافیان همیشه در مقابل این بیماری به گونه‌ای است که آدم حس بدی پیدا می‌کند. القاب بدی نسبت می‌دهند یا به گونه‌ای از فرد فاصله می‌گیرند که فرد به شدت ناراحت و افسرده می‌شود. زمانی که این بیماری در دخترم کنترل نشد، موهایش را کوتاه کردم. به قدری از این اتفاق‌ها ناراحت بود که چندین جلسه او را پیش مشاور بردم. همین مسئله به ظاهر بی‌اهمیت موجب این همه دردسر شد. بارها با مدیر مدرسه صحبت کردم، ولی فایده‌ای نداشت. یا کتمان می‌کنند یا مدعی هستند که دانش‌آموز نظافت را رعایت نمی‌کنند. جایی خوانده‌ام که مشکل شپش در مدارس مشکل بهداشتی نیست، مشکل فرهنگی است.»
از خلأ آموزشی تا پدیده شپش رسانه‌های اجتماعی
صحبت‌ها که به اینجا می‌رسد «اعظم مراتی» یکی دیگر از والدین نیز می‌گوید: «در این مدرسه یک معلم بهداشت نیست که هرچند وقت یکبار موهای دانش‌آموزان را بررسی کند. یا اکنون که فصل سرما می‌رسد و این بیماری شیوع بیشتری پیدا خواهد کرد، فکری برای لباس‌های دانش‌آموزان کنند. لباس‌هایی که روی هم در جا لباسی تلنبار می‌شوند و شپش‌ها را منتقل می‌کنند.» مدیر یکی از مدارس دولتی در محله دستغیب که نمی‌خواست نامش را بگوید در این‌باره می‌گوید: «این‌گونه نیست که در مدارس دست روی دست گذاشته باشند. طرح‌های پیشگیری و آموزشی اجرا می‌شود. اما بخش زیادی از این موضوع به خود افراد برمی‌گردد. چند سال پیش در یکی از مدارس پرهزینه شمال شهر نیز این مشکل بروز کرده بود. برخی باور داشتند به سبب حیوانات خانگی است و برخی گفتند با فرد ناقلی در ارتباط بودند. برای مثال مرگ دختر ۸ ساله‌ای که مبتلا به شپش بود به دلیل استفاده مادرش از سم کشاورزی برای درمان او گزارش شده بود.»
پاسخ مسئول
پس از کامل شدن گزارش، برای کسب اطلاع از کمیت و کیفیت برنامه‌های آموزش‌وپرورش منطقه در پیشگیری و کاهش بار شیوع بیماری پدیکلوزیس در مدارس منطقه ۹ و منطقه ۲۱ سراغ مسئول واحد بهداشت مدارس رفتیم اما به‌رغم پیگیری‌های بسیار از سوی همشهری محله با عدم پاسخگویی مسئول مربوطه مواجه شدیم.
دکتر جواد رفیع‌نژاد- حشره‌شناس و عضو انجمن حشره‌شناسی کشور
رعایت بهداشت در اولویت باشد
شپش این انگل اجباری از کجا می‌آید؟ با طرح این پرسش سراغ «جواد رفیع‌نژاد» حشره‌شناس و عضو انجمن حشره‌شناسی کشور می‌رویم و پیامدهای شیوع آن را بررسی می‌کنیم. رفیع‌نژاد بر این باور است: «این حشره کوچک در پی تماس با وسایل فرد آلوده و ارتباط‌های بین فردی به‌ویژه ناحیه سر، مهمان ناخوانده افراد می‌شود و با اتصال به پوست سر از خون انسان تغذیه می‌کند. از سویی این تغذیه مداوم سبب ایجاد زخم‌های عمیق در سر و آلودگی خون فرد می‌شود. با توجه به تغییر سبک زندگی و شرایط اجتماعی دیگر نمی‌توان به‌طور حتم مدعی شد این انگل به سبب عدم رعایت بهداشت در مناطق محروم و با حداقل سرانه‌های نظافتی وجود دارد. بررسی مداوم موها، رعایت اصول بهداشتی، استفاده نکردن از وسایل شخصی مانند روسری، کلاه، مقنعه، روبالشی و شانه افراد آلوده می‌تواند درصد احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهد. خارش‌های آزاردهنده و تخم‌های ریز و سفید چسبیده به ساقه مو نزدیک به کف سر از جمله علائم این بیماری است که با مشاهده آن باید به پزشک مراجعه کنید.»