همه این رخدادها خوب و مبارک است و حتما تاثیر خوب هم دارد اما چه قبول بکنیم چه نه، تا رسیدن به امنیت غذایی، هنوز بسیار فاصله داریم. هنوز به دلایل مختلف در سبد غذایی برخی مردم آنچه باید موجود باشد وجود ندارد. هنوز هستند خانوارهایی که تمایل دارند سبدغذایی‌شان را اصلاح کنند و سبک تغذیه‌شان را بهبود بخشند اما نمی‌توانند چون همه چیز دست مردم نیست. تغذیه امری چندوجهی است که اراده مردم و خواست آنها، تنها یک‌سوی قضیه است.
به بهانه روز و هفته جهانی غذا، با دکتر حسین ملک‌افضلی اردکانی، استاد ممتاز و پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان کسی که در حوزه بهداشت و سلامت کشور سالها در سمت‌های متعدد مدیریتی حضور فعال داشته است و علاوه براین فعالیت‌ها و پژوهش‌های میدانی زیاد انجام داده و تجارب بسیار زیاد دارد، گفتگو کرده ایم. دکتر ملک افضلی، عضو فرهنگستان علوم پزشکی و صاحب ۱۳ کتاب و بیش از ۱۷۰ مقاله علمی به زبان فارسی و انگلیسی در مجلات معتبر داخلی و خارجی است.
* محور سوالات درباره تغذیه، سیاست‌ها و برنامه‌های تغذیه ای ایران و راهکارها برای بهبود سبک تغذیه مردم است.
- مردم باید امنیت غذایی داشته باشند
دکتر ملک افضلی می‌گوید: برای اینکه تغذیه یک جامعه خوب و مناسب باشد چند نکته را همواره باید مدنظر داشته باشیم. اول اینکه مردم باید به مواد غذایی مناسب و سالم دسترسی داشته باشند. مردم باید امنیت غذایی داشته باشند.
استاد ممتاز و پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی تهران اضافه می‌کند: دسترسی به غذا، به دو معنا و مفهوم، هم دسترسی از لحاظ فیزیکی، به این معنا که مردم هر وقت بخواهند بتوانند مواد غذایی را تهیه کنند و هم اینکه مردم از لحاظ اقتصادی توان تهیه غذای مناسب را د اشته باشند. هدف از امنیت غذایی این است.
او تاکید می‌کند: نکته مهم بعدی این است که مردم باید سواد تغذیه ای داشته باشند. به زبان ساده، یعنی خانواده‌ها باید بدانند، با میزان پولی که دارند چه بخرند؟ چه بخورند؟ و چگونه تهیه کنند؟
- نگاه به تغذیه همه‌جانبه باشد
این استاد برجسته می‌گوید: تغذیه، تنها یک مفهوم علمی نیست. تغذیه امری اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و باید به آن همه‌جانبه نگریست.
- برای تغذیه نسخه واحد پیچیده نشود | باید نیازهای تغذیه ای مردم در هر استان شناسایی شود
ملک افضلی اضافه می‌کند: گرچه با توسعه جاده‌ها و حمل و نقل و برخورداری از وسایل تکنولوژی‌های ارتباطی، سطح سواد و آگاهی‌های مردم حتی در روستاها افزایش یافته است و وضعیت تغذیه مردم به مراتب بیش از پیش ارتقا یافته است اما هنوز باید کارکرد و وضعیت تغذیه را بهبود و ارتقا بخشید.
استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی تهران تاکید می‌کند: معتقدم که نباید برای تغذیه مردم نسخه واحد پیچید. چرا که نیازهای تغذیه ای هر استان با استان دیگر و هر شهرستان با شهرستان دیگر و ... متفاوت است. نیازهای تغذیه ای مردم در سیستان و بلوچستان با این و آن استان قطعا تفاوت دارد. از سوی دیگر، هر منطقه ای از کشور ما کشاورزی و عادات غذایی خاص خود را دارد. بر همین اساس، باید نیازهای تغذیه ای مردم در هر استان را شناخت و برآن اساس برنامه‌ریزی کرد.
عضو فرهنگستان علوم پزشکی اضافه می‌کند: به عنوان مثال، اگر می‌خواهیم فعالیت اثربخشی برای تغذیه مردم انجام دهیم. باید تلوزیون‌های محلی متناسب با دسترسی‌های موجود در محل و مهمتر از آن متناسب با فرهنگ مردم و وضعیت اقتصادیشان، برنامه‌هایی درباره تغذیه سالم تهیه و پخش کنند. به خاطر دارم، ۲۵ سال قبل به عنوان یک کار پژوهشی، در خانه‌های بهداشت بروجن، آشپزخانه‌هایی راه اندازی کردیم. تا مادران از غذای پخته شده در این آشپزخانه به کودکانشان دهند. برای تهیه غذا، از مواد غذایی که در محل موجود بود، زیر نظر کارشناس تغذیه، استفاده می‌شد و مواد غذایی، با توجه به اقتصاد خانوارها تهیه و عرضه می‌شد. این اقدامات انجام شد و نتیجه مطلوب به‌دست آمد، وزن و قد کودکانی که از این طریق در خانه‌های بهداشت تغذیه شدند، به طور معناداری نسبت به گروه شاهد تفاوت داشت و فرزندانی که در خانه‌های بهداشت از این طریق تغذیه شدند از وزن و قد مطلوب‌تری برخوردار شدند. این پژوهش در جشنواره رازی برنده و در سازمان بهداشت جهانی هم منتشر و تقدیر شد.
- سواد تغذیه ای از مدارس و دبیرستان‌ها آغاز شود
او تاکید می‌کند: سواد تغذیه ای باید از مدارس و دبیرستان‌ها آغاز شود. به زنان باید آموزش داد. معتقدم که تغذیه سالم و تهیه غذای سالم، یک. دو. سه، نیست. در تهیه مواد غذایی باید وقت گذاشت. تدبیر و نوآوری داشت.
ملک افضلی اضافه می‌کند: براساس پژوهش‌ها و تجاربی که بر اساس همین پژوهش‌ها دارم به این نتیجه رسیدم، تمام کسانی که در خرید و تهیه مواد غذایی نقش دارند باید دنبال پیگیری آموزش‌های تغذیه ای باشند. به اعتقاد من، مردان هم چون در خرید مواد غذایی نقش دارند باید هدف آموزش‌های تغذیه ای قرار گیرند.
او می‌گوید: در وضعیت کنونی، به‌دلیل افزایش آگاهی‌های مردم از طریق رسانه‌های متعدد و همین طور تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، همه باید از فرصت‌ها استفاده کنند و تغذیه سالم را به مردم معرفی کنند. اینکه چگونه می‌توان متناسب با محل زندگی، متناسب با فرهنگ و متناسب با وضعیت اقتصادی خانوارها، غذای سالم پخت و مصرف کرد.
ملک افضلی ادامه می‌دهد: از دولتمردان در دوره‌های مختلف انتظارات مختلف بود. ما شورای عالی امنیت غذایی داریم. در این شورا، رئیس جمهور، وزیر بهداشت، وزیر بازرگانی، وزیرجهاد کشاورزی و ... حضور دارند. در این شورا، بهترین راهکارهای تغذیه ای و سلامت مردم ارائه می‌شود.
عضو فرهنگستان علوم پزشکی می‌گوید: در این شورا باید بحث شود ببینند که کشاورزی باید در چه جهتی حرکت کند آیا کشاورزی باید درجهت درآمدزایی باشد؟ آیا کشاورزی باید به دنبال صادرات و ارزآوری باشد؟ یا اینکه باید ببینیم که چه بکاریم که مردم سالمتر باشند؟ من نگاه دوم را قبول دارم. به اعتقاد من در سیاست‌ها ی کشاورزی، ضمن اینکه باید سیاست‌های عدم تمرکز لحاظ و مراعات شود باید سلامت محوری اصل و اولویت باشد. وزیر بازرگانی اگر از واردات صحبت می‌کند واردات باید با نگاه سلامت‌محوری باشد. اینکه چه وارد کنیم؟ چگونه وارد کنیم و چگونه کنترل ونظارت کنیم تا نگاه سلامت‌محوری لحاظ شود.
- استفاده بی‌رویه و بی حساب و کتاب از سموم کشاورزی عوارض جبران‌ناپذیر دارد
ملک افضلی اضافه می‌کند: سموم کشاورزی نباید بی در و پیکر و بدون هیچ ملاحظه ای استفاده شود. استفاده بی‌رویه و بی حساب و کتاب سموم شیمیایی در مواد غذایی و محصولات کشاورزی عوارض جبران ناپذیری برای سلامت مردم دارد و این عوارض و آثار مخرب و سو ممکن است سالها پس از مصرف خودش را نشان دهد. میزان سرطان‌ها افزایش یابد و ...
این استاد برجسته دانشگاه می‌گوید: وزارت بهداشت هم باید نظارت و رصد کند. باید ببیند که مردم در هر استان چه نیازها و چه رفتار تغذیه ای و ... دارند و سپس براساس مشاهدات و نتایج، چه مداخلاتی باید انجام دهد و این مداخلات را به صورت پایلوت انجام دهد و پس از آن اقدامات بعدی و بعدی و بعدی.
عضو فرهنگستان علوم پزشکی اضافه می‌کند: به خاطر دارم، خانم دکتر شیخ الاسلام با چه زحمتی، برای اضافه کردن استفاده نمک یددار در مواد غذایی به سراغ کارخانه‌های صنایع غذایی رفت. الان می‌بینیم که عده ای درباره نمک ید دار که برای سلامت نقش حیاتی، ایفا می‌کند، جوسازی می‌کنند. می‌گویند سراغ نمک دریاچه ارومیه بروید و چه و چه و متاسفانه گاه در فضای مجازی به مردم استفاده نادرست و غلط می‌دهند و اینجاست که موضوع سواد سلامت اهمیت و ارزش پیدا می‌کند.
- برنامه‌های خوب استمرار ندارد
ملک افضلی تاکید می‌کند: از سوی دیگر، از این نکته هم نباید غفلت کرد و نادیده گرفت که در ایران، اگر برنامه خوبی هم تدوین شود، برنامه‌ها برای اجرایی شدن استمرار ندارد. با رفتن این مدیر یا آن مدیر متاسفانه، بسیاری از برنامه‌های خوب متوقف می‌شود و این یک نقطه ضعف بزرگ است.