تاریخ انتشار: ۳۱ شهریور ۱۳۸۵ - ۱۷:۳۶

علی نقی دلدار: سال ۱۳۷۸ صیادانی که در ساحل جنوبی دریای خزر مشغول ماهیگیری بودند، با بالاکشیدن تورهای خود، با جانوران ناشناخته‌ای در حدود 5 میلی‌متر تا حداکثر 6 سانتی‌متر روبه‌رو شدند.

اما کمتر کسی تصور  به‌خطر‌افتادن حیات آبزیان خزر را توسط این جانور می‌کرد. این جانور، صید ماهی کیلکا را که در آن سال به 96 هزار تن در سال می‌رسید، در سال 1381 به کمتر از 27 هزار تن تقلیل داد، ماهی‌ای که صرف نظر از جایگاه آن در سبد غذایی خانواده، به آرد ماهی تبدیل شده و به خوراک دام و طیور نیز می‌رسد.
مهاجم شانه‌دار که پیش از این در سال 1982 اکوسیستم دریای سیاه را برهم زده و بعدها در دریای آزوف نیز خسارات فراوانی به بار آورده بود، احتمالا از طریق آب کشتی‌ها یا از مسیر کانال ولگا – دن وارد خزر شده است، این مهمان ناخوانده، تعداد زیادی از لنج‌های ماهیگیری  را بی‌استفاده گذارد و صیادان فراوانی را نیز بیکار کرد.

.................

همه چیز از مشاهده جانوری شروع شد که سال 1378 در دریای خزر و پیش‌تر از آن در دریای سیاه مشکلات زیادی را به وجود آورده بود، جانوری با بدنی شفاف و ژله‌ای که به‌صورت شناور و معلق در آب دریا زندگی کرده و به طور سیری‌ناپذیری از جانداران معلق و پلانکتونی دیگر تغذیه می‌کند. این شانه‌دار موجودی دوجنسی بوده و به تنهایی می‌تواند تولید مثل کرده و در مدت کوتاهی تبدیل به 6 تا 8 هزار شانه‌دار جدید شود و همین مسأله نگرانی پژوهشگران را بیشتر کرد.
این جانور به ظاهر زیبا که کیلکا را می‌خورد، مهاجم شانه‌دار نام گرفت و توانست جمعیت پلانکتون‌های دریای خزر را به شکل چشمگیری کاهش دهد. این کاهش، خصوصاً در ذخایر کیلکا خود را نشان داد و کم‌کم صیادان را نیز متوجه این مسأله کرد.
همچنین موسسه تحقیقات شیلات ایران که متوجه این تغییر زیست‌محیطی شده بود، مرتب مشغول اندازه‌گیری و پایش میزان و وضعیت صید کیلکا شد و با این تحقیقات، تغییرات جدی در محیط‌زیست دریای خزر در اثر حضور فعالانه این شانه‌دار مشاهده گردید.
حسین نگارستان، عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات شیلات ایران می‌گوید:  مطالعات انجام‌شده در دریای سیاه نشان داده بود امکان مبارزه شیمیایی و یا مکانیکی با این شانه‌دار وجود ندارد و مبارزه باکتریایی و یا انگلی با این جانور نیز در دسترس نبود، ضمن اینکه ممکن بود خطراتی را متوجه محیط کند، بنابراین موسسه تحقیقات شیلات راه مبارزه بیولوژیک از طریق یک جاندار را در کنترل شانه‌دار مهاجم موثر دانست، بنابراین مطالعه روی گونه‌ای به نام V.Ovata دنبال شد و سرانجام موفق شدیم نوع شانه‌داری را که بتواند به شانه‌دار مهاجم حمله کند در آب دریای خزر زنده نگه داریم و به طریق مصنوعی آن را تکثیر کنیم. این اقدامات خیلی حیاتی و در عین حال بسیار شگفت‌انگیز بود.
از سوی دیگر، خبرگزاری بی‌بی‌سی در گزارشی آورده، کشورهای حاشیه دریای خزر نتوانسته‌اند برای مقابله با جانوری که حیات ماهیان خاویاری و کیلکا را به خطر انداخته، توافق کنند و این در حالی است که تحقیقات درباره نحوه مبارزه با این جانور مهاجم دو سال پیش با حضور پژوهشگران کشورهای ساحلی خزر و کارشناسان بین‌المللی در موسسه مطالعات شیلات ایران انجام شده و نمایندگان کشورهای ساحلی خزر با آن موافقت کرده‌اند.
قرار بود بعد از توافق سران کشورهای حاشیه خزر، مبارزه با این جانور مهاجم آغاز شود ولی اکنون به درستی مشخص نیست به چه دلیل پنج کشور حاشیه خزر نتوانسته‌اند در این زمینه توافق کنند.رئیس موسسه تحقیقات شیلات ایران درباره علت عدم شروع مبارزه با این جانور می‌گوید، دریای خزر بین پنج کشور ساحلی مشترک است و این گونه اقدامات باید با هماهنگی همه کشورها باشد.
تنها راه مبارزه با این مهاجم مبارزه بیولوژیک است و گفته شده تا پایان سال مشکل شانه‌دار مهاجم رفع خواهد شد، البته برخی از کارشناسان بر این باورند که دوره مبارزه با این جانور از پنج سال کمتر نخواهد بود و بعد از آن نیز چند سالی وقت لازم است تا وضع به حالت سابق باز گردد.