این مجموعه فرهنگی - تاریخی به مساحت 124 هزار مترمربع که در ادوار مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها بوده در استان آذربایجان غربی قراردارد و به روایتی محل تولد زرتشت پیامبر می‌باشد.
قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهمترین آتشکده های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک و دروازه ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود.
تمام آثار آن درون یک حصار و دیوار بیضی شکل بنیان گرفته که دور تا دور آن دشتی گسترده است. حصار بیرونی از سنگ های لاشه ای به ابعاد مختلف به ضخامت 5 متر و ارتفاع 14 متر و محیط بیرونی 1200 متر بنا شده است. لایه بیرونی حصار با سنگ های تراش دار نماسازی شده و دارای 38 برج دفاعی مخروطی شکل است.
بنای دیوار و حصار بیرون متعلق به دوره ساسانی است و در دوره ایلخانی نیز ضمن مرمت پاره ای از قسمت های فروریخته ، دروازه جدید در مجاورت دروازه جنوبی عهد ساسانی احداث شده است.
داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف المرکز هم محور به چشم می خورد که در مرکز مربع جنوبی دریاچه و در مرکز مربع شمالی آتشکده واقع شده است و دور تا دور این مربع را یک حصار مستطیلی شکل به طول تقریبی 250 متر و عرض تقریبی 150 متر در بر گرفته و 60 برج مدور آن را احاطه کرده است.
در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر ، ایوان رفیع معروف به ایوان خسرو قرار دارد که این ایوان از آجر قرمز و ملاط ساروج ساخته شده است.
ایوان به دو اتاق یا حوض خانه هفت گوش راه می یابد که مربوط به دوره ایلخانان است. در بیرون تخت سلیمان در بخش جنوب غربی یک جوی سنگی وجود دارد که 300 متر طول و4 متر ارتفاع دارد. این جوی سنگی را اهالی محلی ، اژدهای سنگی می نامند.
تخت سلیمان در حمله امپراطور رومیان که در سال 624 میلادی اتفاق افتاد ویران شد . آبا قاخان برادر زاده هلاکو خان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است.
مجموعه باستانی تخت سلیمان قبل از اسلام به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان به شمار می‌رفت اما در سال 624 میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد.
بکارگیری سنگ‌های تراشدار و آجرهای بزرگ در ساخت این بنای تاریخی و واقع شدن دریاچه عجیب و همیشه جوشانی به عمق 112 متر در وسط این مجموعه جلوه زیبا و خاصی به این مکان تاریخی بخشیده است.
درجه حرارت آب این دریاچه در تابستان و زمستان یکسان و در حدود 21 درجه است و همین موضوع ثابت می کند که آب آن از سفره‌ای زیر زمینی در عمق بسیار زیاد تامین می‌شود.
این مکان تاریخی در زمان ایلخانیان و در دوره حکمرانی آقاخان در قرن هفتم هجری به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار گرفت.
این حکمران مغول با احداث بناهای مختلفی همچون سالن شورا، ایوان شرقی و ساختمان‌های 8 و 12 ضلعی یکبار دیگر جان تازه‌ای به مجموعه تاریخی تخت سلیمان تکاب بخشید.
تخت سلیمان تکاب در سال 1316 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 318 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.