آشنایی با شهر تاریخی ماسوله - گیلان

ماسوله در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن قرار دارد و از غرب به خلخال، از شمال به ماسال و از جنوب به طارم محدود است. طول جغرافیایی این شهر 27 درجه و 8 دقیقه و عرض جغرافیایی آن 29 درجه و 1 دقیقه می‌باشد.

زبان مردم ماسوله تالشی (لهجه ماسوله ای) است. جمعیت آن تا سال 1320 بالغ بر 30000 نفر می‌شد که بر اثر اصلاحات ارضی، توسعه راه‌ها و نیز زلزله خرداد 1369 مهاجرتها در این ناحیه افزایش و جمعیت آن به شدت کاهش یافت.

حدود 800 تا هزار سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به دلائل نامعلومی به منطقه ماسوله کوچ کردند.

برخی از مردمان محلی نیز از منطقه‌ای به نام کهنه ماسوله واقع در 6 کیلومتری شمال‌غرب این شهر با این افراد همراه شدند. [ماسوله و گردشگری؛ هم‌افزایی یا ویرانگری؟]

یکی از نقاط تاریخی منطقه ماسوله، سایت تاریخی کهنه ماسوله است. این سایت در 6 کیلو متری شمال غربی شهر ماسوله و در ارتفاع 1800متری از سطح دریا واقع شده است.

کهنه ماسوله روی تپه‌ای به وسعت تقریبی 8/. هکتار قرار دارد و آثار پایه دیوارها‌ی بناهای سنگی روی آن قابل مشاهده است.

طی کاوش‌های انجام شده سال‌های اخیر مشخص شده که این دیوارها متعلق به خانه‌ها واتاق‌هایی بوده که کوره ذوب آهن و فلزات دیگر در آنها وجود داشته است. در این اتاق‌ها آثاری از ظروف سفالی و ابزار فلزی متعلق به قرون پنجم و ششم هجری قمری به دست آمده است.

به نظر می‌رسد بدلایل نامشخص مردمان ساکن در این بنا ها این محل را ترک کرده و به تدریج در محل فعلی شهر ماسوله سکنی گزیده اند. [هشدار؛ ماسوله در مسیر ویرانی است]

شهر تاریخی ماسوله در جوار یکی از رودخانه‌های پر آب که به نام همین شهر نیز (ماسوله رودخان) معروف است شکل گرفته است.

جنگل‌های منطقه پوشیده از درختان را ش، آزاد، بلوط، توسکا و زبان گنجشک می‌باشد که البته درختان آزاد و بلوط آن در گذشته بسیار بیشتر بوده است.

اقلیم منطقه ما سوله در تابستان معتدل و مرطوب و در زمستان سرد و مرطوب محسوب می‌شود. دمای متوسط سالیانه حدود 12 در جه سانتیگراد و متوسط رطوبت نسبی، میزان بارندگی و بارش برف سالیانه نیز به ترتیب 87% و حدود 700میلیمتر و800 میلیمتر می باشد.

سالیانه بیش از 35 روز به صورت یخبندان و بیش از 100 روز با مه غلیظ سپری می‌گردد. در مجموع اقلیم مطبوع منطقه و محیط طبیعی دلپذیر در چهار فصل سال از شاخصه‌های مهم زیست محیطی ماسوله می باشند.

اگر از کنار بستر مواج و خروشان ماسوله رودخان که از ستیغ کوهستان‌های ییلاقی ماسوله سرچشمه گرفته و از پایین روستا می‌‌گذرد به تماشا بایستی طبیعت زیبای ماسوله در نیمه نخستین سال، با طراوت و سرسبز است، مثل تکه‌های زمرد و در نیمه دوم سال، مانند قطعاتی از طلای ناخالص، لابه‌لای بناهای قدیمی و چشمگیر آن می‌درخشد و منظره‌ای بس دلپذیر و رویایی به آن می‌بخشد.

روستا متشکل از چهار قسمت به نام‌های محله خانه‌بر، محله مسجدبر، اسدمحله و کش سر است که در وسعتی به مساحت تقریبی 150 هزار متر مربع رخ می‌نماید. [خانه های تاریخی ماسوله فرو ریختند]

اختلاف ارتفاع از بلندترین نقطه تا پایین‌ترین سطح روستا قریب 100 متر بوده و همین مسئله موجب پیدایش نمایی بی‌نظیر در معماری ماسوله است. بدین نحو که گذرگاهها و معابر عمومی اکثراً همان بامهای خانه‌هاست.

به‌عبارت دیگر در ماسوله غالباً وقتی از کوچه‌ای گذر کنی از روی بام چند خانه گذشته‌ای و ارتباط این گذرگاه‌ها، با وسیلة پله‌های سنگی است که نمای کلی روستا را یکپارچه‌تر و زیباتر می‌سازد.

خانه‌ها بیشتر دوطبقه و به ندرت یک و یا سه طبقه است. دالان، سیاهچال، انبار، پله‌های بلندی که طبقة همکف را به طبقه دوم می‌پیوندد، پشن که همان توالت باشد، هال که به زبان محلی به آن چغم می‌گویند،‌ اتاق نسبتاً‌ بزرگی که محل پذیرایی میهمان است، اتاق کوچکتری که نشیمن‌گاه دائمی ساکنان خانه است و سومه که مقر زمستانی خانواده است به اضافه تالار که عبارت از ایوان کوچکی است قسمت‌های یک خانه بزرگ و کامل را در ماسوله تشکیل می‌دهد.

خانه‌های کوچکتر ساده‌تر است و فضای کمتری دارد. در ماسوله خانه‌های خود را با خشت و سنگ و تیرهای چوبی و سرخس وحشی می‌ساختند. سرخس وحشی یا به زبان محلی خرف به‌طور خودرو در ماسوله و اطراف آن به فراوانی می‌روید و عایق آب است.

اکثر ماسوله‌ای‌ها سالی یک بار روی بنای خانه‌های خود را با گلی زرد و بام آن را با گل کبود که هر دو از کنارة ماسوله رودخان به دست می‌آید اندود می‌کنند. [نخستین سیل بزرگ ماسوله را با خود می برد]

ماسوله هم نزدیک به دریاست و هم قریب هزار و پنجاه متر از سطح دریا ارتفاع دارد و آب و هوای آن آمیزه‌ای است از لطافت هوای کوهستانی و رطوبت هوای دریا.

بازار ماسوله که مرکز تجارت ماسوله است بازاری است بدون سقف با چند طبقه که منظرة جنگل را رو به روی خود دارد با دکان‌های چموش‏دوزی، آهنگری، چاقوسازی، نانوایی، بقالی و .... [ماسوله نیازمند طرح جامع مطالعاتی]

رونق اقتصادی مستمر این شهر از مهم ترین عوامل شکوفایی و رشد اجتماعی مردمان شهر تاریخی ماسوله است. برقرار ی ارتباط بین 3 منطقه همجوار گیلان، خلخال و زنجان از طریق تبادل کالا، پایه اساس اقتصاد ماسوله را شکل داده است.

گیلک‌های ساکن جلگه از شرق، ترکان ساکن کوهستان از غرب و ترکان ساکن فلات از جنوب در بازار این شهر همواره در تردد بودند و به خرید و فروش محصولات محلی یکدیگر می پرداختند.

وچود این مسافران و با زرگانان همیشگی و غریبه در ماسوله فرهنگ خاصی را در میان مردمان ساکن شکل داده است که خاص این منطقه می‌باشد.

احداث را ه‌های ماشین رو جدید بین شهرهای همجوار، به تدریج باعث خلوت شدن و از رونق افتادن راه‌های کوهستانی شد و به اقتصاد متکی به بازار آسیب جدی وارد آمد. [خطر در کمین خانه های تاریخی ماسوله]

این رکورد طی 60 سال اخیر منجر به تعطیل شدن فعالیت های اقتصادی شد و به نا چار گروه کثیری از مردم به مرور زمان شهر را تر ک کردند.

سه امامزاده در ناحیه شهر ماسوله وجود دارد که اصلی‌ترین آن در بقعه عون بن محمد حنفیه بن علی علیه السلام می‌باشد. این بقعه که در وسط شهر ماسوله قرار دارد در قرن دوم یا سوم هجری بنا شده است.

بقعه امامزاده هاشم در شیب کوهی بالای ماسوله بر سر راه ماسوله به تارم قرار گرفته است و بقعه دیگری به نام امامزاده ابراهیم در بالای کوهی بر سر راه ماسوله به خلخال قرار دارد.

امامزاده ابراهیم در میان اهالی این ناحیه با نام خروه بن شناخته می شود. راه رسیدن به این امامزاده در برخی نقاط بسیار کم عرض و دارای شیب تند می باشد.

شهر تاریخی ماسوله با شماره 1090 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.