همشهری آنلاین-رابعه تیموری: آنچه بر جذابیت این مکان دنج و متفاوت می‌افزاید، عنوان «باشگاه صنایع‌دستی یونسکو» است که بر تابلو سردر آن نقش بسته است. این مجتمع تجاری که از سوی شهرداری منطقه۱۷ دراختیار تعدادی از هنرمندان و صنعتگران رشته‌های مختلف قرار گرفته، یکی از ۵باشگاهی است که کمیسیون ملی یونسکوـ ایران راه‌اندازی کرده است.
در هنر مو سپید کردیم
پشت میز کوچکش نشسته و با دقت اطراف گل و بته‌های مسی را خالی می‌کند تا به خوبی در زمینه مشکی تابلو دلربایی کنند. دیوارهای فروشگاه نقلی‌اش پر از تابلوهای خراش روی مس است و ظروف مسی که پشت ویترین چیده شده، ظرافت و زیبایی خاصی دارند. «حمیدرضا محیطی» از هنرمندان شهر زنجان است و به دعوت کمیسیون ملی یونسکوـ ایران راهی جنوب تهران شده تا عضو باشگاه صنایع‌دستی و فرش شود. فروشگاهش مقابل در شیشه‌ای مجتمع قرار دارد و همین که وارد می‌شوید، تابلوهای هنرمندانه او نگاهتان را نوازش می‌دهند. محیطی می‌گوید: «من در رشته خراش روی مس مو سپید کرده ام و نوآوری‌های زیادی داشته‌ام.» او ۳دهه از ۵۲سال عمرش را در این هنر گذرانده و با آنکه مشکلات و تنگناهای مالی امانش را بریده، به شنیدن صدای نوک زدن مداوم قلم الماس بر صفحات مسی انس گرفته و نمی‌تواند از این هنر دل بکند. محیطی می‌گوید: «همه هنرمندان عضو این باشگاه در رشته خود خبره و استاد هستند و اگر از آنها حمایت شود، می‌توانند در احیای صنایع‌دستی ایرانی نقش مؤثری داشته باشند.»
بازار فروش صنایع‌دستی کساد است
ابزار کارگاه «سیدامیراحمد ذریه زهرا» به لوازم ساده‌ای مانند سنگ نمک، برش‌های چوب، رنگ، چکش، مته، سنباده و... خلاصه می‌شود، اما در نمایشگاه او که به خیابان شهید متین مشرف است، انواع کیف‌های طرح‌دار پارچه‌ای، تابلوهای معرق، ظروف منبت‌کاری شده، سفالینه‌های طرح‌دار، سنگ نمک‌های حکاکی شده و... یافت می‌شود که هنر سرانگشتان او و ۴۰هنرمند دیگر است. ذریه زهرا می‌گوید: «تلاش می‌کنم تولیدات سنگ نمک پاشنه کوه زاگرس را به برندی تبدیل کنم که جایگزین تولیدات سنگ‌های نمک کوه‌های هیمالیا شود.»
او کارشناس ارشد رشته پژوهش هنر است و درباره صنعت فرش و هنرهای ایرانی ده‌ها مقاله علمی و کتاب تألیف و منتشر کرده است. می‌گوید: «شهرداری منطقه۱۷ این کارگاه‌ها را دراختیار هنرمندان باشگاه قرار داده و شرایطی را فراهم کرده تا سازمان‌های مختلف برای تأمین هدایای مناسبتی کارمندان خود از آثار هنری آنها استفاده کنند، اما نداشتن بازار فروش از مهم‌ترین مشکلات هنرمندان است و مدیریت شهری می‌تواند با برپایی بازار موقت محلی (روز بازار) و معرفی باشگاه در فضای مجازی شرایط عرضه محصولات را به وجود آورد.»
وعده‌هایی که به سرانجام نرسید
نمایندگان کمیسیون ملی یونسکوـ ایران و مدیریت شهری منطقه به هنرمندان باشگاه وعده‌هایی داده‌اند. ذریه زهرا می‌گوید: «مسئولان وعده داده‌اند با برگزاری توربازارهای فرامحلی و شرکت صنعتگران باشگاه در بازارهای فصلی و نشست‌های علمی، به کار و کسب اصناف باشگاه رونق دهند، اما این وعده‌ها هنوز عملی نشده است.»
رشته‌های هنری پاساژ تنوع قابل توجهی دارد و در میان فروشگاه‌های مجتمع، انواع و اقسام رشته‌های هنری دیده می‌شود. بار شیشه‌های حکاکی شده کارگاه «فریدون غفاریان» آماده است تا راهی شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی شود و در نمایشگاه صنایع‌دستی این شهر به فروش برسد. غفاریان می‌گوید: «درگذشته قطعات طلا را حکاکی می‌کردم، اما از درآمد این رشته اموراتم نمی‌گذشت و به رشته خراش شیشه روی آوردم. قبلاً کارگاهی نداشتم و در خانه کار می‌کردم. پس از آشنایی با سازمان میراث فرهنگی به باشگاه صنایع‌دستی یونسکو معرفی شدم و یکی از غرفه‌های اینجا را به‌عنوان کارگاه دراختیارم قرار دادند.» او در شهرستان‌های مختلف بازار فروش اجناسش را پیدا کرده، اما معتقد است رقابت در بازار تهران با تبلیغات گسترده و حمایت شهرداری و سازمان یونسکوـ ایران میسر می‌شود.
نداشتن بیمه، مهم‌ترین دغدغه هنرمندان ایرانی
کارگاه نقره‌سازی «محمد افتخاری» در انتهای مجتمع قرار دارد و از سایر فروشگاه‌ها و کارگاه‌های مجتمع جمع و جورتر به نظر می‌رسد. افتخاری پیش از عضویت در باشگاه صنایع‌دستی، کارگاه و مغازه‌ای شخصی داشته، اما به دلیل کسادی بازار مجبور به تعطیلی آنها شده است. می‌گوید: «پیش از آنکه این مرکز به باشگاه یونسکو تبدیل شود، هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کردیم، ولی حالا ماهانه ۲۵۰هزارتومان به‌عنوان شارژ ساختمان می‌پردازیم. تعدادی از کاسبان پاساژ توانایی پرداخت همین مبلغ کم را هم نداشتند و از اینجا رفتند.»
افتخاری از شرایط نابسامان بازار صنایع‌دستی نگران است و می‌گوید: «نداشتن بیمه مهم‌ترین دغدغه و مشکل هنرمندان و صنعتگران ایرانی است.»
کارگاه تولید کوسن «فرهاد احمدی» و «محمد خدایی» در همسایگی نقره‌سازی افتخاری قرار دارد و صدای دویدن مداوم سوزن چرخ خیاطی گوشه کارگاه آنها روی پارچه‌های طرح‌دار و رنگارنگ، احساس خوشایندی را به وجود می‌آورد. احمدی می‌گوید: «پس از راه‌اندازی باشگاه، مجتمع نظم بیشتری پیدا کرد، اما هنوز مشکلاتی مانند کمبود سرویس بهداشتی وجود دارد.»
این مجتمع کارآفرینی مشتریان گذری چندانی ندارد، اما اگر گذر کسی هم به آنجا بیفتد، از وجود کارگاه‌های تولید کیف، برش آینه و... که در طبقه دوم مجتمع قرار گرفته‌اند، بی‌خبر می‌ماند. این کارگاه‌ها از واحدهای طبقه همکف فضای بزرگ‌تری دارند و اغلب شاغلان آنها از ساکنان منطقه۱۷ هستند. محصولات تعداد انگشت‌شماری از رشته‌های هنری مانند رفوگری فرش، برش آینه و تراش شیشه و بلور اقبال بلندی داشته‌اند و شرایط عرضه بدون واسطه آنها در فروشگاه‌های مشرف به خیابان شهید متین فراهم شده است.
فرصتی ویژه برای محله زمزم
«حسین مهربان» مدیر مرکز خدمات اجتماعی منطقه۱۷ است. او می‌گوید: «بسیاری از هنرمندان و صنعتگران منطقه در رشته‌های هنری مختلف توانایی و قابلیت‌های زیادی دارند، اما به دلیل نداشتن فضای مناسب نمی‌توانند کار و کسبی داشته باشند. پس از تعطیلی مرکز مهارت‌آموزی بهاران، این فضا را به مرکز کارآفرینی و صنایع‌دستی زمزم تبدیل کردیم تا برای افراد جویای کار منطقه فرصت اشتغال و تولید فراهم شود. وقتی مطلع شدیم کمیسیون ملی یونسکوـ ایران برای راه‌اندازی باشگاه صنایع‌دستی به فضا نیاز دارد، مرکز زمزم را به‌عنوان محل راه‌اندازی این باشگاه پیشنهاد کردیم که مورد موافقت قرار گرفت.»
مهربان درباره اثرات راه‌اندازی باشگاه صنایع‌دستی در محله زمزم می‌گوید: «کمبود مراکز فرهنگی از مشکلات محله زمزم است و وجود این مرکز فرامنطقه‌ای در معرفی محله و بهبود فضای فرهنگی زمزم نقش زیادی دارد.»
داشتن اصالت حرفه‌ای، شرط حمایت از تولیدات ایرانی
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان تهران و دبیر اجرایی باشگاه «صنایع‌دستی و فرش یونسکوـ تهران ـ ایران» می‌گوید: «باشگاه زمزم برای حمایت از صنایع‌دستی و تولیدات ایرانی راه‌اندازی شده است. در حال حاضر تلاش می‌کنیم بانک اطلاعاتی جامعی از صنعتگران و هنرمندان ایرانی تهیه کنیم و با برگزاری دوره‌های کسب مهارت، توانایی اعضای باشگاه را تا مرحله رقابت با تولیدات خارجی ارتقا دهیم.»
به گفته «خاطره استادرضایی» دریافت کارت مهارت و اصالت حرفه‌ای از شرایط برخورداری از حمایت‌های سازمان یونسکو – ایران است. او می‌گوید: «فراهم کردن شرایط حضور در نمایشگاه‌های داخلی، ایجاد فضای فروشگاهی مجازی و حقیقی و راه‌اندازی سیستم فروش الکتریکی محصولات تولیدکنندگان، از خدماتی است که به اعضای باشگاه داده می‌شود و در حال تدارک مقدمات آن هستیم.»