در حالی که در کشورهای اروپایی زایمان با روش سزارین 10 تا 30 درصد زایمان‌ها را شامل می‌شود، در کشور ما افزایش و رشد قابل ملاحظه‌ای نسبت به زایمان طبیعی داشته و در واقع 40 تا 60 درصد زایمان‌های ما چه در مراکز دولتی و چه در مراکز خصوصی امروزه با روش سزارین صورت می‌گیرد.
البته به گفته کارشناسان این آمار در مراکز خصوصی به 90 تا 100 درصد هم می‌رسد، در حالی که از نظر استاندارد جهانی این آمارها حداقل باید 5 تا 15 درصد باشند. البته طرفداری از سزارین این روزها تنها از جانب بیماران صورت نمی‌گیرد.
بلکه این روش در میان پزشکان هم طرفداران زیادی دارد. با این حال به گفته کارشناسان شاید اولین علت تمایل بیماران به سزارین، ترس از زایمان طبیعی و درد ناشی از آن باشد ولی عامل مهمی که موجبات این ترس را فراهم می‌کند کمبود امکانات در زایمان طبیعی، تسهیلات کمتر بیمه و روش نادرست زایمان طبیعی در شرایط فعلی است.
دکتر نسرین چنگیزی، متخصص زنان و زایمان و رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در رابطه با شرایط کنونی زایمان طبیعی و سزارین در کشور و برنامه‌های وزارت بهداشت برای کاهش میزان سزارین در این گفت‌وگو توضیح می‌دهد.
- خانم دکتر، شما هم معتقدید مهم‌ترین دلیل استقبال از زایمان طبیعی ترس مادران است؟
در دنیا و در مراجع علمی خیلی معتبر بحث جالبی در این زمینه داریم که می‌گوید قبل از این که زایمان تبدیل به بیماری شود، در خانه‌ها انجام می‌شد و یک سری خاطرات خوش از مادران به دختران طی پروسه زایمان طبیعی منتقل می‌شد. ولی وقتی اینطور جا افتاد که فردی که می‌خواهد زایمان کند، باید حتما تحت مراقبت‌های بیمارستانی باشد و خودبه‌خود تصویری از بیمارگونه بودن زایمان ایجاد شد، خیلی از خدمات اطرافیان یک زن باردار هم حذف شد.
متأسفانه هیچ کدام از خدمات بیمارستانی هم جایگزین این حمایت‌ها و مراقبت‌‌ها نشدند. پس یک سری مداخلات پزشکی دست به دست هم دادند و حالتی را به وجود آوردند که بیمار‌گونه‌بودن فرایند زایمان طبیعی به وجود آمده و در نهایت سبب بروز بسیاری از سزارین‌های بی‌دلیل شود.
- یعنی شما می‌گویید ترس از زایمان طبیعی از همین‌جا شروع شد؟
بله، البته این‌ها علاوه بر سنتی بودن زایمان طبیعی در کشور است که خود به عاملی مهمی برای سوق دادن زن باردار به سزارین تبدیل شده است. به‌طوری که خیلی از افراد در کشور ما با انجام یک بار زایمان طبیعی، در مراحل بعدی سزارین را ترجیح می‌دهند و از زایمان طبیعی هیچ وقت خاطره خوشی نخواهند داشت.
- منظورتان از این سنتی بودن زایمان چیست؟
ببینید، ما مدام در مورد عوارض سزارین به مادرها هشدار می‌دهیم. زایمان طبیعی در واقع پلی است که عوارض سزارین را دور می‌زند البته نه با پروسه‌ای که به صورت سنتی در کشور ما اجرا می‌شود.
به‌عنوان مثال خانمی با درد کم و در فاز نهفته برای زایمان بستری شده و اصرار خاصی هم بدون در نظر گرفتن دستورالعمل‌های مربوط به ختم بارداری برای او در نظر گرفته می‌شود.
خب مسلما تسریع زایمان در چنین فردی از طریق تحریک یا القاء زایمانی انجام می‌شود و چون مادر به‌طور طبیعی در فاز زایمان نیست، این تحریک یا القاء زایمانی هم طولانی خواهد شد که نتیجه آن خستگی مادر است.
از طرفی مادر وقتی وارد زایشگاه می‌شود به‌طور کامل خوردن مایعات را هم برای او ممنوع می‌کنیم. گرسنگی خود منجر به تاخیر در زایمان شده و پروسه زایمان به راحتی پیش نمی‌رود تا جایی که خیلی از پزشکان با برخوردن به یک مشکل کوچک در چنین مواردی سزارین را جایگزین زایمان طبیعی می‌کنند.
علاوه بر این‌ها ما متأسفانه روش مرسومی هم که داریم و آن این است که مادر باید روی تخت زایمان میخ کوب شود و حق تحرک ندارد. سرم هم به میخکوب شدنش کمک می‌کند و همین درد هنگام زایمان را افزایش می‌دهد.
- شما در وزارت بهداشت برای از بین بردن این باورهای نادرست چه اقداماتی کردید؟
در این رابطه باید بگویم جای تأسف است که در بعضی از کشورها زنان طی دوران بارداری یعنی از 20 تا 37 هفتگی، در کلاس‌های آموزش زایمان شرکت می‌کنند و این کار آنقدر به درستی و روی نظم در این کشورها انجام می‌شود که مایع حسرت ما است.
با این حال در کشور ما هم به تازگی این کلاس‌ها که 8 جلسه 90 دقیقه‌ای است در چند بیمارستان شروع به کار کرده‌اند که طی آن‌ها مادر با همراه هم‌جنس خود حتی همسرش شرکت می‌کند و آموزش‌های تئوری و عملی مربوط به تکنیک‌های تنفس، تمرینات بدنی و روش‌های مختلف شیر دادن به نوزاد آموزش داده می‌شود.
- هنوز خیلی از مادران تصور منطقی از اتاق زایمان ندارند و به نوعی از آن وحشت دارند. در آموزش‌های شما سعی شده که این فضا در ذهن مادران باز‌سازی شود؟
بله، در یکی از این جلسات ما، مادر به زایشگاهی که قرار است در آن بستری شود، می‌رود تا آن رعب و وحشتی که هیچ کس از اصل آن با خبر نیست از بین برود.
- اتاق‌های زایمان آیا به حدی استاندارد هستند که با دیدن آن‌ها وحشت مادر از آن‌ها کاسته شود؟
ببینید، ما باید شرایط خصوصی بودن اتاق زایمان را برای مادر نگه داریم که البته این اتفاق در کشور ما خیلی دیر و خیلی هم به ندرت انجام می‌شود. اما نکته مهم این است که درد زایمان را شاید بتوان تحمل کرد ولی رنج ناشی از آن شاید تحمل‌ناپذیر باشد. منظورم این است که اگر حرمت مادر در اتاق زایمان حفظ نشود، جز خاطره‌ای تلخ از پروسه زایمان چیزی در ذهن مادر نخواهد ماند.
- همین اقدام به تاخیر افتاده برای خصوصی کردن و حفظ حریم مادر، شامل چه اقداماتی است؟
الان بحثی که در این رابطه مطرح است این است که ما بیمارستان‌های خود را مجهز کنیم به اتاق درد، اتاق زایمان و اتاق پس از زایمان. الان هم 9 بیمارستان با این شرایط کار را شروع کرده‌اند.
- به صورت پایلوت؟
نه، همه سعی ما بر این است که این کار سریعا شروع شود نه این که اول به صورت پایلوت باشد. فراموش هم نکنیم که همه 400زایشگاه در کشور باید این شرایط را داشته باشند.
- وضعیت مادر در این اتاق‌ها به چه صورت است؟
مادر در هر کدام از این اتاق‌ها می‌تواند روش‌های نشسته به پهلو یا خوابیده را انتخاب کند و زایمان از این طریق انجام شود. حین زایمان هم از تکنیک‌های زایمان و تکنیک‌های تنفسی، رایحه‌درمانی و موسیقی درمانی برای آرامش مادر استفاده می‌شود. علاوه بر این عدم وجود مداخلات مثل سرمی که مادر را میخکوب کند و همچنین بحث استفاده از مواد خوراکی و مایعات باید مورد توجه قرار گیرد.
- همراه چطور؟ مادر می‌تواند فردی را هم به انتخاب خود به‌عنوان همراه در این اتاق‌ها داشته باشد؟
صد در صد. حضور همراه مؤثرتر از هر عامل دیگری است. ببینید منطق ما در این مورد این است که معتقدیم حضور همراه یک طرف و همه روش‌های غیر دارویی که ما حین زایمان به کار می‌بریم یک طرف.
- در چنین شرایطی مادر حق انتخاب نوع زایمان را هم دارد؟
بله، نکته بسیار مهمی که در این مورد وجود دارد این است که مادر بتواند خود روش زایمان را انتخاب کند. البته فراموش نکنیم که باید به منطق و شعور مادر احترام گذاشت ولی باید همه شرایط را در هر دو نوع زایمان به او توضیح داد نه اینکه فقط از او بپرسیم مایل به سزارین است یا زایمان طبیعی. پس مشاوره متخصص زنان در این رابطه و اینکه مادر را با تمام عوارض و مزایای روش‌های زایمانی آشنا کند، مهم‌ترین اصل است.
- همه مادران می‌توانند در چنین شرایطی که به آن‌ها اشاره کردید زایمان کنند یا این که استثنا هم وجود دارد؟
نه، این شرایط برای مادرانی بود که برای زایمان در معرض خطر کم هستند. چون یک زن باردار به محض بستری شدن باید غربالگری شود و متخصصان زنان باید مادرانی که می‌توانند وارد این روند شوند و نیاز به مراقبت‌های ویژه و مانیتورینگ خاصی ندارند را مشخص کنند.
- تمام شرایطی که به آن‌ها اشاره کردید جهت انجام زایمان طبیعی در بهترین حالت بود که هدف آن هم مسلما در راستای کاهش میزان سزارین است. در این میان عده‌ای از متخصصان زنان هم معتقدند که سزارین آنقدرها هم که گفته می‌شود پرعارضه نیست و حتی از زایمان طبیعی هم مطمئن‌تر است. نظر شما چیست؟
اینکه می‌گویند سزارین عارضه خاصی ندارد را قبول ندارم. سزارین عوارض خاص هر جراحی را دارد چون به هر حال در این جراحی شکم باز می‌شود. خطرات مربوط به سزارین در واقع از همان قدم اول یعنی عزم به بیهوش کردن فرد شروع می‌شود.
حدود 60 درصد از این بیهوشی‌ها هم بیهوشی عمومی است که خود عوارض خاص‌اش حتی مرگ و میر را دارد. حتی جایگزین کردن بی‌حسی‌ها مثل بی‌حسی اپیدورال هم عوارض خاص خودش را دارد. علاوه بر تمام این‌ها عوارض دیگری حین عمل ایجاد می‌شوند مثل انواع عفونت‌ها و چسبندگی‌های خارجی ناشی از این عمل که حتی انجام جراحی‌های بعدی به‌دلیل این چسبندگی‌ها با مشکل مواجه می‌شود.
- این عوارض در همه سزارین‌ها دیده می‌شوند یا به ندرت باید منتظر آن‌ها باشیم؟
تقریبا در بیشتر سزارین‌ها. از طرفی خونریزی حین سزارین با بیهوشی عمومی بسیار زیاد است چون ما انتظار داریم 500 سی‌سی خونریزی داشته باشیم و یک گرم کاهش میزان هموگلوبین اما در سزارین به‌طور معمول 1000 سی‌سی یا بیشتر خونریزی داریم و هموگلوبین 2 برابر کاهش می‌یابد.
به علاوه اگر بی‌حسی اپیدورال باشد، باز این امکان برای مادر وجود دارد که نوزاد خود را بعد از به دنیا آمدن در آغوش بگیرد اما در بیهوشی عمومی مادر کاملا بیهوش است و نوزاد به خاطر مواد بیهوشی که حین عمل به خاطر قطع ناف به او منتقل شده مسلما نوزاد سر حالی نیست. این نوزاد در بیشتر موارد نیاز به احیاء دارد.
- شما به عوارض سزارین اشاره کردید؛ اما هنوز هم تقریبا در 90 تا 100 درصد مراکز خصوصی علاوه بر خواست بیمار، پزشک هم سعی در تغییر نظر بیمار نمی‌کند و به‌نظر می‌رسد انتخاب سزارین برای او هم بهتر است. وزیر بهداشت مدتی پیش اعلام کرد که وزارت بهداشت سعی در برخورد با چنین مراکزی دارد. شما در جریان هستید؟
الان این هم برای ما سؤال است که چه‌کار کنیم انگیزه پزشکان برای زایمان طبیعی افزایش یابد. چون مسئله این است که سزارین یک وقت مشخص دارد و از جراح زمان کمتری را می‌گیرد.
تصور متخصص هم این است که عوارض سزارین قابل پیش‌بینی‌تر است. البته یکی از دلایل گرایش پزشکان به این نوع زایمان بحث حمایت‌های قانونی است که از متخصص زنان در زایمان طبیعی نمی‌شود، در حالی‌که ما می‌گوییم اگر مادر در زمان خاص خود برای مداخلات پزشکی بستری شد حمایت‌های قانونی هم طبق قانون ما از متخصص زنان باید بشود و سزارین جز در موارد اورژانسی انجام نشود.
با این حال ما با تعاملی که با پزشکی قانونی و نظام پزشکی شده آخرین دستورالعمل‌ها را برای حمایت‌های قانونی بیشتر برای این دو سازمان ارسال کردیم علاوه بر این که فعالیت پزشکان در مراکز خصوصی را هم زیر نظر خواهیم داشت.
- سؤال آخر، بحث افزایش تعرفه زایمان طبیعی برای کاهش سزارین تا کجا پیش رفت؟
بحث افزایش تعرفه زایمان طبیعی چند ماه پیش مطرح شده ولی اینکه چطور و تا چه سقفی باید این تعرفه مشخص شود باید با بیمه‌ها به توافق برسیم. تمام سعی ما نیز بر این است که بتوانیم روی تعرفه‌ها تاثیر بگذاریم اما مهم این است که تعرفه و حق‌الزحمه ماما و متخصص زنان چقدر باید باشد. ما باید به یک عدد خاص برسیم و آن را به‌عنوان تعرفه اعلام کنیم.