همشهری آنلاین- فاطمه عسگری نیا: در میان همه این قصه‌ها و حکایتهای انقلابی، شنیدن قصه فرهنگسرای «انقلاب» خالی از لطف نیست. مکانی که تا پیش از انقلاب کارخانه «آبجو سازی» بود و امروز به کانون فعالیت های فرهنگی و هنری منطقه ۱۱ و محله «مخصوص» تبدیل شده است. نگاه مردم منطقه به این ساختمان به لحاظ فعالیت های تولیدی در دوران پیش از انقلاب نگاه خوبی نبود و از آن به عنوان «اسمشو نبر» یاد می‌کردند. هر چند این ساختمان در آن دوران در منطقه ای محروم قرار می‌گرفت و همسایه هایش به نوعی حاشیه نشینان شهر بودند.
تسخیر کارخانه و جاری شدن رودی از آب جو در محله
پای صحبت‌های اهالی محله که می‌نشینیم، هر کدام خاطرات شنیدنی برای روایت دارند. «حسین گرگعلی»، یکی از اهالی محله، درباره این ساختمان می‌گوید: «در دوران پیش از انقلاب اسلامی این محله خارج از محدوده شهری تلقی می شد. هر چند امکانات زندگی شهری کم و بیش در آن وجود داشت اما مردم خیلی رغبتی برای زندگی در این منطقه نداشتند علتش هم بوی بد تخمیر جوهایی بود که قرار بود در این کارخانه به آبجو تبدیل شوند. »
«حاج حسین» محله مخصوص را در سالهای پیش از انقلاب برایمان توصیف می‌کند و می‌گوید: « خیابان‌های محله خاکی بود و بیشتر تردد در این خیابان‌ها مخصوص کارگران کارخانه آبجو سازی بود. مابقی ترددها هم ویژه اهالی کرج بود چرا که مینی بوس ها و اتوبوسهای کرج در این نقطه مسافران را سوار و پیاده می‌کردند. »
او که این روزها پیرمرد سالخورده‌ای است، می‌گوید: «این کارخانه در گذشته یکی از منفورترین اماکن شهری تهران بود و همسایه های آن به لحاظ اعتقادات دینی و مذهبی دل خوشی از فعالیت کارخانه آبجو سازی نزدیکی خانه هایشان نداشتند، اما در روزهایی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید در این مکان شاهد یک واقعه بزرگ در سایه خشم چندین ساله مردم از فعالیت های این مجموعه بودیم . هیچ کدام از قدیمی های محله، روزی که این کارخانه به تسخیر انقلابیون درآمد را فراموش نمی‌کنند. »
حرف‌های حاج حسین را اوستا «علی مکبری» ادامه می‌دهد و می گوید: «روزی که ساختمان کارخانه آبجو سازی به تسخیر انقلابیون در آمد، مردم همه محصولات تولیدی این کارخانه را به خیابان‌ها ریختند. کف خیابان پر از شیشه‌های شکسته شد و رودی از آبجوهای رها شده در محله به راه افتاده بود. درست است بوی تعفن آوری در محله پیچیده بود، اما مردم خوشحال بودند که از شر این کارخانه در محله رها شده اند. »
راز دود آبی کارخانه
«شب و روز کامیون‌های 18چرخ در بخش زیرزمینی انتهای کارخانه که محل تولید آبجو بود باکس‌های آبجو را که همین‌جا بسته‌بندی شده بود برای ارسال به شهرهای دیگر و حتی خارج از کشور بار می‌زدند. از نوع بعضی از جعبه‌هایی که بار می‌زدند معلوم بود برای صدور به خارج از کشور بسته‌بندی شده است.» محمدرضا ترابی با بیان این مطالب می‌افزاید: «سر خیابان آبجوسازی یک اتاقک انبار مانند بود که بعد از مرحله آبگیری، تفاله‌های جو را به آنجا می‌بردند و می‌سوزاندند. به همین دلیل همیشه از این دودکش که حالا برج ساعت فرهنگسراست، دود آبی رنگ غلیظ و بدبویی خارج می‌شد.» برج ساعتی که حاجی از آن یاد می‌کند دودکش بخش «شیشه‌گرخانه» کارخانه بود که بطری‌های مشروب در آن ساخته می‌شد. در واقع کارخانه آبجوسازی شمس یک کارخانه کامل بود که صفر تا صد تولید آبجو را انجام می‌داد؛ جو خام وارد آن می‌شد و آبجو شیشه شده خارج می‌شد.
موزه انقلاب در زیر زمین فرهنگسرا
فرهنگسرای انقلاب، ساختمانی که امروز بچه های محله در آن به فعالیتهای فرهنگی و هنری مشغول هستند، کارکردش با سالهای پیش از انقلاب، زمین تا آسمان فرق کرده است. گرچه این بنا هم در سایه توسعه زندگی شهری و نیاز منطقه کمی عریض و طویل تر شده اما دو ساختمان قدیمی آن همچنان وجود دارند.
برای ورود به این بخش قدیمی، باید از میان ۸ ستون گردی که حکم سردر مجموعه را دارد، بگذریم و راهی ساختمان اصلی شویم. ساختمان به ظاهر یک ساختمان معمولی است اما در طبقه منفی دو بنایی دارد پر رمز و راز. این ساختمان در سالهای گذشته، نخست به موزه تهران شناسی و سپس به موزه انقلاب تبدیل شد. برای رسیدن به این بخش از ساختمان باید از پله های بسیار زیاد قدیمی و بلند عبور کنیم.
«نصراله حدادی»، تهران شناس، درباره این بنا می گوید: «این بنا یکی از المانهای هویتی در تهران است که طراحی زیبا و طاقهای بلندش بسیار حیرت انگیز است. »
او با اشاره به معماری خاص آلمانیها و پراکندگی یادگاری آنها در سطح منطقه ۱۱ می افزاید: «آلمانی ها حرف زیادی برای گفتن در معماری دارند. در ساخت این بنا هم با ایجاد راههای خروج بسیار در آن، مهارت خود را در ساختمان سازی به رخ کشیده اند. »
در راهروهای قدیمی این بنا صحنه هایی از انقلاب به تصویر کشیده شده است. از شکنجه زندانیان سیاسی در دوران پیش از انقلاب گرفته تا تصویرهایی از حضور زنان در راهپیمایی بهمن ماه ۱۳۵۷. مسئول روابط عمومی فرهنگسرای انقلاب با اشاره به قدمت این موزه می گوید: «موزه انقلاب سال ۱۳۷۶ در زیرزمین ساختمان فرهنگسرای انقلاب ایجاد شده است و تبدیل موزه انقلاب ایران به موزه انقلابهای آزادیخواه جهان، یکی از اهداف مهمی است که ما دنبال می کنیم. »
«تکتم نجفی منش» می افزاید: «استفاده از این فضا برای برگزاری دوره های آموزشی و ... جواب نمی دهد چرا که تجربه نشان داده است به سبب کمبود هوا در این قسمت، امکان برگزاری کلاسهای آموزشی وجود ندارد. »
فضای زیرزمین ساختمان فرهنگسرای انقلاب، فضای راز آلودی است که معماری خاص و ویژه آن نگاه هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. فضایی که به گفته مسئول روابط عمومی فرهنگسرای انقلاب می تواند میزبان خوبی برای برگزاری نمایشگاههای عکس باشد. او ادامه می دهد: «فضای درونی این بخش به راحتی میت واند زمینه برقراری ارتباط نسل امروز را با تاریخ گذشته کشور برقرار کند. »