پرواز عقاب طلایی در توچال

همشهری آنلاین- شهره کیانوش راد: درختان کهنسال بوستان های  قیطریه و جمشیدیه و فضای آرام و سرسبز کاخ موزه نیاوران و سعدآباد و ارتفاعات توچال به زیستگاه دائمی شاهین و کبک و برخی پرندگان مهاجر تبدیل شده است. سراغ 2 تن از کارشناسان پرنده نگر رفته ایم تا درباره پرندگان در شمال شهر بیشتر بدانیم.

در بوستان های شمال شهر از کبک، شاهین و دارکوب تا پرندگان کمیاب توکا پهلو سرخ را می توان دید. نزدیک بودن به کوه، داشتن درختان کهنسال و هوای مناسب موجب شده تا این منطقه زیستگاه بسیاری از پرندگان و استراحتگاه پرندگان مهاجر باشد. کارشناسان محیط زیست تنوع پرندگان تهران را  170 تا 180 گونه می دانند. «آرش حبیبی آزاد» پرنده شناس که سالها در این زمینه پژوهش کرده معتقد است که تنوع گونه های پرندگان در تهران بیشتر شده است. او دکترای مدیریت دارد و  علاقه اش به پرندگان موجب شده تا اکنون با تجربه 40 ساله به عنوان یک پرنده نگر در زمینه پرندگان اطلاعات کاملی در زمینه زیستگاه پرندگان، انواع پرندگان مهاجر و تخم گذاری پرندگان در اختیار ما قرار دهد. دکتر آزاد، امن بودن زیستگاه پرندگان را عاملی برای افزایش تعداد پرندگان می داند:«  امنیت پرندگان به رفتار ما با پرندگان و زیستگاه های آنها بستگی دارد. تعداد گنجشک های معمولی در خیابان ولی عصر(عج) کمتر شده اما تعداد پرندگان مهاجر در دریاچه چیتگر بیشتر شده است. چون شرایط محیطی بهتری برای آنها فراهم شده.  غواص گلو سیاه که سال 1396 در دریاچه دیده شده بود پرنده ای قطبی است که به دلیل مناسب بودن این زیستگاه، به این منطقه مهاجرت کرده بود. در بوستان های نیاوران، جمشیدیه و  باغ قیطریه هم توکا پهلو سرخ از گونه های کمیاب دیده شده است.

شاه طوطی ،پرنده بومی

تنوع پرندگان در جمشیدیه و توچال

این روزها اگر برای کوهنوردی به بوستان جمشیدیه رفتید آواز پرندگان را بیشتر از قبل خواهید شنید. موقعیت جغرافیایی بوستان جمشیدیه و قرار گرفتن در حاشیه کوهستان از دلایلی است که پرندگان مهاجر خود را به این بوستان می رسانند تا یک یا چند ماه در شاخ و برگ درختان کهنسال لانه کنند. صدای پرندگان صبح زود و قبل از طلوع خورشید بیشتر شنیده می‌شود. الان سهره نوک بزرگ را می توان در بوستان جمشیدیه دید  اما تا 2، 3 هفته دیگر یعنی اوایل اسفند ماه که از سرمای هوا کاسته می شود جمشیدیه از پرندگان مهاجر سهره سبز میزبانی می کند. سهره گلی هم اوایل نوروز خود را به این بوستان می رساند تا بهار را با صدای خود دلنشین تر کند. کبک از دیرباز در این بوستان دیده می شد و دارکوب از پرندگان بومی جمشیدیه است و همیشه در این بوستان هست. سینه سرخ، الیکایی، طوطی طوق صورتی، زاغی، قرقی و دارکوب سوری از دیگر پرندگان این بوستان هستند. خاص ترین آنها، پرنده ای به نام سسک تاج طلایی بسیار کوچک است و صدایی آشنا برای پرنده نگرها دارد.

سسک تاج طلایی،پرنده زمستان گذران و کوچکترین پرنده ایران

دکتر آزاد که نخستین پرنده نگری را در توچال انجام داده است از پرندگانی نام می برد که به راحتی می توان آنها را در ارتفاعات توچال مشاهده کرد. عقاب طلایی، هما، کبک دری و گنجشگ کوهی از پرندگان ساکن در توچال هستند. امن بودن این فضای کوهستانی موجب شده تا پرنده مهاجری به نام چک چک کوهی برای جوجه گذاری در فصل تابستان این قله مرتفع را انتخاب کند تا در جایی آرام بتواند جوجه های خود را به دنیا بیاورد.

دمجنبانک، پرنده بومی

رونق گردشگری با پرنده نگری

پرنده نگرها افرادی هستند که علاقه به طبیعت آنها را به سمت دنیای زیبای پرندگان سوق داده است. در میان پرنده نگرها افراد مختلف با تحصیلات متفاوت دیده می شود. آنها به بیشتر بوستان ها و باغ هایی که رد پای پرندگان باشند می روند و به صدای دلنشین آنها گوش می دهند. همراه داشتن دوربین عکاسی، ثبت عکس هایی زیبایی را رقم می زند که تماشای آن لذت بخش است.

«سید حامد موسوی» از دوستداران طبیعت و یکی از پرنده نگرهایی است که برای تماشای پرندگان سفرهای زیادی انجام داده است. او می گوید:« تفریح پرنده نگرها دیدن پرندگان در طبیعت است. این علاقه و پیگیری مداوم موجب شده تا با انواع پرندگان و زیستگاه های آنها آشنا شوند. آنها براساس تجربه ای که کسب می کنند می دانند در چه فصلی و در کجا پرندگان مهاجر مهمان شهر و کشورمان می شوند.  دیدن پرندگان آزاد در طبیت مهم ترین هدف پرنده نگرهاست. آنها تفریح شان را بر مبنای دیدن پرنده ها برنامه ریزی می کنند و حافظان محیط زیست می توانند از اطلاعات و یافته های آنها استفاده کنند. پرنده ها را می توان هر جا مشاهده کرد؛ از پشت بام خانه تا بوستان های شهر و باغ. شعار ما این است که پرندگان همیشه و همه جا هستند.» او پرنده نگری را یکی از شاخه های گردشگری می داند که در صورت حمایت می تواند به رونق گردشگری کمک کند. موسوی علاقه را مهم ترین دلیل برای تماشای پرندگان به عنوان یک تفریح می داند و می گوید:«  ٥٠٠ پرنده نگر جدی در کشور فعالیت می کنند که ما آنها را می شناسیم در حالی که این تعداد در کشورهای دیگر بسیار بیشتر است. پرنده نگری نیاز به تخصص خاصی ندارد. شنیدن صدای پرندگان، تماشای پرواز پرندگان در میان درختان حس آرامش را به شما منتقل می کند و شما را برای طبیعت گردی بیشتر و بیشتر ترغیب می کند. برگزاری تورهای گردشگری توسط شهرداری و حضور شهروندان در این تورها به طور قطع بر تلطیف فضای شهر و ایجاد آرامش در شهروندان تأثیر خواهد داشت.»

به پرندگان غذا بدهیم یا نه؟

موسوی که تجربه های بسیاری در زمینه زندگی پرندگان کسب کرده است، غذا دادن به پرندگان را توصیه نمی کند و می گوید:« طبیعت قوانین خود را دارد. اغلب افراد تصور می کنند بهتر است خرده نان یا دورریز غذاهایمان را برای پرندگان بریزیم در حالی که با این کار رژیم غذایی پرندگان را به هم ریخته و موجب آسیب رساندن به پرندگان شده ایم. از نظر متخصصان، غذا دادن به پرندگان و حیات وحش به طور کلی توصیه نمی شود. این کار روند زندگی و رژیم تغذیه آنها، چرخه طبیعت و اثری که پرنده در طبیعت دارد را می تواند به مخاطره بیندازد. غذا دادن به پرندگان چه در شهرها و چه در طبیعت باید در زمان های اضطرار با نظر کارشناسان و در دوره ای مشخص انجام شود. یکی از مشکلات این است که ما نیازهای غذایی همه پرندگان را نمی دانیم و  با غذا دادن باعث افزایش جمعیت گونه ای خاص و احتمالاً کاهش جمعیت گونه ای دیگر می شویم که حضورش در طبیعت بسیار مهم است. الان کلاغ در تهران، زیاد و پرندگان شکاری کمتر شده اند. علت زیاد شدن کلاغ این است که آشغال زیاد شده  و مدیریت پسماند اعمال نمی شود. مردم آشغال گوشت ها را برای کلاغ ها می ریزند و این کار جمعیت آنها را افزایش می دهد. کلاغ ها پرندگان شکاری مثل قرقی را دور می کنند. این پرندگان که دور شوند نمی توانند برخی پرندگان را شکار کنند و تعداد برخی پرندگان دیگر زیاد می شود. به این ترتیب مشکلات زیادی در چرخه پرندگان وجود می آید. یکی از راه هایی که شهرداری می تواند انجام دهد استفاده از تنوع پوشش گیاهی مناسب در فضاهای شهری و پیرامون شهر است. این کار به حضور بهتر و طبیعی پرندگان در آسمان شهرمان کمک خواهد کرد.»

عکس : سید حامد موسوی