همشهری آنلاین-حسن حسن زاده: با «علیرضا زمانی» تهران شناس درباره ماجرای نامگذاری محله ولنجک به عنوان یکی از قدیمی‌ترین آبادی‌های شمیران گفت وگو کردیم.
- ولنجک کهنه اینجا بود
اگرچه خاطره آن آبادی قدیمی شمیران با آپارتمان‌ها و برج‌های سربه فلک‌کشیده‌ای که همه خیابان‌های محله را تسخیر کرده‌اند رنگ می‌بازد اما هنوز هم ردیف درختان کهنسال که زینت‌بخش خیابان‌های شیب‌دار محله هستند یاد و خاطره سال‌های گذشته این محله را برای اهالی قدیمی زنده می‌کند؛ روزگاری که ولنجک به عنوان یکی از 33 پارچه آبادی شمیران پر بود از تپه های ماهور و مسیرهای صعب‌العبور که زمستان را برای ساکنان کم‌شمارش دشوار می‌کرد.
اگرچه امروز محله ولنجک روی نقشه جدید شهر، محدوده گسترده‌ای را شامل می‌شود اما در گذشته آبادی کوچکی در شمیران بود. زمانی می‌گوید:« اگرچه ولنجک فاصله چندانی تا تجریش نداشت اما به دلیل تپه ماهورهای فراوان، مسیرهای کوهپایه‌ای و صعب‌العبورش، یکی از آبادی‌های کوچک شمیران در شمال‌غربی محدوده کنونی این محله بود. هنوز هم میان اهالی قدیمی ولنجک، عبارت ولنجک کهنه رایج است؛ عبارتی که به کانون اصلی و اولیه روستا در شرق رودخانه ولنجک اشاره می‌کند.»
مسجد جامع ولنجک که هنوز هم محل گردهمایی اهالی محله است به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اماکن و بناهای آبادی ولنجک اکنون در دل ولنجک کهنه قرار دارد. زمانی می‌گوید:«پس از سال‌های دهه 50 و به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آبادی قدیمی ولنجک با مسطح‌سازی تپه های ماهور و آغاز ساخت و ساز توسعه پیدا کرد و به تدریج عبارت ولنجک جدید هم میان اهالی قدیمی این آبادی رایج شد.»
- از روستای ولنجِق تا دیوان قاری یزدی
یافتن علت نامگذاری بسیاری از آبادی‌های قدیمی شمیران نیاز به تحقیق و بررسی بسیار دارد. زمانی درباره دلیل نامگذاری ولنجک می‌گوید:« نه تنها در منابع مکتوب برای علت نامگذاری ولنجک روایت متقنی وجود ندارد، بلکه در میان روایت‌های شفاهی اهالی هم نمی‌شود به دلیل نامگذاری ولنجک رسید. با وجود این نباید جست وجوها متوقف شود. برای بررسی ابتدا سراغ نام‌های مشابه واژه ولنجک رفتیم و به روستایی با نام ولنجِق در عجب شیر مراغه رسیدیم. اما درباره علت نامگذاری ولنجق هم اطلاعات متقنی وجود نداشت.»
زمانی می‌افزاید: «در ادامه تحقیقات به دیوان شعر البسه اثر مولانا نظام‌الدین قاری یزدی رسیدیم؛ دیوانی که در قرن نهم هجری قمری با استفاده از واژگان رایج میان صنف جامه دوزان و بافندگان آن دوران به زبان طنزآمیز اما با مضامین اجتماعی و عرفانی سروده شده است. در دیوان قاری یزدی واژه‌های نأمانوس و پیچیده بسیاری به کار رفته که در آن دوران رایج بوده و معانی برخی از آنها هنوز بر ما پوشیده است.» در دیوان البسه واژه‌ای مشابه با واژه ولنجک دیده می‌شود. زمانی می‌گوید:«در دیوان قاری یزدی به بیت به نوبت زدن بهر والا ولنج/ زده میخ جهل از دو جانب صرنج، رسیدیم. اگرچه واژه صرنج در فرهنگ لغت دهخدا معرب سرنج به معنای یک ماده شیمیایی و نیز به معنای سنج است اما هنوز برای واژه ولنج معنایی پیدا نشده. هرچند پیدا کردن معنایی برای واژه ولنج شاید به صورت مستقیم ما را به علت نامگذاری ولنجک نرساند اما می‌تواند کلیدی برای گشایش این راز سر به مهر باشد.»