همشهری آنلاین- سمیرا باباجانپور : هرچند این طرح همیشه با انتقادهای بی‌شمار از سوی کارشناسان آسیب‌های اجتماعی و به‌خصوص فعالان حوزه کاهش آسیب اعتیاد روبه‌رو بود ولی به‌طور موقت تکلیف شهر را با معتادان بی‌خانمان مشخص می‌کرد. اما شیوع ویروس کرونا با برهم زدن همه تعاملات اقتصادی، سیاسی، بهداشتی و اجتماعی این موضوع را هم تحت‌الشعاع قرار داد.
این روزها فیلمی در فضای مجازی از حضور معتادان متجاهر در محدوده تهرانسر و شهرک استقلال در منطقه ۲۱ دست به دست می‌شود که نشان می‌دهد این بی‌خانمانی نگرانی زیادی برای اهالی این محله‌ها ایجاد کرده است. این وضعیت نه تنها در منطقه ۲۱ بلکه در پهنه غربی پایتخت با وجود پاتوق معروفی همچون دره فرحزاد، باغ‌ها و حاشیه روددره کن و منطقه‌ای با بافت فرسوده‌ای مثل منطقه ۹ که با وجود ترمینال غرب همیشه بستری برای انواع آسیب‌های اجتماعی بوده است وجود دارد. مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد (DIC) و گرمخانه‌ها روزهای شلوغی را تجربه می‌کنند و کمپ‌های اعتیاد، دیگر معتادی را جذب نمی‌کنند. مراکز ماده ۱۶ ترک اعتیاد نیز هنوز تکلیفشان برای جذب معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها مشخص نیست. در این وضعیت معتادان در شرایط نامناسبی قرار دارند که با گذشت هفته‌ها از شیوع ویروس کرونا هنوز مسئولان نتوانسته‌اند تصمیمی مناسب و کارآمد در این خصوص بگیرند.
- دردسرهایی که با کرونا بیشتر شد
پراکندگی معتادان رها شده از مراکز ماده ۱۶ و پذیرش نشدن معتادان در کمپ‌های اعتیاد باعث شده تا حضور آنها در محله‌ها بیشتر شود. «مسعود رضایی» شورایار محله تهرانسرغربی می‌گوید: «گرمخانه منطقه ۲۱ در محدوده شهرک استقلال قرار دارد. الان بیش از یک سال است که مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد (DIC) که در محله تهرانسر بود به داخل گرمخانه منتقل شده. به هر حال این روزها رفت‌وآمد معتادان به این مرکز زیاد شده است و اهالی در خیابان و محله‌ها با آنها برخورد می‌کنند و این خود نگرانی‌ها را دامن زده است. مسلماً دیدن معتادان در بوستان‌ها به‌خصوص خیابان‌های محدوده گرمخانه دردسر ایجاد کرده است و مسئولان باید به‌طور جدی این موضوع را پیگیری کنند. »
- شرایط دشوار مددکاری معتادان
سری به مرکز گذری کاهش اعتیاد در منطقه ۹ می‌زنیم. مرکزی زیر نظر بهزیستی که مؤسسه «چترا» آن را مدیریت می‌کند. «لیدا عباسی» مسئول این مرکز از روزهای شلوغی می‌گوید که شرایط را برای مددکاران این مرکز دشوار کرده است. او می‌گوید: «به دلیل شیوع ویروس کرونا مثل گذشته در این مرکز غذای گرم و امکاناتی مثل حمام برای معتادان فراهم نیست. اما به‌طور شیفتی معتادان به مرکز می‌آیند و متادون و وسایل بهداشتی‌شان را دریافت می‌کنند. وضعیت سخت شده. امکانات کم است. کارکنان مجموعه در شرایطی این خدمات را ارائه می‌دهند که ریسک ابتلا به بیماری بسیار بالاست. این معتادان با انواع رفتارهای پرخطر و زندگی غیربهداشتی به انواع مختلف ویروس‌ها و بیماری‌ها مبتلا هستند. تنهاکاری که می‌توانیم انجام دهیم ارائه لوازم بهداشتی است. روزهای عادی بیش از ۹۰ مراجعه‌کننده داشتیم. این روزها معتادان در شهر پراکنده‌اند. اکثر معتادانی که به این مرکز مراجعه می‌کنند بی‌خانمان هستند. سعی می‌کنیم نکات بهداشتی را به‌خصوص دررابطه با ویروس کرونا آموزش دهیم ولی متأسفانه می‌بینیم با کوله‌ای از زباله در شرایط بسیار غیربهداشتی مراجعه می‌کنند. این افراد به این سبک زندگی عادت کرده‌اند. اگر این وضعیت مدیریت نشود می‌تواند به افراد سالم آسیب برسد و اپیدمی کرونا را گسترش دهد. » عباسی از کمبود امکانات بهداشتی برای مددکاران و کارکنان مرکز گذری کاهش آسیب منطقه ۹گله می‌کند و می‌گوید: « مؤسسه چترا بسته بهداشتی در اختیارمان قرار دارد. اما چون ما روزانه در این مرکز حضورداریم خیلی زود تمام شد. الان خودمان با هزینه شخصی ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده تهیه می‌کنیم. ما در موقعیت بسیار پرخطری کار می‌کنیم که مسئولان باید بیشتر توجه کنند. مددکاران، پزشکان و کارکنان مراکزی که با معتادان سر و کار دارند کارشان کمتر از پزشکان و پرستارانی نیست که در بیمارستان در خط مقدم مبارزه با کرونا فعالیت می‌کنند. »
- کرونا و دوباره اعتیاد
وضعیت در تنها کمپ اعتیاد بانوان پایتخت که در منطقه ۲۲ قرار دارد چندان خوشایند نیست. «فاطمه محبعلی» که از سال ۱۳۹۱ کمپ «بهبود گستران همگام»را مخصوص بانوان راه‌اندازی کرده معتقد است بعد از اتمام بحران کرونا در زمینه مدیریت و کنترل اعتیاد و آسیب‌های ناشی از آن عقب گرد زیادی را شاهد خواهیم بود. او می‌گوید: «به دستور بهزیستی کمپ‌های اعتیاد همزمان با شیوع ویروس کرونا دیگر پذیرش ندارند. الان در کمپ ما ۳۰ نفر حضور دارند که در حالت عادی ۷۰ تا ۸۰ نفر بیمار مبتلا به اعتیاد موادمخدر را پذیرش می‌کردیم. این افرادی هم که ماندند چون اینجا یک اقامتگاه یک تا ۳ ماهه است، بعد از این زمان از کمپ خارج می‌شوند و اگر ساماندهی نشوند دوباره به سمت اعتیاد خواهند رفت. »
محبعلی از بازگشت آسیب‌های رفتاری و اجتماعی معتادان در روزهای کرونایی می‌گوید: «دیگر جلسات NA تعطیل شده است و معتادان نمی‌توانند در این جلسات خودباوری که نقش مهمی در ترک اعتیاد داشت حضور داشته باشند. دورهمی‌های بهبود لغو شده است و همه اینها باعث شده تا زمینه برای بازگشت معتاد بهبودیافته به سمت موادمخدر زیاد شود. این روزها احتمال لغزش کسانی که پاک شده‌اند بالا رفته است. اکثراین مصرف‌کننده‌ها جزو طبقه‌ای هستند که نمی‌توانند درخانه بمانند. اگر مردم عادی امکان قرنطینه خانگی را برای قطع زنجیره شیوع کرونا دارند اما معتادان نمی‌توانند این کار را انجام دهند. چون حتماً باید موادشان را تهیه کنند. آنها به پاتوق‌هایشان برمی‌گردند و این موضوع یعنی بعد از بحران کرونا ما درباره معتادان در جایگاهی عقب‌تر از روزهای قبل از کرونا خواهیم ایستاد.
- حال ناخوش نقطه صفر مرزی
مرز بین مناطق ۵ و ۲ یا همان دره فرحزاد با همه پاکسازی‌ها و کنترل‌ها در وضعیت خوبی قرار ندارد. تنها مرکز گذری کاهش آسیب‌های اعتیاد (DIC) منطقه ۵ در دره فرحزاد و ۲ گرمخانه این محدوده روزهای شلوغی را پشت سر می‌گذارد. دکتر «حسین رحیم لویی» مدیر مرکز که مدیریت مؤسسه «طلیعه مهر یزدان» را نیز برعهده دارد می‌گوید: «با شروع ویروس کرونا ۲ اتفاق بد افتاد. هر سال اواخر اسفند ماه و ایام نوروز طرح جمع‌آوری معتادان خیابانی اجرا می‌شد که متوسط بین ۵ تا ۶ هزار نفر از معتادان خیابانی و کارتن‌خواب، جمع‌آوری و در مراکز ماده ۱۶ نگهداری می‌شدند. (مراکز ماده ۱۶ مراکزی هستند که افراد کارتن‌خواب، متکدیان، ولگردان خیابانی و معتادان متجاهر از طریق تماس تلفنی مردم با مرکز ۱۳۷ یا با حکم دادستانی در آنها پذیرش می‌شوند.) متأسفانه شیوع ویروس کرونا این کار را هم به تعویق انداخت. اتفاق دیگر مربوط به همین مراکز ماده ۱۶ نگهداری معتادان است که معتادان دردوره‌های ۳ تا ۶ ماهه در این مراکز نگهداری می‌شدند و باز به دلیل بحران کرونا افرادی که در این مرکز حضور داشتند رها شده و به خیابان و پاتوق‌هایشان برگشته‌اند. ما اکنون در دره فرحزاد با تراکم بیماران خیابانی، کارتن‌خواب و معتادان متجاهر روبه‌رو هستیم. مراجعه به مرکز DIC زیاد شده است. گرمخانه دره فرحزاد که معمولاً بعد از زمستان و شروع فصل بهار مراجعه‌کنندگانش بسیار کم می‌شد و کاهش ۴۰درصدی پیدا می‌کرد الان آمارمراجعه‌کنندگان آن از زمستان هم بیشتر شده است. » و می‌افزاید: «این افراد بی‌خانمان نمی‌توانند مسائل بهداشتی را رعایت کنند. از طرفی وسایل پیشگیری از کرونا اصلاً در دسترسشان نیست. ما در مرکز سعی می‌کنیم این وسایل را در اختیارشان قرار دهیم. اما امکانات بسیار کم است. با اینکه شهرداری تا حدی کمک می‌کند وخیران یاری می‌رسانند ولی کافی نیست. ما انتظار داشتیم مسئولان وزارت بهداشت به مراکز کاهش آسیب اعتیاد بیشتر توجه داشته باشند. انتظار نداریم وسایل بهداشتی را رایگان به ما بدهند. اما حداقل با قیمت دولتی انواع مواد شوینده، ضدعفونی‌کننده، دستکش و ماسک در اختیارمان بگذارند که تا الان این‌گونه نبوده است. در مرکز DIC و گرمخانه فرحزاد ۲۵ نفر در هر شیفت فعالیت می‌کنند که با کمبود امکانات مواجه هستند. در این مرکز هر روز علائم بالینی معتادان و مراجعه‌کنندگان کنترل می‌شود و اگر کوچک‌ترین نشانه‌ای داشته باشند به مراکز درمانی منتقل می‌شوند. »
- وقتی صورت مسئله‌ها پاک می‌شود
درست است که تجمع‌ها و زندگی گروهی در روزهای کرونایی بسیار خطرناک است اما به اعتقاد دکتر رحیم لویی آزاد کردن زندانی‌ها و از آن طرف رها کردن معتادان مراکز ماده ۱۶ که معتادان متجاهر و کارتن‌خواب را شامل می‌شود در حقیقت پاک کردن صورت مسئله است. او می‌گوید: «هنوز تصمیم اجرایی دقیقی گرفته نشده است. درجلسه‌ای که کمیته درمان ستاد مبارزه با موادمخدر تشکیل داده قرار شد مراکز قرنطینه اولیه ایجاد شود و معتادان را در یک دوره ۱۴ روزه نگهداری کنند، تست کرونا بگیرند وبعد به مراکز ماده ۱۶ انتقال دهند و کسانی را که کرونا دارند به مراکزمشخص شده ببرند. البته اصلاً این کار ساده‌ای نیست. شما فکر کنید در آن ۲ هفته‌ای که بیماری کرونا نهفته است در این نقل و انتقالات و جابه‌جایی معتادان عوامل نیروی انتظامی، مددکاران و کادر درمانی تا چه اندازه در معرض خطر خواهند بود. »
- آمارهای محرمانه دراختیار دانشگاه علوم پزشکی کشور
دانشگاه علوم پزشکی ایران با اجرای طرح متین پاتوق‌های معتادان درغرب تهران را شناسایی می‌کند. دکتر رحیم لویی درباره این طرح می‌گوید: «این طرح از طرف دانشگاه علوم پزشکی به مؤسسه طلیعه مهر یزدان سپرده شد و ما کار را در ۲ منطقه ۵ و ۲ انجام داده‌ایم. در این طرح همه پاتوق‌های فعال در این ۲ منطقه شناسایی شده. البته این اطلاعات فعلاً محرمانه است و در اختیار دانشگاه قراردارد تا در زمان مناسب با برنامه‌ریزی‌های انجام شده منتشر شود. براساس این طرح پاتوق فرحزاد و به دنبال آن محدوده کن از مکان‌های بسیار آسیب‌خیز معرفی شده. در نتیجه دانشگاه علوم پزشکی ایران در صدد راه‌اندازی دومین کمپ منطقه ۵ در محله کن است. »