همشهری آنلاین_ زینب زینال‌زاده :فعالیت سازمان‌ها و نهادها و حتی شرکت‌های بزرگ و مهم به دست یک سوم نیروها سپرده شد. شهروندان مجاب شدند از ماسک و دستکش استفاده کنند و خلاصه سبک کار و زندگی تغییر کرد. فاصله‌گذاری اجتماعی هم برای گسستن زنجیره انتقال ویروس «کرونا»، شاید کار نهایی بود که از سوی ستاد مقابله با کرونا پیش گرفته شد و معابر نشانه‌گذاری شدند. در شرایط بحرانی کنونی، دستفروشان و بساط‌گستران شاید تنها قشری باشند که بیش از دیگران متحمل آسیب شدند. مسئولان از ارائه کارت‌های حمایتی با مبلغ یک میلیون تومان به این افراد خبر دادند اما محدود بودن تعداد کارت‌ها، دریافت‌کنندگان سلیقه‌ای گزینش شدند و به دست خیلی از آنها کارت نرسید. مشکلات به اینجا ختم نشد و مسئولان وقتی در ستاد مقابله با کرونا برای حفظ سلامت شهروندان، پروتکل رعایت فاصله‌گذاری را تهیه و ابلاغ کردند چشم به روی دستفروشان بستند.
خورشید روزهای غیرقابل پیش‌بینی فصل بهار، کم‌کم در حال غروب کردن است. با کوله‌هایی بر دوش از راه می‌رسند. روزهای کرونایی با سایر روزها برایشان فرقی ندارد و همه فکر و تمرکزشان این است که لقمه نانی درآورند تا دست پر به خانه بروند و در برابر خانواده شرمنده نشوند. پارچه‌ها را روی زمین می‌اندازند. البته در این میان هستند کسانی که مدرن‌تر عمل می‌کنند و بساط را روی تخته‌های چوبی که روی صندلی‌ها گذاشته شده می‌چینند. به قول خودشان، طی این سال‌ها با هم رفیق شده‌اند و به همین دلیل با اندک فاصله‌ای از هم بساط می‌کنند و چشم به راه خریداران می‌دوزند.
پلان اول: خیابان ولی‌عصر(عج)
دستفروشان به‌صورت پراکنده در خیابان ولی‌عصر(عج) دیده می‌شوند اما بخش زیادی از آنها حد فاصل تقاطع خیابان‌های جمهوری تا تقاطع فاطمی متمرکز هستند. اینجا اثر و نشانه‌ای از فاصله‌گذاری اجتماعی نیست.
وقتی دلیل رعایت نکردن فاصله از یکدیگر را سؤال می‌کنیم، «امید» این‌گونه پاسخ می‌دهد: «حداقل فاصله یک‌متر است. اگر همه دستفروشان این فاصله را رعایت کنند، باید در خیابان ولی‌عصر(عج) از میدان راه‌آهن تا میدان تجریش، در قرق دستفروشان باشد. کاری که غیرممکن است و مدیران شهری اجازه نمی‌دهند. بنابراین بهتر است که فاصله‌گذاری انجام نشود. » «رضا» هم با امید موافق است و می‌گوید: «ما دستفروشان، علاوه بر اینکه دوست و رفیق هستیم، با هم داد و ستد هم می‌کنیم. بعضی از دستفروشان کارتخوان ندارند و دستفروشان همسایه این کار را انجام می‌دهند. همچنین مواقعی که مشتری نیست با هم اختلاط می‌کنیم تا ساعات تنهایی‌مان بگذرد.
در بخش شمالی چهارراه ولی‌عصر(عج) به سبب محدود بودن دستفروشان، وضعیت بهتر است اما در بخش جنوبی جایی نیست که دستفروشان اشغال نکرده باشند. یک سو بساط دستفروشان قرار دارد و سوی دیگر داربست‌های زیباسازی نمای مغازه‌ها قرار گرفته و در فضای کوچکی هم عابران و خریداران در حال گذر هستند. تصور چنین شرایطی در این روزها که همه جا حرف و صحبت از ویروس کروناست، لرزه به اندام می‌اندازد. «عباس» کنار رگال پیراهن مردانه ایستاده است و می‌گوید: «این وضعیت برای همه مردم خطرناک است. اگر مسئولان خط‌کشی کنند و همه دستفروشان ملزم شوند به‌طور منظم در محدوده خط‌کشی‌ها بایستند، بی‌شک به نفع خود ما است. اما مسئولان فقط به غیرقانونی بودن فعالیت ما حساس هستند و واکنش نشان می‌دهند. سلامتی دستفروشان که شهروندان جامعه هستند، برایشان مهم نیست. »
پلان دوم: خیابان جمهوری اسلامی
دستفروشان خیابان جمهوری، ماهیت متفاوتی دارند. بیشتر آنها لوازم الکترونیکی و به‌ویژه تلفن همراه و لوازم جانبی گوشی می‌فروشند. چرخ‌های کوچکی دارند که ۲ یا ۳ نفره آن را اداره می‌کنند. هرچه به پاساژ «علاء الدین» نزدیک‌تر می‌شویم، پیاده‌رو باریک‌تر و مسیر گذر عابران مسدودتر می‌شود. دستفروشان پیاده‌رو را حق خود می‌دانند و بدون توجه به اعتراض عابران، کارشان را انجام می‌دهند. البته این دستفروشان مشتری‌های خاص خود را دارند و کنار هر چرخ‌دستی، حداقل ۵ نفر ایستاده و مشغول چانه‌زنی و زیر و رو کردن لوازم هستند.
«اکبر»، مرد میانسالی که به قول خود ۵ سال دستفروشی می‌کند، می‌گوید: «اینجا همیشه شلوغ است و شیوع بیماری کرونا هم تعداد مشتری‌ها و دستفروشان را کم نکرده است. خود ما هم از این وضعیت راضی نیستیم اما کسی به فکر نیست و کاری هم نمی‌کنند. »
از انتهای تقاطع خیابان جمهوری وارد خیابان حافظ می‌شویم. برخی ماسک به دهان دارند و عده‌ای هم بی‌تفاوت بدون رعایت اصول بهداشتی، عطسه و سرفه می‌کنند. جمعیت زن و مرد، کوچک و بزرگ در هم تنیده شده‌اند. «رضا» محافظان رنگی «هندزفری» را روی دوشش جابه‌جا می‌کند و ماسک مشکی روی بینی‌اش را حرکت می‌دهد و می‌گوید: «دستفروشی مانند هر شغل دیگری شغل و کار ماست و از این راه امرار معاش می‌کنیم. ما هم دوست نداریم مریض شویم یا کسی را مریض کنیم، اما مسئولان هم باید به فکر باشند. چرا برای هرچیزی جلسه می‌گذارند و تصمیم‌گیری می‌کنند و دستورالعمل می‌دهند، اما در طی چند ماهی که کرونا شیوع پیدا کرده، حتی برای یکبار وضعیت دستفروشان را بررسی نکرده و تصمیم درست و منطقی و اصولی نگرفته‌اند؟ » به سختی از میان جمعیت خلاص می‌شویم و سوار بر اتوبوس میدان‌جمهوری به سمت خیابان کارگر حرکت می‌کنیم.
پلان سوم: خیابان کارگر
خیابان کارگر جنوبی را به سمت میدان انقلاب که می‌رویم به تعداد دستفروشان افزوده می‌شود. یکی کتاب می‌فروشد و دیگری جعبه‌های کادویی کنار خیابان چیده و یکی هم انواع کیف عرضه می‌کند. خیابان کارگر شمالی را هم جوراب‌فروشان و عینک‌فروشان و حتی روسری‌فروشان قرق کرده‌اند. خلاصه بازار شام است و برخلاف توصیه‌های ستاد مقابله با کرونا، دستفروشان مشغول عرضه محصولات هستند و مردم هم در حال خرید. برخی از دستفروشان با فاصله زیاد از هم ایستاده‌اند و عده‌ای هم فاصله‌شان به سانتیمتر نمی‌رسد. کیپ بودن دستفروشان سبب شده خریداران هم چفت هم بایستند. «رحیم» عینک‌ها را به مشتری‌ها نشان می‌دهد و می‌گوید: «مقابل دستگاه‌های خودپرداز و برخی از مغازه‌ها مانند نانوایی، علامت‌گذاری شده است تا مردم فاصله‌ها را رعایت کنند اما برای ما که مستقیم با مردم ارتباط داریم، خط و خطوطی تعیین نکرده‌اند. » «حسین» پیرمردی با موهای سفید و البته کم‌پشت، حرف‌های او را تأیید می‌کند و می‌گوید: «بازنشسته هستم اما چون حقوقم کفاف زندگی را نمی‌دهد، دستفروشی می‌کنم. مسئولان مدام می‌گویند از خانه بیرون نیایید اما نمی‌گویند مخارج زندگی را از کجا تأمین کنیم. من پیرمرد اینجا با هزاران نفر سر و کله می‌زنم برای یک لقمه نان. اگر وضعیت مردم برای مسئولان اهمیت دارد، کاری کنند در محیطی امن و ایمن کار کنیم. کشیدن یک خط زرد و قرمز یا چهار تا علامت که هزینه‌ای ندارد، اما چون دستفروشان را قبول ندارند، این کار را انجام نمی‌دهند. » حرف‌های پیرمرد مورد استقبال بساطی‌های دیگر و حتی برخی از خریداران می‌شود و برایش کف می‌زنند و سوت می‌کشند.
پلان چهارم: خیابان انقلاب
اطراف ایستگاه مترو در ضلع شمال شرقی و غربی، شلوغ و پر ازدحام است. جوانان برای نان، داد می‌زنند. دختران جوان هم از دستفروشی در این گذر سهمی دارند. یکی بدلیجات می‌فروشد و دیگری کیف‌های دست ساز. «مریم» که دانشجو است و به قول خودش برای تأمین بخشی از هزینه‌های زندگی دستفروشی می‌کند، می‌گوید: «در شرایط بحرانی کرونا، رعایت فاصله‌های اجتماعی بهترین کار است اما به شرط اینکه همه جا و از سوی همه مردم رعایت شود. برخی از معابر خط‌کشی شدند، اما خیلی از مکان‌ها نیاز به خط‌کشی دارند که انجام نشده است. برای مثال همین خیابان انقلاب که دستفروشان فعالیت می‌کنند، نیاز است از طریق علامت‌گذاری جای افراد مشخص شود و نیز جای قرارگیری خریداران تا هر دو هم دستفروش و هم خریدار از بیماری کرونا در امان باشند. » علامت‌گذاری اجتماعی دغدغه همه مردم و حتی دستفروشان است. مطالبه‌ای که نه از سوی مدیران شهری و نه مسئولان ستاد مقابله با کرونا به آن توجه شد.
اصغر عطایی،مدیر کل خدمات شهری شهرداری تهران:
- دستفروشان غیرمجاز باید جمع‌آوری شوند
برابر ماده 55 قانون شهرداری، ایجاد سدمعبر از سوی هر چیزی و هر کسی، خلاف قانون است. این روزها چنین تخلفی بیش از هر کسی توسط دستفروشان دیده می‌شود. کسانی که در پیاده‌روها بساط می‌کنند و مسیر عابران پیاده را در اصطلاح،بند می‌آورند. با استناد به این قانون، فعالیت دستفروشان در معابر عمومی خلاف است و نمی‌توان به بهانه شیوع «کرونا» برای آنها پروتکل فاصله‌گذاری اجتماعی تعریف کرد. عمل به پروتکل فاصله‌گذاری اجتماعی، راهکاری برای قطع زنجیره انتقال ویروس کروناست که در معابر و وسایل حمل‌ونقل عمومی و همگانی اجرا می‌شود. عمل به این پروتکل، وظیفه تک تک افراد جامعه است و عمل به آن باید از سوی مدیران سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌ها الزامی شود. اجرای این پروتکل در معابری که به همت دستفروشان اشغال شده است، هم قانونی نیست و هم امکان‌پذیر نخواهد بود.
فعالیت دستفروشان غیرمجاز در معابر، غیرقانونی است و تکلیف آنها از سوی قانون مشخص شده است و مدیران شهری هم برابر همین قانون با آنها برخورد می‌کنند. در روزهای کرونایی، محدوده فعالیت دستفروشان غیرمجاز، قابل فاصله‌گذاری نیست. چراکه وقتی برابر قانون این افراد متخلف هستند و نباید در معابر عمومی فعالیت کنند، با اجرای این پروتکل، فعالیتشان وجه قانونی می‌گیرد و برایشان مطالبه‌گری ایجاد می‌شود. بنابراین جمع‌آوری آنها بهترین روش است که باید با یک برنامه‌ریزی درست و اصولی که متضرر نشوند، این کار انجام شود.
دستفروشان مجاز که فعالیتشان قانونی است، ماجرای دیگری دارند، دستفروشانی که طی سال‌های گذشته، شناسایی و در روز بازار و بازارهای محلی اسکان داده شده‌اند. هرچند با توجه به شرایط کنونی، این بازارها تعطیل هستند اما پس از بازگشایی می‌توان برای دستفروشان پروتکل فاصله‌گذاری اجتماعی را با برنامه‌ریزی اصولی در چنین مکان‌هایی اجرا کرد.
به‌طور کلی و در یک کلام نباید این سوء‌تفاهم ایجاد شود که اجرا نکردن یا اجرا نشدن پروتکل فاصله‌گذاری اجتماعی ویژه دستفروشان در معابر عمومی ارتباطی به خصومت شخصی و فردی دارد؛ چراکه براساس قانون شهرداری چون فعالیت دستفروشان غیرقانونی است، بنابراین اجرای پروتکل فاصله‌گذاری هم خلاف قانون است. بنابراین از مدیران شهری مناطقی که درگیر چنین پدیده‌ای هستند می‌خواهم نسبت به جمع‌آوری آنها اقدام کنند؛ چراکه جز این راهکاری وجود ندارد.
معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 11
فاصله‌گذاری ، تأییدی بر فعالیت دستفروشان
معضل دستفروشی در جامعه یک معضل چند وجهی است که همواره تصمیم‌گیری درباره آن با بازخوردهای متفاوت از سوی افراد جامعه همراه است. بخشی از دستفروشان برای تأمین معیشت زندگی ناچار به انجام این کار هستند و عده‌ای زیر نقاب دستفروشی به دلالی و سوء‌استفاده از افراد به کسب درآمدهای بسیار اقدام می‌کنند. همین اوضاع نابسامان سبب سردرگمی مدیران شهری در خدمت‌رسانی می‌شود.
«کوروش خرد»، معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 11، می‌گوید: «همواره در شرایط عادی جامعه از دستفروشی به‌عنوان یک معضل اجتماعی از سوی دستگاه‌های قضایی، انتظامی، اجتماعی و شهری یاد شده و کارشناسان این بخش‌ها در جلسات مختلف هم‌اندیشی، طرح‌های جمع‌آوری دستفروشان از سطح معابر را به تصویب می‌رسانند، طرح‌هایی که اجرایشان همواره با چالش‌های اجتماعی بسیاری همراه بوده است از درگیری عوامل انتظامی و شهری با دستفروشان و دلالان این بخش گرفته تا تهدید معیشت دستفروشان واقعی!»
او در ادامه با بیان اینکه هیچ‌گاه دستفروشی در جامعه به‌طور رسمی به‌عنوان یک شغل شناخته نشده است، می‌گوید: «این فعالیت اقتصادی هرگز وجهه قانونی به خود نگرفته است. بنابراین شهرداری در چنین شرایط بحرانی هم نمی‌تواند گامی در راستای حمایت از این قشر بردارد؛ چراکه هرگونه اقدامی در این‌باره حکم به رسمیت شناخته شدن دستفروشی را دارد و این مسئله زمینه‌ساز مهاجرت شهرستانی‌ها به تهران و گسترش بساط دستفروشی در گوشه و کنار شهر می‌شود.»
خرد، ادامه می‌دهد: «ما هم قبول داریم که طرح فاصله اجتماعی در معابر شهری که میزبان بساط دستفروشان است، رعایت نمی‌شود اما به سبب وجهه غیرقانونی دستفروشی، شهرداری نمی‌تواند در این بخش ورود کند چراکه همین فاصله‌گذاری اجتماعی از سوی شهرداری، مهر تأییدی بر فعالیت دستفروشان است.»
معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری منطقه 11، می‌افزاید: «تنها راه چاره ما در این شرایط بحرانی، اجرای مجدد طرح ساماندهی معابر شهری و جمع‌آوری دستفروشان با همکاری دستگاه قضایی، نیروی انتظامی، مدیریت شهری و... خواهد بود.»
معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 6:
اجرای پروتکل فاصله‌گذاری اجتماعی باید بررسی شود
ساماندهی دستفروشان برعهده معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری مناطق است. براساس آخرین تصمیم‌گیری‌های انجام شده، دستفروشان خیابان ولی‌عصر(عج) اجازه دارند پس از ساعت 19 فعالیت کنند. حضور یگان امداد نیروی انتظامی تهران بزرگ در این خیابان، مانع فعالیت دستفروشان پیش از ساعت تعیین شده می‌شود. ازدحام جمعیت پس از آغاز به کار دستفروشان در خیابان ولی‌عصر(عج)، اجرای پروتکل فاصله‌گذاری اجتماعی را ضروری می‌کند، اما به گفته «علیرضا علی بخشی»، معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 6، این کار نیاز به بررسی و پیگیری دارد.
چهارراه ولی‌عصر(عج) شاید تنها نقطه‌ای از کلانشهر تهران است که همه دستفروشان آن را می‌شناسند و دوست دارند حتی برای یکبار هم که شده آنجا کار کنند. محاصره این نقطه از شهر از سوی دستفروشان معضلی است که برای حل کردنش نیروهای معبربان و مأموران انتظامی پا پیش گذاشتند و طرح جمع‌آوری را اجرا کردند. اما نکته مهم این است که عده زیادی از این افراد با دستفروشی ارتزاق می‌کنند و برای نظم دادن به کسب و کارشان، زمان تعیین شده است. بنابراین دستفروشان پس از ساعت 19 می‌توانند بساطشان را در چهارراه ولی‌عصر(عج) پهن کنند. هرچند مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران، این را نمی‌پذیرد و غیرقانونی می‌داند.
با شیوع بیماری کرونا فعالیت دستفروشان حتی در زمان تعیین شده، نیازمند چهارچوب‌بندی خاصی است تا از پروتکل فاصله‌گذاری پیروی کند. معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 6 این مطلب را تأیید می‌کند و می‌گوید: «پروتکل‌ها به همت ستاد ملی مقابله با کرونا ابلاغ می‌شود. بنابر همین دستورالعمل‌ها، مقابل صنوف تجاری و مراکز خرید، برای حفظ فاصله‌های اجتماعی، نشانه‌گذاری انجام شده اما برای دستفروشان‌کاری صورت نگرفته است.»
علی بخشی ادامه می‌دهد: «تا پیش از بازگشایی صنوف کم خطر، اوضاع با حضور معبربانان و مأموران نیروی انتظامی تحت کنترل بود و به دستفروشان اجازه فعالیت داده نمی‌شد اما با بازگشایی صنوف، براساس مجوز ستاد ملی مقابله با کرونا، دستفروشان هم فعالیتشان را آغاز کردند و می‌پذیریم که این شرایط برای همه مردم تهدید است.» فاصله‌گذاری اجتماعی برای فعالیت دستفروشان نیاز به بررسی دارد. معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه6، این مطلب را بیان می‌کند و می‌گوید: «دستفروشی پدیده اجتماعی است که در جامعه با آن روبه‌رو هستیم و طرح اجرای فاصله‌گذاری برای این قشر، پیشنهاد خوبی است که البته نیاز به بررسی و پیگیری دارد و امیدواریم بتوانیم با یک راهکار درست و البته در چهارچوب قانون آن را اجرا کنیم.»