در سده گذشته واژه سرزمین‌های تحت حمایت، سرزمین زیر قیمومیت، مستعمره، اراضی مکتسبه، اراضی بی‌صاحب و ... کاربرد و مصداق زیادی داشت.
اما امروزه این واژگان به تاریخ پیوسته‌اند و کشورهای استعمارگر نیز برای مستعمره‌های باقی مانده خود نام‌هایی مانند منطقه ماورای دریا، ایالت خودمختار و استان تابعه بکار می‌برند.
اندک مستعمرات باقی مانده و بعضی جزایر و مستعمرات کوچک بجا مانده از دوره استعمار در پارلمانهای کشورهای استعمارگر نماینده دارند. در سالهای اخیر درقاره آسیا، تیمور شرقی به عنوان کشور مستقل ظهور یافت، اما این آخرین مستعمره نبود و هنوز مناطقی در جدال برای استقلال بسر می‌برند.
پرتریکو قبلا مستعمره اسپانیا بود ولی هم اکنون سرزمینی آمریکایی و دارای خود مختاری است اما اهالی آن از طریق رفراندوم همواره با طرح اینکه به یک ایالت آمریکا تبدیل شود، مخالفت کرده‌اند.
در اروپا نیز موارد مشابهه وجود دارد مثلا جزیره فارو تابع دانمارک است ولی دارای خودمختاری است.
جزیره‌های مانش نیز همین وضعیت را دارد البته جزیره مان استقلال کامل دارد و نماینده به مجلس عوام انگلیس نمی‌فرستد در حالیکه ایرلند شمالی نمایندگانی در مجلس عوام دارد.
پس از تشکیل سازمان ملل کمیته ای برای تسویه استعمار یا استعمار زدایی تشکیل شد ولی هنوز هم سرنوشت برخی از اراضی و حق تعیین سرنوشت بعضی از ملتها در آن به نتیجه نهایی نرسیده است.
یکی از این سرزمین ها صحرای غربی است. صحرای غربی (مستعمره سابق اسپانیا) را مغرب (مراکش) از اسپانیا تحویل گرفت. اسپانیا نیز به نوبه خود دو شهر مراکش بنام سبته و ملیله را در اختیار دارد و انگلیسی ها نیز به نوبه خود یک دهکده اسپانیایی را در قلمرو خود نگه داشته‌اند.
مناقشه ارضی اسپانیا و انگلیس در مورد جبل الطارق
اسپانیا وانگلیس بر سر دهکده کوه طارق (جبل الطارق) اختلاف ۳۰۰ ساله دارند. جبل طارق نام عربی کوهپایه ای شبه جزیره ای است که با دامنه آن به مساحت ۶.۵ کیلومتر است. این کوه واقع در بخش شمالی تنگه جبل الطارق و متصل به خاک اسپانیا است.
این دهکده یا کلات کوهستانی را انگلیسی ها جبرالتار می نامند. و نباید آنرا با تنگه جبل الطارق اشتباه گرفت. جبرالتار، ۲۸ هزار نفر جمعیت دارد و دارای حکومت خودمختار و طبیعتی آفریقایی – اروپایی است. و هم اکنون یک شهر توریستی و اقتصادی با انواع موجودات آفریقایی مانند میمون و گوریل و انواع پرنده‌ها است.
بر اساس افسانه ها هرکول پهلوانی بود که با فشار بازو تنگه جبل طارق را ایجاد کرده است.
در سال ۷۱۱ میلادی طارق بن زیاد از همین کوهپایه اقدام به فتح اندلس کرد، ولی در سال ۴۹۱ در دوره فردیناند و دوره ایزابل مسلمانان مجبور به خروج از اندلس شدند و بسیاری از آنها از همین منطقه به شهر سبته و تطوان کوچ اجباری داده شدند و بسیاری نیز به قتل رسیدند.
در زمان جنگ‌های جانشینی اسپانیا، نیروهای بریتانیایی و هلندی، که از متحدان کارلوس بودند (او یک اطریشی و مدعی تاج و تخت اسپانیا بود)، در قالب نیروی دریایی متحدی شهرهای ساحلی جنوب اسپانیا را مورد حمله قرار دادند. بریتانیایی‌ها در روز ۴ اوت ۱۷۰۴ پس از شش ساعت بمباران دریایی کوهپایه (جبل طارق) را به تصرف خود در آوردند.
در سال ۱۷۱۳ اسپانیا طبق معاهده اوترخت، حاکمیت این کوهپایه استراتژیک را به بریتانیا واگذار کرد و از این رو هنوز کوهپایه طارق همچنان زیر نظر بریتانیایی‌ها اداره می‌شود. اسپانیا پس از شکست در برگرداندن این کوهپایه از سال ۱۷۷۹ این کوه و دامنه آن را در محاصره کامل قرار داد ولی نتوانست کاری از پیش ببرد.
در سال ۱۹۶۹ انگلیسی ها از ساکنان رای گیری کردند و اکثریت بنفع انگلیس رای دادند و اسپانیای فرانکو این شهرک کوچک را مجددا در محاصره قرار داد ولی از سال ۱۹۷۰ مجددا تسهیلاتی برای عبور و مرور ساکنان به خاک اسپانیا قائل شد. در دهه ۸۰ چالز و دیانا ولیعد بریتانیا ماه عسل خود را در این دهکده گذراندند و این موضوع باعث تنش جدیدی در روابط شد.
اقدام جدی و بی رحمانه انگلیس در سال ۱۹۸۲ برای بازپس گیری و تسخیر مجدد جزایر فالکلند از آرژانتین، به اسپانیایی ها نشان داد که نباید با دم شیر بازی کنند. لذا در سال ۱۹۸۵ نخست وزیر سوسیالیست اسپانیا گونزالس شیوه ای معتدل و عملگرایانه ای را در پیش گرفت و قرارداد اخیر قرطبه نیز ادامه همان سیاستی است که گونزالس در پیش گرفته بود.
توافق تاریخی بر سر کوهپایه طارق
دولت‌های اسپانیا، انگلیس و کوه طارق روز ۲۶ شهریور به منظور حل مشکلات تاریخی در زمینه‌های حمل و نقل هوایی و ترانزیت توافقنامه‌ای را در شهر کوردوبا به امضا رساندند.
استفاده از فرودگاه، ترانزیت کالا، نحوه پرداخت دستمزد و به‌روز کردن سیستم مخابراتی در کوه طارق از جمله مواد مهم مورد توافق میان طرفین بود در مدت سه ماه فرودگاه صخره به بهره برداری مشترک می رسد و مسافرین خطوط هوایی بدون تشریفات پلیسی و گمرکی خواهند توانست از اسپانیا و برعکس به جزیره رفت و آمد نمایند. و اتحادیه اروپا در مدت ۶ ماه با این فرودگاه به مثابه یکی از فرودگاههای اتحادیه رفتار خواهد کرد این به معنی آن است که افراد نیازی به روادید نخواهند داشت.
قرار است که این دهکده به خط تلفن و موبایل اسپانیا نیز وصل شود و موسسه سوانتس نیز شعبه زبان اسپانیولی را در این دهکده افتتاح خواهد کرد. این اقدامات اگرچه امتیاز بزرگی برای اسپانیا است اما می تواند درآمد توریستی دهکده را بطور چشمگیری افزایش دهد در همین حال حزب راستگرای مردم قرارداد اخیر را نکوهش نموده و آنرا به معنی برسمیت شناختن نظام(حاکمیت انگلیسی) دهکده دانسته است.
میگل انخل موراتینوس وزیر امور خارجه اسپانیا، جفری هون رییس اداره اروپای وزارت خارجه بریتانیا و پیتر کاروانا رییس دولت جبل‌الطارق در کوردبا قرارداد سه جانبه ای را امضا کردند که به بسیاری از صفحات تاریخ نزاع انگلیس و اسپانیا خاتمه می‌دهد.
این اولین باری است که دولت اسپانیا، رئیس کابینه کوهپایه طارق را به عنوان یکی از طرف‌های مذاکره می‌پذیرد.
کاروانا رئیس دولت جبل‌الطارق، این مذاکرات را تاریخی توصیف کرده‌است. در مذاکرات اخیر هیچگونه مطلبی راجع به حاکمیت مطرح نیست ولی مفاد گفتگو ها بگونه ای است که نظارت مشترک و یا اداره مشترک از آن استنباط می‌شود.
به رغم آنکه حاکمیت بر کوه طارق در سال ۱۷۱۳ و بر اساس قرار داد اوترخت به انگلستان واگذار شد، دولت مادرید تا کنون همچنان بر مالکیت کوه الطارق اصرار می‌ورزیده است.
البته اخیراً دیوان دادگستری اتحادیه اروپا با رد پیشنهاد اسپانیا، نظام رأی‌گیری بریتانیایی را برای برگزاری انتخابات اروپایی درجبرالتار مناسب تشخیص داد و بر آن صحه گذاشت. قانون‌گذاران انگلیسی محدوده حق رأی کشورهای هم‌سود را گسترش دادند تا از این طریق شهروندان کوه طارق نیز بتوانند در انتخابات آتی اتحادیه اروپا شرکت کنند.
قرارداد اخیر سه جانبه در کردوبا در مراکش نیز با دقت مورد توجه قرار گرفت زیرا ادعاهای ارضی اسپانیا بر سر مالکیت جبرالتار در حالی از سوی دولت اسپانیا دنبال می‌شوند که اسپانیا خود اداره دو شهر بندری مراکش موسوم به ملیله(ملیا) وسبته( سوتا) و صخره جعفریه را در دست دارد و هیچ افقی وجود ندارد که نشان دهد در آینده نزدیک حاکمیت این دو شهر را به مراکش واگذار خواهد کرد.
شهرهای سبته و ملیله
شهر سبتة از سال ۱۶۴۰ تحت حاکمیت اسبانیا است. این شهر در سال ۱۴۱۵ توسط پرتغال و بعد از تشکیل دو کشور جداگانه در سال ۱۶۴۰ اسپانیا آنرا به ارث برد اما شهر ملیلة را اسبانیایی ها در سال ۱۴۹۷ بعد از خروج مسلمانان از غرناطة یا گرانادا تصرف نمودند. مراکشی ها ها این دو شهر را متعلق به مراکش می‌دانند.
اما سبته(سئوتا) و ملیله (ملیا) الان در حاکمیت اسپانیا قرار دارد، این دو شهر مهم بطور جداگانه ولی هر دو درشمال خاک مراکش و یا بهتر بگوییم درقاره افریقا واقع شده‌اند. اولی با ۲۸کیلومتر مربع وسعت و ۷۴هزار نفر جمعیت در حاشیه جنوبی تنگه استراتژیک جبل طارق قرار دارد و ملیا با ۲۰ کیلومتر مربع مساحت و ۶۸هزار نفر جمعیت در شمال شرقی خاک مراکش و ساحل جنوب غربی دریای مدیترانه واقع شده است.
تضاد مسلمانان و مسیحیان در این منطقه همچون آتشی زیر خاکستر است و دولت اسپانیا بویژه راستگرایان طرفدار دیکتاتور فرانکو شدیدا از افزایش جمعیت مسلمانان نگران هستند پیش بینی شده است که تا سال ۲۰۲۰ جمعیت مسلمان این شهر بر مسیحیان فزونی یابد. این دو شهر دارای حکومت خودمختار هستند و بسان بندر آزاد عمل می‌کنند.
لیلا جزیره کوچکی است در دهانه جبل الطارق و در ۱۰۰ متری خاک مغرب که به اسپانیولی موسوم به پرخیل Perejil و به انگلیسی آنرا Parsley می نامند. نیروهای ویژه اسپانیائی در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۲۰۰۲ به این جزیره مورد منازعه حمله و با دستگیری ۶ ژاندارم مراکشی که از ۵ روز قبل در این جزیره مستقر شده بودند، حاکمیت اسپانیا براین جزیره صخره ای کوچک که مساحت آن به بیش از۱۳هکتار نمی رسد را برقرار کردند.
اما این اقدام واکنش شدید جهان عرب را برانگیخت و رسانه های عربی یکصدا اسپانیا را بخاطر این اقدام محکوم نمودند و اتحادیه عرب خواستار خروج فوری و بدون قید و شرط اسپانیا از این جزیره شد. در روز ۲۰ ژوئیه اعلام شد که با میانجیگری آمریکا این بحران حل شده و با عقب نشینی نیروهای اسپانیائی روز دوشنبه ۲۲ ژوئیه وزیرخارجه اسپانیا به مغرب سفر و رسماْ توافق نامه حفظ وضع بصورتی که قبل از ۱۱ ژوئیه بود را امضاء کرد. یعنی هیچ نیرویی در این جزیره مستقر نباشد (سرزمین بلا حاکمیت).
البته برگرداندن سبتة و ملیلیة در چهارچوب پرونده های تسویه استعمار قرار نگرفته است و عملا برگشت آنها به مغرب یه یک آرزوی و آرمان عامیانه و یک تاسف تاریخی برای مراکشی ها تبدیل شده و چنین آرزوهایی که در بسیاری از مناطق جهان در میان مردم رایج است هیچگونه اعتبار حقوقی ندارد.