همشهری آنلاین_ فاطمه عسگری‌نیا: حتی شهردار تهران دستوری مبنی بر تسهیل امور سرمایه‌گذاران این بخش به شهرداری‌های مناطق ابلاغ کرده است تا روند احیای بناهای تاریخی تهران سرعت بیشتری به خود بگیرد.
یکی از بناهای تاریخی که این روزها در منطقه ۱۲ مرمت شده و در جریان مرمت آن‌لایه‌های تاریخی و هویت محله هم کشف شده است، خانه اردیبهشت است. این خانه در محله عودلاجان و در کوچه آقاموسی در انتهای بن‌بست اول واقع شده است. سری به این خانه زیبا زدیم و پای قصه‌هایش از زبان مهندس «بهروز مرباغی» نشستیم.
- اولین بن‌بست در پامنار
خیابان پامنار، کوچه خلیلی مفرد، کوچه آقا موسی، دست راست، در انتهای بن‌بستی باریک، «خانه اردیبهشت» قرار گرفته است. مصالح و ادوات بنایی حکایت از آن دارد که هنوز کار مرمت در این خانه تاریخی به پایان نرسیده است، اما در کارگاه به روی همه همسایه‌ها باز است و علاوه بر همسایه‌ها هر رهگذری می‌تواند از روند پیشرفت کار مرمت این خانه بازدید کند.
از دالان ورودی خانه که می‌گذریم در ابتدای ورود، قسمت شاه‌نشین چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. شیشه‌های قهوه‌ای‌رنگ منقش به گل‌های زیبا در کنار پنجره‌های شاه‌نشین، حوض آبی کوچک وسط حیاط خانه در کنار شمعدان‌های آویزان از گوشه و کنار حیاط جلوه‌ای زیبا بدان بخشیده‌اند. کف حیاط هنوز مملو از خاک است، اما کار مرمت داخل این خانه هزار و یک قصه، تمام شده است.
مهندس مرباغی با صبوری و لبخند خاص خودش در قسمت زیرزمین خانه انتظار آمدنمان را می‌کشد. از پله‌های آجری پایین می‌رویم، فضای زیرزمین خانه به همان سبک معماری کهن ایران مرمت شده است و در طاقچه‌های ردیف شده کنار هم اسناد خانه خودنمایی می‌کنند. به محض رسیدن می‌گوید: «به خانه اردیبهشت عودلاجان خوش آمدید، خانه‌ای که قرار بود عید افتتاح شود، اما کرونا نگذاشت! »
حرف‌هایش را با خنده‌ای بلند ادامه می‌دهد و می‌افزاید: «اینجا هم خانه اردیبهشت عودلاجان است، هم خانه امید اهالی محله برای احیای خانه‌های فرسوده و قدیمیشان که آینده‌ای جز تخریب برای آنها تصور نمی‌کردند. »
معمار چیره‌دستی که این روزها مشغول احیای این جواهر در میان ویرانه‌های عودلاجان است، از بازتاب مثبت مرمت این خانه برایمان می‌گوید: «با مرمت و احیای بنایی که کسی امیدی به احیایش نداشت، امروز همه اهالی خواستار بهسازی بناهای قدیمیشان هستند. گویا این خانه در حال گسترش حس خوب احیای بافت تاریخی در بین اهالی را ترویج کرده است. » مهندس مرباغی تاریخچه این بنای زیبا را برایمان ورق می‌زند و می‌گوید: «بنچاق‌های موجود حکایت از آن دارند که این خانه در سال ۱۳۳۶ بعد از ۷۰ سال سکونت مستمر از سوی خانواده «تهرانیان» به خانواده «پیاب» فروخته می‌شود. خانواده پیاب هم ۶۰ سال در این خانه سکونت می‌کنند. اما در نقشه به یادگارمانده از عبدالغفار که قدمتش به حدود ۱۸۰ سال قبل برمی‌گردد، خانه به نام میرزامحمد ناظر ثبت شده است و این مسئله حکایت از جایگاه اجتماعی این فرد و قدمت سکونتش در این مکان دارد. »
- اسناد مکشوفه قدیمی
این مهندس معمار در ادامه با اشاره به ادله و اسناد مکشوفه در خانه تأکید می‌کند که قدمت خانه اردیبهشت عودلاجان به دوره زندیه برمی‌گردد. برای اثبات این سخن هم به خزینه کشف‌شده در زیرزمین خانه و معماری منحصربه‌فرد آن اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «کسی از وجود این حمام خزینه‌ای در خانه خبر نداشت و ما هم در جریان خاکبرداری‌هایی که برای مرمت انجام می‌دادیم، این مجموعه را کشف کردیم. »
خزینه‌ای که مهندس از آن سخن می‌گوید، سال‌های سال زیر خروارها خاک مدفون بوده است و چه بسا آخرین ساکنان خانه از وجودش بی‌اطلاع بودند. مرباغی می‌گوید: «اکتشافات جدیدی که در خانه داشتیم انگیزه و شوق ما را در کار دوچندان می‌کرد. ما در میانه کار با خانه‌ای مرموز مواجه شدیم که با هر ضربه کلنگی به در و دیوارش‌لایه‌ای از تاریخ در آن نمایان می‌شد. »
- همسایه‌ها، همراه و همدل
یکی از موضوعاتی که به تیم مرمت خانه اردیبهشت عودلاجان کمک کرد تا روند کار را بدون هیچ دغدغه‌ای در سایه آرامش محلی دنبال کنند، همراهی و همدلی اهالی محل با آنهاست. مهندس مرباغی می‌گوید: «از روز نخست حضورمان در محله اهالی با روی باز از تیم ما و فعالیتی که قرار بود در این خانه انجام شود، استقبال کردند. شاید علتش باز بودن در کارگاه عمرانی ما به روی اهالی بود که از روز نخست به اینجا آمدند و در جریان روند کار قرار گرفتند و با روایت قصه‌های خانه، بخش‌های پیدا و نهان این خانه را به ما نشان دادند. »
او ادامه می‌دهد: «ما اهالی عودلاجان را دوست داریم و معتقدیم رفاقت با اهالی محله لازمه یک پروژه مرمتی در محله است. »
یکی از کارهایی که تیم مرمت خانه اردیبهشت به‌صورت مستمر انجام می‌دهد، انتشار خبرنامه محلی خانه اردیبهشت است که محتوای آن متشکل از قصه‌های محله از زبان مردم، معرفی توانمندی‌های کودکان محله و آموزش‌های خرد است. مهندس مرباغی می‌گوید: «این نشریه در یک برگه دو طرفه به‌صورت رنگی تهیه می‌شود و توسط کاسبان محله اعم از بقال و نجار و... بین اهالی توزیع می‌شود. در واقع این نشریه باعث شده تا مردم به تیم ما نزدیک شوند. »
- سایه آسیب‌ها از سر همسایه‌ها کم شد
اهالی محله عودلاجان امروز از مرمت این خانه قدیمی‌که روزی محل پرسه معتادان متجاهر و محل تجمع زباله‌ها بود، بسیار خوشحالند و شاید همین رضایت از وضعیت موجود است که موجب همراهی بیش از پیش آنها با تیم مرمت شده است. رقیه بهرامی، یکی از همسایه‌های خانه اردیبهشت عودلاجان، می‌گوید: «تا قبل از مرمت، این خانه یکی از زباله‌دان‌های محله بود. هر شب تعداد زیادی از معتادان بی‌خانمان از دیوارهای آن بالا می‌رفتند و تا صبح مشغول مصرف موادمخدر بودند. خانه به حدی مخروبه شده بود که همه دعا می‌کردیم هرچه زودتر به‌صورت کامل تخریب شود. کسی فکر نمی‌کرد از این مخروبه چنین خانه زیبایی بیرون بیاید. »
او در حالی که ۲ کودک خردسالش را به همراه دارد، از رفاقت تیم مرمت با اهالی محله برایمان می‌گوید: «بچه‌های ما به ذوق چاپ عکس‌هایشان در نشریه محله به این خانه سر می‌زنند، گاه با کمک مهندس کاردستی‌های مدرسه را درست می‌کنند و خیال ما از بابت آنها راحت شده است، چراکه تا پیش از این کسی جرئت نمی‌کرد به خاطر وضعیت بد این خانه وارد بن‌بست اول بشود. »
آقا محمد یکی دیگر از اهالی محله می‌گوید: «احیای خانه اردیبهشت در محله، ما را ترغیب کرد تا به فکر مرمت خانه‌های قدیمی خود باشیم. خیلی از همسایه‌ها برای مرمت کلی خانه خود دست به کار شده‌اند و مجوزهای لازم را دریافت کرده‌اند و این مسئله بستر احیای محله را فراهم
می‌کند. »
او با اشاره به مرمت دیوارهای قدیمی در محله با مشاوره و راهنمایی‌های تیم مرمت خانه اردیبهشت می‌گوید: «مرمت خانه اردیبهشت باعث شد تا اهالی محله بیشتر به هم نزدیک شوند. »
- نام مسمای بهاری
به گفته مهندس مرباغی احیای این خانه تحت عنوان «خانه و کافه هنر و معماری» طی مناقصه‌ای برعهده شرکت مهندسی اردیبهشت مهرازان گذاشته شد، اما امروز این مجموعه مأموریت‌های بیشتری برای این خانه تعریف کرده است. او می‌گوید: «ضمن اینکه بخشی از این خانه محل اسکان ما می‌شود، دفتر معماری ما نیز به این مجموعه منتقل می‌شود. »
او ادامه داد: «قرار است با بهره‌برداری از این خانه در تیرماه امسال دفتر جشنواره بین‌المللی فیلم سبز و پاتوق عصرانه متخصصان معماری، شهرسازی، هنرمندان تئاتر و موسیقی نیز به این خانه منتقل شود. »
- فعالیت گروه پیشاهنگان معمار و هنرمندان به نفع منطقه ۱۲
حدود ۳ سالی می‌شود که زمزمه حضور هنرمندان و معماران چیره‌دست در منطقه ۱۲ برای احیای بافت تاریخی شنیده می‌شود. این گروه همان گروه است که مهندس مرباغی و دوستانش سال ۹۵ تشکیل دادند تا با فعالیت در حوزه مرمت بافت تاریخی تهران زمینه حضور اهالی هنر و معماری را در این منطقه فراهم کنند. مرباغی در این‌باره می‌گوید: «در کنار این گروه بالغ بر ۹۵ نفر از هنرمندان و معماران حضور داشتند. از آنجا که معتقد بودیم احیای بافت تاریخی با کف‌سازی و جداره‌سازی امکان‌پذیر نیست، بلکه با حضور آدم‌ها جان می‌گیرد، تصمیم گرفتیم با احیای پلاک‌های مخروبه در چاله میدان بستری را فراهم کنیم که ضمن ساخت خانه‌های جدید مطابق معماری سنتی ایران و انتقال دفاتر کار خود به منطقه محله‌های این منطقه را از رخوت خارج کنیم. »
گرچه تمام کارهای این پروژه تا مرحله آخر که خرید خانه‌ها و شروع ساخت‌وساز بود، انجام شد، اما در سایه تغییر مدیریت‌های صورت‌گرفته متأسفانه طرح مذکور ابتر ماند. »
مهندس مرباغی ادامه داد: «بعد از ابتر ماندن این پروژه پیشنهاد مرمت خانه اردیبهشت از سوی شهرداری منطقه به تیم ما داده شد. هرچند در نگاه همه امکان مرمت این خانه وجود نداشت، اما من به محض دیدن فضای حیاط پی به ابریشم خوب خانه بردم. خانه به شکل یک به‌علاوه (+) است که یک سمت آن را بریده‌اند. با اتاق‌هایی که هیچ راه ارتباطی به هم نداشتند، اما معماری خانه و وجود خزینه حکایت از پیوستگی خانه‌های اطراف این خانه به یکدیگر دارد.