همشهری آنلاین_ ثریا روزبهانی: نشریه‌های محلی از طرفی با پیش کشیدن مسائل و مشکلات روز و از سوی دیگر با بسط نقاط قوت و ضعف محله‌ها، مخاطبان خود را به سوی یافتن راهکارهای مناسب سوق می‌دهند. مسائل و راه‌حل‌ها از منطقه‌ای به منطقه دیگر تفاوت دارد، چراکه محله‌ها و مناطق بسته به نوع دسترسی‌های اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و اقتصادی با هم متفاوت‌اند به بهانه روز ارتباطات برای شناخت بهتر جایگاه نشریه همشهری محله و آینده پیش رو این رسانه محلی با دکتر«محمدمهدی فرقانی» عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه علامه طباطبایی به گفت‌وگو نشستیم.
به اعتقاد شما تنها نشریه محلی پایتخت که با عنوان همشهری محله بیش از ۱۵سال است که در مناطق مختلف شهر تهران منتشر می‌شود از منظر روزنامه‌نگاری در چه جایگاهی قرار دارد؟
نشریات محلی معمولاً به نشریات غیرسراسری گفته می‌شود. انتشار نشریات محله‌ای در شهر تهران، ابتکاری در حرفه روزنامه‌نگاری به شمار می‌رود که مجموعه همشهری از سال‌ها پیش به خرج داد. این نشریات در دوره‌ای بسیار مورد اقبال و توجه اهالی محله‌ها قرار گرفت. چراکه این نشریات مستقیماَ مخاطبش را هدف‌گیری کرده و روی مسائل و نیازهای محله‌ها تمرکز بیشتری داشت. به همین خاطر مردم احساس می‌کردند که در جایی که رسانه‌های سراسری، عمومی و فراگیر توجهی به مسائل خاص محله‌ها ندارند، نشریات محله‌ای همشهری توانسته این خلأ را تا حد زیادی برای آنها پر کند. در واقع نشریات همشهری محله به نوعی باعث هویت‌بخشی به محله‌ها و دیده شدن ساکنانش شد. همچنین مسائل، مشکلات و نیازهای روزمره اهالی هر محله را به نمایش می‌گذاشت. به همین دلیل نشریات همشهری محله طبیعتاً در دوره خودش یک ابتکار قابل تقدیر بود که هنوز هم باقی و جاری است.
سال گذشته به دلیل مشکلاتی، همشهری محله بعد از سال‌ها انتشار، مدتی چاپ مکتوبش متوقف و در فضای مجازی، در سرویس محله همشهری آنلاین منتشر شد. آیا می‌توان گفت که با این اتفاق از رویکرد و سیاست‌های اصلی سال‌های ابتدایی فعالیت‌اش و همچنین روزنامه‌نگاری محلی فاصله گرفته یا همچنان در این راه موفق بوده است؟
شاید به دلایلی این نشریه برای مدتی مانند گذشته حضور چشمگیری نداشت، اما هنوز هم می‌تواند مفید و مؤثر واقع شود. مسائل محله‌ها معمولاً به دلایل مختلف که قابل فهم و تا حد زیادی قابل توجیه است. به همین خاطر اغلب این موضوعات در نشریات عمومی و سراسری مغفول باقی می‌مانند و توجهی به آنها نمی‌شود. بنابراین همشهری محله از این موقعیت بهره‌می‌برد و همچنان می‌تواند به‌عنوان بلندگو یا یک‌تریبون برای طرح مسائل و نیازهای محله‌ها کارکرد داشته باشد و مسائل‌ریز و جزئی را که مردم محله‌ها با آن روبه‌رو هستند، پوشش دهد. بیان مشکلات و مطالبات محلی در این نشریه برای مسئولان و هم برای شهرداری‌های مناطق و نواحی حائز اهمیت است. چراکه این مسئولان از طریق نشریات همشهری محله در مناطق می‌توانند این نیازها را بیشتر رصد و برای حل و فصل آنها برنامه‌ریزی کنند.
البته باید همشهری محله هم از این موضوع استفاده کند و بازخورد مسائلی را که در این نشریات مطرح می‌شود بسنجد. اینکه تا چه اندازه به آنها رسیدگی شده و مورد توجه مسئولان به‌ویژه در سطح شهرداری‌ها و در یک سطح بالاتر مسئولان کشوری قرار گرفته است. این موضوع بسیار مهم تلقی می‌شود. چراکه حل و فصل مسائل محله‌ای می‌تواند به منزله کمک به حل و فصل مسائل عمومی‌تر و کلان‌تر شهر باشد. براساس اطلاعات موجود مطالب و گزارشات این نشریات محلی از حیث تولید محتوا، نیازها و کارها کم نشده، بلکه در مقایسه با گذشته بیشتر هم شده است، اما شکل انتشار و ارائه می‌تواند دستخوش تحول شود. چراکه نشریات محلی یکی از نیازهای توسعه‌ای محسوب می‌شوند و می‌توانند به بالا بردن سطح مشارکت عمومی در فرایند توسعه کمک کنند یا خلأهای توسعه را بازشناسی کرده و در رشد اقتصادی و ارتقای سطح رفاه عمومی محله‌ها نقش مهمی داشته باشند.
چقدر معیارها و اصول روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و اصول روزنامه‌نگاری توسعه در همشهری محله رعایت می‌شود؟
این نوع نشریات چه به شکل آنلاین و چه به شکل مکتوب آن از جهات مختلف می‌تواند نقش توسعه‌ای داشته باشند. چراکه با انتشار همشهری محله احساس دیده و جدی گرفته شدن به شهروندان دست می‌دهد. احساسی بزرگ از اینکه مسائل‌شان شناسایی شده، رسمیت پیدا کرده و حتی در مراحل بالاتر دغدغه‌های آنها مطرح و پیگیری می‌شود. نکته دوم اینکه در واقع گلوگاه‌های توسعه‌ای که محله‌ها با آن روبه‌رو هستند و معمولاً کمتر به آن توجه می‌شود، در این نشریات می‌تواند بازتاب داشته باشد. حال چه به شکل مکتوب و چه در قالب آنلاین. هر دو این انتشارها می‌تواند برای شهروندان و ساکنان محله‌ها کمک‌کننده باشد.
آیا با گسترش و فراگیری فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، یک نشریه محلی مانند گذشته می‌تواند در جذب مخاطب و بیان دیدگاه‌های محلی شهروندان تهرانی حرفی برای گفتن داشته باشد و با این رسانه‌ها رقابت کند؟
طبیعی است که با رشد و فراگیری فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و همچنین نقش و کارکردی که ایفا می‌کنند شاید بشود گفت که نسبت به گذشته، جایگاهشان را از دست داده باشند. چراکه ما انعکاس این مسائل را در شبکه‌های اجتماعی، گروه‌ها و صفحات مختلف می‌توانیم داشته باشیم و طبیعتاً سرعت و تنوع و گستردگی‌اش هم می‌تواند بیشتر باشد. ولی تا زمانی‌که این نشریات محلی خلأهایی که در محله‌ها از حیث بازتاب مسائل محله‌ها، نیازها و همبستگی‌های محله‌ای و مسائلی از این قبیل وجود دارد را پوشش بدهند، نمی‌توان ضرورت و انتشار این نشریات را نفی کرد و آن را زیر سؤال برد. مثلاً در شرایط کنونی و شیوع ویروس کرونا، من فکر می‌کنم همشهری محله می‌تواند برجسته‌تر و پررنگ‌تر از سایر نشریات عمل کند. چون از یک طرف این نشریات می‌تواند در این زمینه برای مردم با آموزش‌های غیرمستقیم‌اش مانند حفظ بهداشت محله، حفظ بهداشت فردی و اجتماعی، فاصله‌گیری‌ها و مسائلی از این قبیل اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی داشته باشند و همچنین از طرفی دیگر اگر مشکلات و مسائلی از این حیث در محله‌ها وجود داشته باشد، آنها را بازتاب بدهد و به سمع و نظرات مسئولان مربوط برسانند تا رسیدگی بهتر و بیشتری در سطح محله‌ها اتفاق بیفتد، اما به اعتقاد من برای سنجیدن اینکه همشهری محله تا چه اندازه در دل ساکنان محله‌ها برای خودش جای باز کرده است، بهترین گزینه، انجام نظرسنجی است و اینکه پی ببریم منتشر نشدنش چقدر می‌تواند احساس کمبود و خلأ را در محله‌ها نشان دهد. همشهری محله باید در یک پروژه تحقیقاتی، از شهروندان محله‌ها نظرسنجی انجام داده و آمار بگیرد تا از طریق این تحقیق دریابد که در محله‌ها چقدر پایگاه و جایگاه دارد و توسط مردم در این محله‌ها خوانده و دیده می‌شود. همچنین از طرف دیگر تا چه اندازه در حل و فصل مسائل تأثیرگذار بوده است. بنابراین در کنار تداوم انتشار همشهری محله حتماً باید پروژه‌های نیازسنجی و بازخوردگیری به‌طور مستمر انجام شود. این پروژه می‌تواند در قالب طرحی در خود این نشریات محله‌ها انجام یا در قالب نظرسنجی‌های مستقیم تهیه و گردآوری شود.
با توجه به توسعه شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آسان و سریع به اخبار و اطلاعات گوناگون در فضای مجازی، آیا باید نشریات از جمله همشهری محله هم برای حفظ مخاطبانش از قالب مکتوب خود خارج شده و به سمت سبک‌های پرطرفداری همچون آنلاین و مولتی مدیا برود؟
در همه جای دنیا از جمله کشور ما چه نشریات سراسری و چه نشریات محلی مقداری با افت تیراژ و افت اقبال روبه‌رو بوده‌اند. چون جای خالی‌شان را شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی پر کرده‌اند. اغلب اوقات مردم به‌خصوص در شرایط قرنطینه ترجیح می‌دهند بدون اینکه بیرون بروند، از خانه‌هایشان به اطلاعات و اخبار روز دسترسی داشته باشند. به همین خاطر این نکته مهم است که نشریات به مسائلی توجه داشته باشند و مطالبی را منعکس کنند که در فضای مجازی و چه در رسانه‌های سنتی و سراسری کمتر به آن پرداخته می‌شود. یعنی مردم احساس کنند که در این نشریات می‌توانند بازتاب نیازها و علائق خودشان را ببینند، اما به‌طور کلی اگر نشریات محلی به مسائل و موضوعاتی که چه در فضای اجتماعی و چه در نشریات سراسری مغفول واقع می‌شود و نپردازند طبیعتاً در درازمدت ممکن است که کارایی‌شان را از دست بدهند، اما مجازی یا مکتوب بودن نشریات به سیاست‌های هر مؤسسه برمی‌گردد. طبیعتاً شاید امروز به چند دلیل ترجیح عمومی هم این باشد که خوانندگان به محتوای آنلاین دسترسی داشته باشند. یکی به دلیل دسترسی به منابع که کاغذ اصلی‌ترینش است و دوم مشکلات توزیع فراگیر مردم به این نوع نشریات یا تهیه آنها. در نتیجه ضمن اینکه من به‌عنوان کسی که نمی‌توانم علاقه‌ام را به نشریات کاغذی مخفی کنم و همچنان امیدوارم حیاتشان را حفظ کنند و به فعالیشان ادامه بدهند، اما به هر حال باید بپذیریم که ذائقه و علاقه عمومی برای استفاده از رسانه‌ها در حال تغییر است. ولی طبیعتاً این نشریات می‌توانند محتوای خودشان در فضای مجازی و آنلاین هم منتشر کنند و من فکر می‌کنم که مردم هم ترجیح می‌دهند که در محله‌ها از طریق همین اینترنت و فضای مجازی به این محتواها دسترسی داشته باشند مانند فعالیتی که اکنون همشهری محله انجام می‌دهد. این نشریه علاوه بر انتشار نسخه مکتوبش بعد از مدتی توقف، مطالبش را هم در فضای مجازی همشهری آنلاین منتشر می‌کند. ولی مجدداً باید کار مطالعاتی روی آن انجام و ذائقه مردم در نظر گرفته شود. شاید در بعضی مناطق، مثلاً مناطق شمالی شهر این ذائقه بیشتر تغییر کرده باشد تا در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای شهر، اینها باید بررسی شود و براساس داده‌های علمی که به دست می‌آید برنامه‌ریزی برای آن انجام شود، اگر محتوای نشریات همشهری محله در فضای آنلاین هم بارگزاری می‌شوند، شاید در آینده نیازی به چاپ، انتشار و توزیع نسخه‌های مکتوب، چندان احساس نشود. چون اغلب شهروندان می‌توانند و تمایل دارند با استفاده از تلفن همراه که همیشه و همه جا در دسترس‌شان است، در لحظه به این محتواها دسترسی داشته باشند و نظرشان را منعکس کنند. در نتیجه حتی نسخه آنلاین این نشریه از مکتوبش هم کارآمدی بیشتری خواهد داشت. به همین خاطر من بیشتر آینده نشریات مکتوب را علاوه بر اینکه می‌توانند تحریریه‌هایش را حفظ کنند، در انتشار و استفاده از نسخه آنلاین می‌بینم.
- رسانه‌هایی انحصاری برای شهروندان
متأسفانه در حال حاضر روابط‌عمومی‌ها در سازمان‌ها و نهادها در آن جایگاهی که باید باشند، قرار ندارند و کارکردی که متولیان از روابط‌عمومی‌ها انتظار دارند، به سبب نبود شناخت نسبت به حیطه وظایف و نوع کار، درست نیست. روابط‌عمومی یک سازمان باید آینه تمام‌نمای فعالیت‌های آن سازمان باشد، اما به سبب انتظاری که رأس هرم یک سازمان از روابط‌عمومی دارد، اغلب روابط‌عمومی‌ها، به جای اینکه روابط‌عمومی سازمان و یا نهاد باشند، «شخص‌محور» هستند. به همین دلیل در شهرداری منطقه ۲۲ با تلاش همکاران و مدیران شهری تلاش کردیم از رسانه شخص‌محور عبور کنیم و «عملکرد محوری» را برگزینیم و حتی مطالبات به حق شهروندان را به گوش و نظر مسئولان برسانیم. شاید عجیب به نظر برسد که روابط‌عمومی یک سازمانی یا شهردار یک منطقه بخواهد مطالبات شهروندان را پوشش بدهد.
در این دوره تلاش کردیم تا ارتباطمان با شهروندان باشد. برای همین، تصمیم گرفتیم از ابزارهای نوین رسانه‌ای استفاده کنیم و حتی ابداع‌کننده رسانه‌های نوین ارتباطی باشیم و خودمان رسانه بسازیم. رسانه‌ای که انحصاری برای شهروندان منطقه ۲۲ باشد. هدف رسانه‌ای ما، ایجاد یک شبکه جامع اطلاع‌رسانی برای منطقه ۲۲ بود. در گام نخست، روزنامه اینترنتی را راه‌اندازی کردیم. در گام دوم تلاش کردیم که رسانه‌های انحصاری خودمان را افزایش دهیم و در حوزه سمعی و بصری هم حرفی برای گفتن داشته باشیم.
به همین سبب «رادیو اینترنتی» را سال گذشته پایه‌گذاری کردیم. همچنین باور داشتیم که ضلع سومی هم باید تشکیل شود تا این شبکه جامع اطلاع‌رسانی را کامل کند. از این‌رو امسال «تلویزیون ۲۲» نیز با توجه به چهارچوب مقررات تصویری در قوانین کشور، ارتباط با رسانه‌ها فعالیتش را به شکل آزمایشی آغاز کرد و امیدواریم تا پایان فصل بهار از آن رونمایی شود. شاید این سؤال در ذهن مخاطب ایجاد شود که آیا روابط‌عمومی تنها خلق ایجاد رسانه‌های جدید است؟ باید بگویم روابط‌عمومی کارکردهای دیگری هم دارد و ما نافی برخی از کارهایی که باید به شکل سیستماتیک در یک روابط‌عمومی انجام شود، نیستیم. ولی برای ما بازخوردهایی که از مدیریت شهری می‌گیریم، بسیار مهم است.
به همین دلیل در این زمینه افکارسنجی انجام می‌دهیم. خوشبختانه رتبه منطقه از بابت عملکردهای متنوعی که دارد، در بین مناطق ۲۲ گانه، رتبه قابل قبولی به دست آورده است. در همین زمینه، روابط‌عمومی شهرداری منطقه ۲۲، در سال ۱۳۹۷ که ارزیابی عملکرد آن از سوی مرکز «ارتباطات و امور بین‌الملل» شهرداری تهران صورت گرفت، رتبه دوم را در بین مناطق بیست‌ودوگانه تهران کسب و در سال ۱۳۹۸ هم رتبه نخست را بین مناطق بیست‌ودوگانه در ارزیابی‌هایی از آن خود کرد. شاخص‌های بسیار متنوعی برای این ارزیابی تدوین شده که مهم‌ترین آن نوع‌آوری و خلاقیت است و شاید خلاقیت و نوآوری که در خلق رسانه‌های انحصاری روابط‌عمومی بود، موجب شده که روابط‌عمومی منطقه ۲۲ در سالیان اخیر، جزو رتبه‌های برتر باشد.
- حضور و فعالیت در فضای مجازی
در تکه نهم پایتخت، نشریه محلی منتشر نمی‌شود، اما اهالی و مسئولان این منطقه با راه‌اندازی گروه و سایت‌های مختلف در صفحات مجازی، اخبار و رویدادهای مهم منطقه را به گوش مخاطبان، به‌ویژه ساکنان محله‌های منطقه، می‌رسانند. چراکه امروزه استفاده صحیح از شبکه‌های مجازی می‌تواند کارایی‌های بسیاری داشته باشد. افراد بسیاری با فعالیت در شبکه‌های مجازی تلاش می‌کنند با ارتباط با هم‌محله‌ای‌ها و دیگر افراد، راهگشا باشند. آنها باور دارند انعکاس اخبار به شکل محلی و منطقه‌ای برای اهالی، کاربردی و جذاب‌تر است و می‌تواند اثرگذاری بسیار بالاتری نسبت به رسانه‌های عمومی داشته باشد. از این‌رو یکی از دغدغه‌های این گروه و سایت‌های مجازی منطقه، بالا بردن سطح مشارکت و آگاهی اهالی محله است.
- پیگیری اخبار محلی از رسانه‌های محلی
با تحولات رسانه و رشد شبکه‌های مجازی، سایت‌ها و صفحه‌های مجازی زیادی اخبار و رویدادهای منطقه ۲۱ را نشر می‌دهند، اما «تهرانسر نیوز» در میان این شبکه‌ها، مخاطبان بسیاری دارد. در این شبکه، در مقایسه با گروه‌های خبری دیگر مطالب متنوعی منتشر می‌شود.
- پایگاه‌های اطلاع‌رسانی محلی
در منطقه ۵، نشریات، سایت و گروه‌های مجازی بسیاری در زمینه انعکاس و اطلاع‌رسانی اخبار و گزارش‌های محله‌ای فعالیت می‌کنند. برای مثال نشریات متعددی در شهرک «اکباتان» به چاپ می‌رسند و حضور نویسندگان و به‌ویژه روزنامه‌نگاران معروف در این شهرک، موجب شده است تا نشریه محلی جایگاه ویژه‌ای در شهرک داشته باشد. نزدیک به ۳۰ سال است که نشریه محلی به نام «شهر ما» زیر نظر «احمدصفایی‌فر» در شهرک اکباتان منتشر می‌شود. همچنین دکتر «علی‌اکبر قاضی‌زاده»، نویسنده و استاد روزنامه‌نگاری که از سال ۱۳۶۴ در این شهرک زندگی می‌کند، او نیز در سال ۱۳۷۱ یک نشریه محلی با عنوان «همشهرکی» را منتشر کرد. این نشریه محلی به رایگان و با حمایت فردی دلسوز چاپ می‌شد و بسیار خواننده داشت. بسیاری از مشکلاتی را که مردم با آن روبه‌رو بودند، در این نشریه منعکس می‌شد. همچنین محله «کن» یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران و منطقه ۵ است. از این رو، نشریات یا سایت‌های خبری بسیاری در این محله فعالیت و کوچک‌ترین اتفاق‌های محلی را از قلم نینداخته و آن را منعکس می‌کنند.
- جمعه‌ها، جمعه نامه بخوانید
نشریه هفتگی روستای «سولقان» با عنوان «جمعه‌نامه» در این روستا منتشر می‌شود. این نشریه با هدف اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی ساکنان این روستا از روند خدمت‌رسانی و وقایع مهم، از سوی دهیاری سولقان منتشر و در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. علاقه‌مندان برای مشاهده و مطالعه این نشریه می‌توانند به نشانی dehyarisulqan@ در صفحات مجازی مراجعه کنند. همچنین علاوه بر این نشریه، اخبار و اتفاق‌های مهم نیز از طریق گروه تلگرامی و سایت این روستا پوشش داده می‌شوند.