همشهری آنلاین_ زینب زینال‌زاده: این خیابان از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ به دستور رضاخان ساخته شد و تنها در اختیار رضاخان بود که برای رفت‌وآمد بین کاخ‌های گلستان و سعدآباد از آن استفاده می‌کرد. به همین دلیل به این خیابان جاده شاهی می‌گفتند. کاشت ۶۰ هزار درخت چنار در سال ۱۳۱۸ به دستور «کریم ساعی» که ریاست اداره جنگلبانی را به عهده داشت از یک سو و طول ۱۸ کیلومتری خیابان از سوی دیگر و نیز اتصال آن به دامنه‌های البرز، سبب اهمیت این خیابان در تهران و خاورمیانه شده است. خیابان ولیعصر(عج) هویت تهران و میراث ملی است، اما خشک شدن درختان چنار و رونق گرفتن کسب‌وکارهای متعدد و توسعه ساخت‌وسازها در حاشیه آن، هویت اصلی‌ترین و مهم‌ترین خیابان پایتخت را مخدوش کرده است. بازگرداندن هویت تاریخی به این خیابان و زنده کردن خاطرات گذشته، این روزها در دستور کار مدیریت شهری تهران قرار گرفته و به‌زودی شهروندان شاهد تحولات و تغییراتی در این خیابان خواهند بود.
تورق آلبوم‌های قدیمی، عکس‌های سیاه و سفیدی را مقابلمان قرار می‌دهد که نشان می‌دهد خیابان ولیعصر(عج) از ابتدا تاکنون چه میزان دستخوش تغییرات شده است. عکس‌هایی از ابتدای خیابان ولیعصر(عج) در میدان راه‌آهن، جنوبی‌ترین نقطه این خیابان، گرفته شده است که به وضوح دامنه‌های البرز در آن دیده می‌شود. آن زمان خبری از ساختمان‌های بلندمرتبه و پاساژها و واحدهای تجاری و اداری نبود. مردم با درشکه در آن تردد می‌کردند و تعداد خودروها از انگشتان دست، کم‌تر بود. درختان چنار زیبایی خاصی به این خیابان داده بودند و تماشای آنها روح هر بیننده‌ای را جلا می‌داد. در آن زمان خبری از دود و بوق و ترافیک نبود.
گذر زمان همیشه با تغییر و تحول همراه بوده است و خیابان ولیعصر(عج) را هم از این تغییرات بی‌بهره‌نگذاشته و چهره امروز این خیابان که مملو از آشفتگی است، نتیجه همین تغییر و تحول‌هاست. «اکبرآقایی» از کاسبان قدیمی چهارراه ولیعصر(عج) با ابراز نارضایتی از تحولات رخ‌داده در این منطقه می‌گوید: «وقتی نظارت نباشد، نتیجه‌اش همین آشفتگی کنونی خیابان ولیعصر(عج) می‌شود. در گذشته شهروندان برای تفریح و تماشای زیبایی‌های خیابان ولیعصر(عج) به این خیابان می‌آمدند، اما امروز ترافیک و شلوغی در آن موج می‌زند و شهروندان لذتی از حضور در آن نمی‌برند. »
آقایی تنها کسی نیست که از تحولات گلایه می‌کند. بیشتر قدیمی‌های خیابان ولیعصر(عج) اعم از کاسبان و ساکنان، وضعیت کنونی را در شأن این خیابان مهم نمی‌دانند.
«جمشیدرحمانی‌پناه» از اهالی قدیمی محله یوسف‌آباد می‌گوید: «تغییرات منجر به خشک شدن درختان چنار خیابان ولیعصر(عج) شد و این خیابان بدون چنارهایش جذابیتی ندارد. قرق پیاده‌روهای این خیابان از سوی دستفروشان هم مشکل دیگری است که به دلیل تغییرات رخ‌داده و نبود نظارت در این خیابان وجود دارد. شنیدن صدای جریان آب در نهرهای خیابان ولیعصر(عج)، رهگذران را به آرامش دعوت می‌کرد. همه اینها از بین رفته‌اند و برای جست‌وجویشان باید سراغ عکس‌های قدیمی برویم. »
تغییرات منفی خیابان در عکس‌های دیروز و امروز آن کاملاً مشهود است و بیشتر شهروندان با دیدن عکس‌های قدیمی آه حسرت می‌کشند و آرزو می‌کنند خیابان ولیعصر(عج) به همان شکل قدیم برمی‌گشت. شاید شنیدن همین آرزو بــه کرات از زبان شهروندان، مدیران شهری را پس از سال‌ها بر آن داشت تا بازنگری در خیابان ولیعصر(عج) داشته باشند. در این بازنگری قرار است هویت گذشته به این خیابان برگردد و مردم با دیدن چهره جدید و البته متفاوت آن باز هم لبخند بزنند. قرار است درختان چنار به استقبال رهگذران بیایند و هوای تهران و این خیابان را لطیف‌تر کنند.
- شروع اقدامات از منطقه ۶
رفع آسیب‌هایی که گذر زمان در چهره خیابان ولیعصر(عج) ایجاد کرده در واقع عقبگرد یا بازگشت به گذشته است. البته عقبگردی که قطعاً لذت‌بخش خواهد بود و نخستین بار توسط مدیریت منطقه ۶ انجام می‌شود. به گفته «علیرضا علی‌بخشی» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶، خیابان ولیعصر(عج)، میراث ملی است و باید از آن صیانت شود. او می‌گوید: «تنوع اقدامات انجام شده در خیابان ولیعصر(عج) چهره زیبای آن را مخدوش کرده است و در اقدامات جدید تلاش می‌کنیم با هماهنگی و یکسان‌سازی، این خیابان را زیباتر و جذاب‌تر کنیم. » خیابان ولیعصر(عج) نقطه مرکزی تهران و به گفته مدیران شهری شهرداری منطقه ۶، پیشانی تهران است و باید از این ظرفیت برای تحقق شعار «تهران، شهر انسان‌محور» استفاده کرد. به گفته علی‌بخشی، مطالعات اولیه درباره کارهایی که باید برای بهبود کیفی خیابان ولیعصر(عج) انجام شود، به اتمام رسیده و به‌زودی طرح‌های ارائه‌شده عملیاتی می‌شوند.
- رفع آشفتگی بصری
تماشای انواع تابلوها در ابعاد مختلف و رنگ‌های متنوع و شکل و شمایل متفاوت، هرچند می‌تواند جذاب باشد، اما در طولانی‌مدت قطعاً به آشفتگی بصری می‌انجامد. به همین دلیل ساماندهی تابلوهای حاشیه خیابان ولیعصر(عج) مهم‌ترین‌کاری است که انجام می‌شود. علی‌بخشی می‌گوید: «کارهای انجام‌شده طی سال‌های اخیر، توسط پیمانکاران متفاوتی انجام شده و به همین دلیل شاهد تنوع تابلوها هستیم. حتی در برخی از نقاط تابلوهای عمودی که مغایر قوانین زیباسازی و شهرداری است، دیده می‌شود. با اجرای طرح همسان‌سازی تابلوها که کارهای آن در بخشی از راسته تجاری چهارراه ولیعصر(عج) شروع شده است، این آشفتگی بصری رفع می‌شود. »
- یکپارچگی سبز
یکپارچگی فضای سبز خیابان ولیعصر(عج) هم برنامه دیگری است که با هدف صیانت از میراث ملی و بازگشت هویت به تهران انجام می‌شود. به گفته معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶، در گذشته چنار تنهاگونه گیاهی کاشته‌شده در خیابان ولیعصر(عج) بود که در گذر زمان استفاده ازگونه‌های گیاهی متفاوت از جمله عرعر یکپارچگی فضای سبز این خیابان را از بین برد. او می‌گوید: «با کاشت درختان چنار جدید تلاش می‌شود تا فضای سبز یکپارچه و یکدستی در این خیابان ایجاد شود. همچنین قرار است با ایجاد باغچه‌های طولــی در برخی از معابر منتهی به این خیابان و کاشت‌گونه‌های گیاهی کم‌ارتفاع علاوه بر توسعه فضای سبز خیابان ولیعصر(عج)، فضای سبز ممتد در این معبر مهم پایتخت ایجاد شود. » تأمین روشنایی، انجام اصلاحات هندسی و ترافیکی و یکسان‌سازی المان‌های شهری، اقدامات دیگری هستند که در دستور کار مدیران شهری قرار گرفته است.
- عملیات در ۷ مرحله و از ۷ نقطه
بازگرداندن هویت به خیابان ولیعصر(عج) و صیانت از این میراث ملی، طرح فرامنطقه‌ای و حتی ملی است که قطعاً عزم و اراده ملی و همه‌جانبه مدیران شهری را می‌طلبد. به گفته معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶. ایجاد تغییر و تحول در خیابان ولیعصر(عج) و خارج کردن آن از آشفتگی کنونی و آرام‌سازی و نیز اقدامات برای یکپارچه‌سازی این خیابان در ۷ مرحله و از ۷ نقطه شروع می‌شود: «میدان راه‌آهن تا تقاطع خیابان امام خمینی(ره)، تقاطع خیابان امام‌خمینی(ره) تا جمهوری، خیابان جمهوری تا میدان ولیعصر(عج)، میدان ولیعصر(عج) تا تقاطع فاطمی، فاطمی تا تقاطع شهید بهشتی، خیابان شهید بهشتی تا میدان ونک و ونک تا تقاطع میرداماد مرحله‌بندی اقدامات برای یکپارچه‌سازی خیابان ولیعصر(عج) خواهد بود. »
- ایجاد ۳ پهنه از راه‌آهن تا تجریش
تغییرات قرار است خیابان ولیعصر(عج) را به خیابانی دلپذیر و تفرجگاهی زیبا و معبری امن تبدیل کند. یعنی همان چیزی‌هایی که در گذشته وجود داشته، اما اندک اندک از بین رفته است. انجام این کارها سخت است، اما در نهایت نتیجه خوبی خواهد داشت. خیابان ولیعصر(عج) قرار نیست فقط یک معبر برای عبور و مرور و در قرق دستفروشان و راسته‌های تجاری باشد. این خیابان قرار است به معبری سیاحتی و تفریحی تبدیل شود تا شهروندان از قدم زدن زیر سایه درختان چنارش از سکوت و آرامش و مناظر زیبای آن لذت ببرند. علی‌بخشی می‌گوید: «برای تحقق این تصویر زیبـا مدیریت شهری ۳ پهنه برای خیابان ولیعصر(عج) پیش‌بینی کرده است. میدان راه‌آهن تا میدان ولیعصر(عج) پهنه گردشگری و تاریخی و فرهنگی، میدان ولیعصر(عج) پهنه گردشگری، فراغتی و تجاری و میدان تجریش پهنه فراغتی و زیارتی و طبیعی می‌شوند. »
- توسعه حمل‌ونقل ریلی سبک
در طرح جدید ارائه شده برای بازگرداندن هویت تاریخی به خیابان ولیعصر(عج)، میدان ولیعصر(عج) محوری زیبا برای عبور و مرور عابران پیاده خواهد شد. قرار است عابران با حضور در میدان ولیعصر(عج) به راحتی با سایر مکان‌های گردشگری و تفریحی ارتباط داشته باشند. بنابراین فراهم کردن زیرساخت سیستم حمل‌ونقل ریلی سبک، باید در اولویت کارها قرار گیرد. به گفته معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶، براساس طرح‌های ارائه‌شده قرار است در محور میدان ولیعصر(عج) از سیستم حمل‌ونقل همگانی ریلی سبک با حداقل آلودگی استفاده شود. همچنین قرار است با ایجاد شبکه پیاده‌راهی و متوقف کردن فعالیت‌های ناسازگار و ورود کاربری‌های مکمل گردشگری، چهره متفاوتی از میدان ولیعصر(عج) ارائه شود.
- طراحی المان با توجه به هویت محله و نام معبر
خیابان ولیعصر(عج) در گذشته یک محور تفریحی و تفرجگاهی بود و مردم عصرها زیر درختان چنار قدم می‌زدند. کارشناسان برای بازگرداندن این هویت به این خیابان ۱۸ کیلومتری طرح‌هایی ارائه داده‌اند. علی‌بخشی می‌گوید: «شهردار تهران روی شعار «تهران، شهر انسان‌محور» تأکید زیادی دارد. بنابراین در طراحی جدید خیابان ولیعصر(عج) سعی شده به این نکته توجه شود و قرار است برای ایجاد جاذبه گردشگری ملی و فراملی و حتی بین‌المللی از عناوین مناسب برای معابر استفاده شود. به همین دلیل سبک معماری و المان‌های معابری چون محله‌های شیخ هادی و امیر بهادر از نام این بزرگان الهام می‌گیرد. همچنین استفاده از تندیس و آثار بزرگان در معابری که به نام آنهاست، اقدام دیگری است که در دستور کار قرار دارد. » به گفته او قرار است با طرح‌های جدید که در خیابان ولیعصر(عج) اجرا خواهند شد، شهروندان به مکث کردن و دیدن ترغیب شوند.
- خیابان ولیعصر(عج) از گذشته تا کنون
تا سال ۱۲۷۰ خورشیدی تهران خیابانی به نام ولیعصر(عج) یا جاده شاهی نداشت. نخستین ساخت‌وسازها در حاشیه ولیعصر(عج) در شمال خیابان مولوی بعد از سال ۱۲۷۰ پی‌ریزی شد و به تدریج تا سال ۱۳۰۰ به سمت ولیعصر(عج) پیش رفت. در ابتدای قرن خورشیدی حاضر حوالی شمال خیابان ابوسعید هم ساخته شد، اما تا تجریش هیچ ساخت‌وسازی در محور امروزی خیابان ولیعصر(عج) انجام نشده بود. تا سال ۱۳۰۴ ساخت‌وساز در حوالی ولیعصر(عج) از ابوسعید تا خیابان سپه اندکی توسعه یافت، اما هسته اولیه خیابان ولیعصر(عج) از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ شکل گرفت. یعنی درست زمانی که رضاخان به قدرت رسیده بود و برای عزیمت از کاخ گلستان به سمت سعدآباد دستور ساخت راه جدید را داد.
طی ۱۶ سال خیابان ولیعصر(عج) از محدوده‌ای بایر به راهی شاهی تبدیل شد. این جاده تا سال ۱۳۲۰ فقط در اختیار رضاخان بود و مردم نمی‌توانستند از آن عبور کنند. آن زمان تنها راه عبور مردم به سمت شمال تهران جاده قدیم شمیران بود که امروز به خیابان شریعتی معروف است. با آغاز ساخت ایستگاه راه‌آهن تهران در سال ۱۳۰۶ جنوب خیابان ولیعصر(عج) به میدان راه‌آهن رسید و تا سال ۱۳۲۰ از مولوی تا راه‌آهن توسعه بی‌نظیری پیدا کرد. از سال ۱۳۲۰ و اشغال تهران توسط متفقین راه شاهی به روی مردم باز شد و به تدریج خیابان ولیعصر(عج) از محدوده خیابان سپه به سمت شمال توسعه یافت و تا بالاتر از میدان ولیعصر(عج) و حوالی خیابان مطهری امروز پیش رفت. سال ۱۳۳۵ خیابان ولیعصر(عج) به سمت بالا توسعه یافت و محدوده یوسف‌آباد در غرب آن نیز به تدریج ساخته شد و این خیابان تا حوالی عباس‌آباد و توانیر فعلی گسترش پیدا کرد و مردم در آن ساکن شدند. از سمت شمال هم بخشی از محدوده خیابان ولیعصر(عج) در حوالی پارک‌وی توسعه یافت. در این زمان تجریش در شمال این خیابان هم بیشتر رشد کرد و ساخت‌وسازها به نیاوران، دربند، کلنل پسیان و مقدس اردبیلی هم رسید.
طی سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ میدان فاطمی و محدوده شمال بلوار کشاورز توسعه یافت. همچنین در شمال پارک‌وی هم نشانه‌هایی از توسعه‌یافتگی دیده شد. از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۳ که توسعه تهران در طرح جامع اول برنامه‌ریزی شده بود، گسترده‌ترین توسعه حوالی خیابان ولیعصر(عج) برای شکل‌گیری آن به‌عنوان خیابان مرکزی صورت گرفت. در این سال‌ها محدوده‌های عباس‌آباد تا ونک، بلوار آفریقا، میدان ونک و خیابان میرداماد به شکل امروزی درآمد. فقط در مدت ۸ سال تصویری تازه از خیابان ولیعصر(عج) ایجاد شد و این خیابان یکی از خیابان‌های اصلی پایتخت شد. خیابان ولیعصر(عج) نه تنها به خاطر طول ۱۸ کیلومتری و درختان چنارش، بلکه به خاطر اتصالش به دامنه‌های البرز دارای اهمیت بسیاری است. چراکه البرز نماد تهران است و این خیابان طی سال‌ها از میدان راه‌آهن، دروازه ورودی مسافران به تهران بوده است.
- تلاش برای ثبت جهانی خیابان ولیعصر(عج)
شهردار تهران در تشریح برنامه‌های سال ۹۹ شهرداری تهران، از پیگیری برای ثبت جهانی خیابان ولیعصر(عج) خبر می‌دهد و می‌گوید: «پروژه‌هایی که به مردم قول داده بودیم در حال پیگیری هستند و تمام تلاشمان این است که بتوانیم آنها را محقق کنیم. » «پیروز حناچی» با اشاره به برنامه‌های اولویت‌دار دوران مدیریت‌اش در شهرداری تهران، می‌گوید: «ثبت جهانی خیابان ولیعصر(عج) وارد لیست موقت شده و مسئولان سازمان میراث فرهنگی پیگیر این موضوع هستند و به نظر می‌رسد ثبت جهانی خیابان ولیعصر(عج) در سال جاری رقم بخورد. »