همشهری آنلاین_ سارا جعفرزاده: کمتر کسی است که محله اتابک در منطقه ۱۵ را نشناسد؛ محله‌ای که مهر بافت فرسوده روی پیشانی آن حک شده و به رغم نوسازی برخی از نقاط محله، همچنان معضلات فراوانی در آن دیده می‌شود. در کنار فعالیت ضایعات‌فروشان و تردد معتادان و کارتن‌خواب‌ها که از معضلات ریشه‌ای در این محله‌اند، در حال حاضر اصلی‌ترین معضل این محله، وجود خانه‌های رها شده در محله است که به پاتوق افراد معتاد، کارتن‌خواب و اراذل و اوباش تبدیل شده است. از استعمال و فروش موادمخدر تا دپوی اجناس سرقتی گرفته تا نزاع و درگیری و دیگر آسیب‌های اجتماعی که در این خانه‌ها اتفاق می‌افتد. وجود این خانه‌های رها شده که مالکیت برخی از آنها برعهده سازمان نوسازی است و برخی هم مالک شخصی دارد نتیجه یک طرح شهری است که بنای آن را سازمان نوسازی و شهرداری چید و حالا به طرح ناتمامی تبدیل شده است.
خانه‌های رها شده در محله اتابک شبیه خانه‌های متروکه معمولی نیستند که آسیبی از آنها متوجه ساکنان نشود، بلکه به معضلی برای ساکنان این محله تبدیل شده‌اند که انواع آسیب را برای اهالی تحمیل می‌کنند. تعداد این خانه‌ها در محله اتابک کم نیست. ویژگی بارز آنها هم این است که در همه آنها به وسیله قفل و قطعات آهن مهر و موم شده است اما همچنان افراد معتاد، کارتن‌خواب بدون نیاز به باز کردن در از دیوار این خانه‌ها بالا می‌روند و خود را به داخل خانه می‌رسانند. متراژ این خانه‌ها زیاد نیست و اغلب آنها ۶۰ تا ۷۰مترمربع مساحت دارند و کلنگی و قدیمی هستند. از نظر ظاهری این خانه‌ها وضع مناسب و مطلوبی ندارند. پنجره‌های شکسته، دیوارهای سیاه و وجود زباله‌های فراوان در اطراف و حتی داخل این خانه‌ها نشان از وخامت اوضاع دارد. بدتر از همه اینکه این خانه‌ها درست در قلب بافت مسکونی محله قرار گرفته‌اند و هر روز عده‌ای از اهالی و رهگذران در مسیرشان با این خانه‌ها مواجه می‌شوند. حالا تصور کنید از بد روزگار همسایگی یکی از این خانه‌ها سکونت داشته باشید. علاوه بر معتادان و کارتن‌خواب‌ها، اراذل و اوباش هم در این خانه‌ها حضور دارند. این خانه‌ها حکم خوابگاه و پاتوق برای این افراد را دارد. عصر هنگام افراد مختلفی به این خانه‌ها می‌آیند و شب را تا صبح در این محیط امن برای خودشان و ناامن برای ساکنان محله سپری می‌کنند. البته ناگفته نماند در ساعات مشخصی از روز هم این خانه‌ها مکان دنجی برای این افراد است.
- طرح تملک املاک ناتمام ماند
طی توافقی که صورت گرفته بود، قرار بود سازمان نوسازی املاکی را که از اهالی محله اتابک تملک می‌کند تخریب و در نهایت زمین این خانه‌ها را به شهرداری تحویل دهد اما متأسفانه این طرح به‌صورت ناتمام رها شده است. «علیرضا حجتی» دبیر شورایاری محله اتابک با یادآوری این موضوع، می‌گوید: «روند تملک و تخریب املاک قدیمی و فرسوده محله اتابک تا چند سال قبل ادامه داشت، اما متأسفانه در سال‌های اخیر سازمان نوسازی املاکی را که تملک کرده برای استفاده شخصی از جمله ایجاد دفتر و مرکز اداری تخریب نکرد و به‌صورت رها شده باقی گذاشت. » او با اشاره به قرق این املاک توسط افراد معتاد ادامه می‌دهد: «وقتی افراد معتاد این املاک رها شده در محله را دیدند، فرصت را غنیمت شمرده و کوله‌بار خود را برای همیشه در این خانه‌ها باز کردند و ساکن شدند. هرچند این افراد در ساعات مشخصی در این منازل حضور دارند اما به نوعی ادعای مالکیت دارند و حاضر نیستند از این مکان‌ها به جای دیگری بروند. » او با اشاره به مسدود بودن در ورودی این خانه‌ها می‌افزاید: «وضع به گونه‌ای است که با وجود مهروموم در این منازل، معتادان با ترفندهای مختلف در را باز می‌کنند یا از دیوار بالا می‌روند تا ساعتی را در این خانه و در حال و هوای خودشان باشند. »
- وضع نابسامان خانه‌های رها شده
خانه‌های رها شده در محله اتابک به کلونی انواع آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده و اگر به موقع فکری به حال این مسئله نشود ممکن است باعث مشکلات بیشتری برای ساکنان محله شود. «مژگان سرابی» یکی از اهالی محله اتابک با اشاره به این موضوع، می‌گوید: «خانه‌های رها شده وضع عادی ندارند، تمام پنجره‌های این خانه‌ها شکسته شده و آثار سیاهی حاصل از روشن کردن آتش روی تمام دیوارهای این خانه‌ها دیده می‌شود، هر نوع پسماندی که فکرش را بکنید توسط معتادان به این خانه‌ها آورده می‌شود. به دلیل رعایت نکردن بهداشت فردی و محیطی توسط معتادان، بوی نامطبوع در سراسر این خانه‌ها می‌پیچد. این درحالی است که بارها با مسئولان شهرداری تماس گرفته‌ایم که در جواب می‌گویند این املاک متعلق به سازمان نوسازی است و سازمان نوسازی باید تکلیف این املاک را مشخص کند. وجود این خانه‌ها وجهه محله را زیر سؤال برده و کسی اقدامی برای اوضاع نابسامان این محله نمی‌کند. »
- پاتوق اراذل و اوباش
یکی از مواردی که باعث آزار آن دسته از اهالی که در همسایگی این خانه‌ها قرار دارند شده، حضور اراذل و اوباش در این خانه‌ها است. «بتول ملاعلی» مادر یکی از شهدای محله که در منزلش رو به یکی از این خانه‌های رهاشده باز می‌شود، درباره حضور افراد غیرموجه در این خانه‌ها می‌گوید: «در این محله آسایش نداریم. همین چند وقت پیش بود که عده‌ای جوان وارد خانه رها شده‌ای که در همسایگی ما قرار دارد شدند، بعد از ساعت‌ها سروصدا و پایکوبی ناگهان صدای دعوا و درگیری به گوش ما خورد. وقتی پنجره را باز کردیم دیدیم چند جوان با چاقو به جوان دیگری حمله کرده‌اند و عده‌ای دیگر هم دارند تماشا می‌کنند. این دعوا حدود نیم ساعت طول کشید و این افراد با هجوم به خیابان‌های اصلی شیشه‌های مغازه کاسبان و شیشه چند خودرو را شکستند. در این مدت همسایگان که ماجرا را از پنجره می‌دیدند، جرئت نکردند با پلیس تماس بگیرند. چون بارها توسط این افراد تهدید شده‌اند. فکر می‌کنم این خانه‌ها را همه اراذل و اوباش تهران می‌شناسند، چون از همه جا به این محله می‌آیند. کارشان هم معلوم است. از سرقت گرفته تا تخریب اموال عمومی. از مسئولان تقاضا داریم به این مشکل رسیدگی کنند، چون واقعاً آسایش ما با وجود این خانه‌ها سلب شده است. »
- آلودگی زیست‌محیطی
وجود جانوران موذی از جمله موش در این خانه‌ها باعث نارضایتی اهالی محله شده است. وارد یکی از این خانه‌ها می‌شویم که بالاتر از خیابان تمدن است. شدت بوی نامطبوع پسماندهای‌تر در این مکان آزاردهنده است. بیش از چند ثانیه نمی‌شود در این خانه دوام آورد. بساط مصرف مواد هم در گوشه‌ای پهن است که نشان می‌دهد معتادان شب را در این محل گذرانده‌اند. درباره این خانه از همسایه‌ها پرس‌وجو می‌کنیم. «سودابه شاه‌میرزایی» بانوی سالمندی است که همراه همسرش در یک خانه استیجاری در محله اتابک ساکن است. او درباره این خانه و خانه‌های مشابه می‌گوید: «در همین خانه متروکه‌ای که در همسایگی ما قرار دارد، هر نوع زباله‌ای پیدا می‌شود. کافی است یکبار داخل این خانه بروید از لباس‌های کهنه و آلوده گرفته تا بساط مصرف مواد در این خانه به چشم می‌خورد. به دلیل رها کردن الباقی مواد غذایی توسط معتادان، جانوران مختلفی از جمله موش و گربه در این خانه‌ها هستند که وارد حیاط خانه ما هم می‌شوند. شخصاً از وجود موش در این محله خسته شده‌ام. بارها از مقابل این خانه رد شده‌ام و تعداد زیادی گربه و سگ را مشغول خوردن ته مانده غذای این معتادان دیده‌ام. »
- حضور اتباع بیگانه و مهاجران
همه خانه‌های رها شده متعلق به سازمان نوسازی نیست بلکه برخی از آنها مالک شخصی دارد اما به دلیل اینکه این خانه‌ها در گذشته به‌صورت مشاعی بودند، مالکان سند و مدرک معتبری در دست نداشتند و مدت‌هاست که از محله کوچ کرده‌اند و مستأجران اصلی این خانه‌ها اغلب اتباع غیرایرانی و مهاجر هستند و به همین دلیل بسیار ارزان قیمت اجاره داده می‌شوند. با توجه به نزدیکی منطقه ۱۵ به مسیرهای ترانزیتی استان‌های شرقی، نخستین مقصد اتباع و مهاجران این منطقه است و با توجه به اینکه در محله اتابک نسبت به سایر محله‌ها میزان اجاره‌بها پایین است این افراد ترجیح می‌دهند در این بخش از شهر ساکن شوند. همسایگان می‌گویند که حضور اتباع و مهاجران باعث مشکلات بسیاری از جمله رفت وآمدهای وقت و بی‌وقت، سرقت، حضور افراد ناشناس، نبود بهداشت و امنیت شده است.
خرید و فروش کالای قاچاق و موادمخدر
ساکنان محله از معضل خرید و فروش و مصرف موادمخدر شاکی هستند. «علیرضا حجتی» دبیر شورایاری محله اتابک درباره خرید و فروش موادمخدر در این محله می‌گوید: «با پایین آمدن امنیت در این محله کم‌کم پای سارقان و موادفروشان هم به این محله باز شد. بسیاری از اهالی شاهد خرید و فروش موادمخدر در این محله هستند اما وجود این خانه‌های متروکه برای این موادفروشان حکم استتار را دارد. در ساعت‌های مختلف شبانه‌روز شاهد حضور افراد غریبه و ناشناس هستیم که با فروشندگان موادمخدر در این خانه‌ها قرار می‌گذارند و مواد رد و بدل می‌کنند. انواع موادمخدر را می‌شود در این محله تهیه کرد. » او با اشاره به تعداد زیاد خانه‌های متروکه می‌گوید: «در حال حاضر حدود ۵۰ خانه متروکه در محله اتابک وجود دارد که سازمان نوسازی آنها را خریداری و رها کرده است. البته تعدادی از املاک رها شده هم مالک شخصی دارند که از این محله، نقل مکان کرده‌اند. بارها مسئولان سازمان‌های مختلف از محله بازدید کرده‌اند اما تاکنون اقدامی برای تعیین تکلیف این املاک انجام نشده است. »
- فراهم‌سازی بستر جرم
یکی از آسیب‌های خانه‌های رها شده در محله اتابک، شرایطی است که بستر جرم را برای افراد بومی و غیربومی فراهم می‌کند. «رابعه ناطقی» یکی از افرادی است که سال گذشته از این محله کوچ کرده و با یادآوری این موضوع، درباره تجربه سکونتش در محله اتابک می‌گوید: «من نمی‌خواهم ماهیت محله را زیر سؤال ببرم قطعاً محله اتابک پیشینه‌ای تاریخی دارد و برای اهالی که عمری را در این محله سپری کرده‌اند، با اهمیت است، اما وجود این خانه‌های رها شده که در سال‌های اخیر تعداد آنها بیشتر شده، بستر جرم را برای افراد فرصت‌طلب فراهم کرده است. شاید حضور افراد معتاد بخشی از این موضوع باشد اما بخش دیگر مربوط به حضور جوانان محله در این خانه‌هاست که احساس می‌کنند گوشه دنجی در محله وجود دارد که می‌توانند به استعمال قلیان و سیگار به دور از چشم خانواده بپردازند. هرچند بیشتر افراد غیربومی در این خانه‌ها تردد می‌کنند اما حضور جوانان محله در این خانه‌ها را هم نمی‌توان منکر شد. »
- بی‌رغبتی برای خرید ملک در اتابک
این روزها با گشت‌وگذاری کوتاه در محله اتابک، خانه‌های رها شده و متروکه را در جای جای آن می‌توان دید و این معضل مختص یک خیابان یا معبر نیست. دبیر شورایاری محله اتابک به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه در حال حاضر بخشی از محله اتابک را با عنوان محله ضایعات‌فروشان یا معتادان و کارتن‌خواب‌ها می‌شناسند. یکی از دغدغه‌های اصلی اهالی این است که خانه‌های رها شده دقیقاً در بافت مسکونی است و به دلیل اینکه چهره بدی را برای محله ایجاد کرده، کمتر کسی رغبت می‌کند ملکی را در این محله خریداری کند. همین چند وقت پیش یکی از اهالی تصمیم به فروش خانه خود گرفت. مدت‌ها در انتظار مشتری برای خرید خانه‌اش ماند، چون با مشاهده شرایط موجود کسی حاضر نمی‌شد این ملک را خریداری کند، در نهایت صاحب ملک تصمیم به اجاره این ملک گرفت. »
- فضاهای بی‌دفاع شهری محله اتابک
در حال حاضر در محله اتابک زمین‌های زیادی به چشم می‌خورد که زمانی بناهای مسکونی و تجاری روی آنها بوده است. «مجتبی قدیری» مدیر دفتر توسعه محلی اتابک و هاشم‌آباد در این‌باره می‌گوید: «تعداد ۵۹۰ قطعه زمین در این محله وجود دارد که قبلاً بنای ساختمانی روی آنها بوده است. مساحت این زمین‌ها اکنون حدود چهار و نیم هکتار است. مالکیت همه آنها متعلق به سازمان نوسازی نیست بلکه حدود ۸۴ قطعه زمین متعلق به سازمان نوسازی است و بخش اعظمی از این قطعات متعلق به شهرداری منطقه ۱۵ و شرکت نوسازان جنوب‌شرق است که این شرکت خودش متعلق به یک مالک خصوصی است. » در طرحی که سازمان نوسازی املاک را تملک می‌کرد همه خانه‌ها رها نشدند. بخشی از آنها تخریب و به فضاهای بی‌دفاع شهری تبدیل شده‌اند که مشکلات فراوانی برای اهالی محله به وجود آورده است. این فضاها جرم‌خیز و اغلب پاتوق افراد و کارتن‌خواب شده که با فروش ضایعات کسب درآمد می‌کنند. حالا به هر کوچه‌ای که در محله اتابک سر بزنید با فضاهایی که به‌صورت دندونه‌ای تملک یا تحریب و رها شده‌اند مواجه می‌شوید. »
- علت نامگذاری محله اتابک
نام محله اتابک از زمین‌های امیر اتابک یا همان میرزا علی اصغرخان اتابک که به امین‌السلطان مشهور است برگرفته شده که وزیر ۳ شاه قاجار از جمله ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه بود. زمین‌های امیر اتابک، میدان خراسان را به قبرستان مسگرآباد وصل می‌کرد. این زمین‌ها بعدها توسط دلالان به کارگران کوره‌پزخانه‌های جنوب تهران فروخته شد. از جاذبه‌های قدیمی این محله باغ سرهنگ یا همان باغ مشهدی‌مرتضی بود که اکنون تخریب شده است.