رشد قیمت برنج در عرض یک ماه گذشته به حدی بود که سازمانهای بین‌المللی از قبیل سازمان ملل توانایی پرداخت هزینه لازم برای خریداران را نداشتند و اعلام کردند با ادامه این روند اطعام فقرای آفریقایی از طریق این سازمان متوقف خواهد شد.
تحلیلگران این سازمان بر این باورند قطع فرآیند اطعام نیازمندان آفریقایی سبب می‌شود تا زندگی هزاران نفر در این کره خاکی در معرض خطر قرار گیرد.سازمان ملل آسیب جانی ناشی از حذف برنامه غذا را حدود 100 میلیون نفر برآورد کرده است که رقم بسیار زیادی است.
پیش بینی می‌شود درصورت ادامه این روند اعتراض‌های گسترده‌ای در کشورهای آسیایی و کشورهای فقیر آفریقایی ایجاد شود. جان اسمیت یکی از کارشناسان اقتصادی این مرکز می‌گوید: برنج غذای اصلی مردم آفریقا و آسیاست، به همین دلیل رشد قیمت این محصول کشاورزی تاثیر بسزایی روی زندگی مردم این سرزمین به جا می‌گذارد. به همین دلیل سازمان ملل متحد 750 میلیون دلار برای حل کردن این بحران جمع‌آوری کرده است تا برای حل مشکل غذای جهان تلاش کند.
به گزارش سایت بانک جهانی این مرکز برای حل بحران موجود و ممانعت از مرگ میلیونها آفریقایی در اثر کمبود غذا عرضه محصولات کشاورزی به آفریقا را افزایش خواهد داد. قرار بر این است مبلغ تخصیص داده شده به آفریقا برای تامین نیاز غذایی این سرزمین‌ها از 450 میلیون دلار در سال‌جاری به 800 میلیون دلار در سال آینده برسد.
در این میان بانک جهانی 10 میلیون دلار برای تامین غذای گروه‌های آسیب پذیر به‌خصوص کودکان هائیتی اختصاص می‌دهد و با سیاستگذاری‌های خاصی تولید‌کنندگان برنج را به عرضه این محصول به کشورهای مختلف جهان وا می‌دارد.
رشد قیمت برنج هم اکنون به معضلی بزرگ در جهان تبدیل شده است. پژوهشگران مرکز مطالعات اقتصادی سازمان ملل متحد در گزارش اخیر خود در مورد قیمت برنج در کشورهای مخلف جهان نوشتند: از آغاز سال 2008 میلادی تا به حال قیمت برنج تایلندی در جهان 75 درصد افزایش یافت.
این در حالی‌است که قیمت برخی از برنج‌ها در جهان بیشتر از 100 درصد رشد کرده است و حتی برخی از سودجویان اقتصادی در این شرایط اقدام به بیشتر کردن قیمت‌ها کردند. رویترز مشکل اصلی دنیای کنونی را کم شدن ذخایر برنج در جهان می‌داند. طبق مطالعات انجام شده هم اکنون ذخایر برنج در جهان به کمترین سطح طی 25 سال اخیر رسیده است و همین مسئله سبب شد تا پیش بینی آینده سخت بازار را به نشان‌دادن عکس العمل وادار کند.
بزرگترین تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان برنج
چین بزرگترین تولید‌کننده برنج در جهان است. این کشور با داشتن جمعیتی بالغ بر یک میلیارد نفر سهم زیادی از برنج جهان را تولید می‌کند ولی قسمت اعظم این برنج در بازار داخلی این کشور مصرف می‌شود. آمارها نشان می‌دهد در سال‌های قبل این کشور 9/33 درصد از مجموع برنج جهان را تولید می‌کرد و همین مسئله چین را در راس هرم تولید‌کنندگان قرار داده است.
دومین تولید‌کننده برنج در جهان کشور تایلند است. این کشور هر ساله سهم زیادی از برنج جهان را تولید می‌کند ولی بزرگترین صادر‌کننده نیز محسوب می‌شود. این کشور در سال گذشته میلادی 3/28 درصد از برنج جهان را صادر کرد و به همین دلیل به بزرگترین صادر‌کننده برنج در جهان تبدیل شد.
با توجه به اینکه تایلند بزرگترین صادر‌کننده برنج در جهان است تغییرات قیمت برنج در این کشور تاثیر بسزایی در قیمت جهانی برنج دارد. طبق آمارهای موجود قیمت هر تن برنج تایلندی در ماه آوریل برابر با 356 دلار آمریکا بوده است در حالی‌که در دهه اول ماه می‌همین سال قیمت هر تن برنج تولید شده در تایلند به مرز 855 دلار رسید.
گفته می‌شود نرخ رشد قیمت برنج تولید شده در این کشور برابر با 70 درصد بوده است و دلیل آن هم رشد تقاضا در شرایط ثبات عرضه اعلام شده است. البته در اولین مراحل رشد قیمت دلیل این افزایش خشکسالی و کم‌آبی اعلام شد که موجب شد تولید برنج در جهان کمتر شود.
به هر حال افزایش قیمت در مراحل اولیه بسیاری از مصرف‌کنندگان جزء را به بازارها روانه کرد تا برنج بیشتری خریداری و انبار کنند واین عامل افزایش‌های بعدی قیمت‌ها بود.آمارها نشان می‌دهد در ماه مارس سال 2008 میلادی یک‌میلیون و 209 هزار و 93 تن برنج تایلندی به کشورهای مختلف جهان صادر شده است که ارزش صادراتی آن با 108 درصد افزایش نسبت به‌مدت مشابه سال قبل به بیشتر از 76/14 میلیارد دلار رسید.
این در حالی است که شمار زیادی از مردم فقیر تایلند در گرسنگی به سر می‌برند و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.یکی از دست اندرکاران تولید برنج در این کشور می‌گوید: در سال‌جاری میلادی ما با کم آبی روبه‌رو شدیم و همین مسئله برخی از برنج کاران را به کاهش تولید واداشت ولی با توجه به رشد بی‌سابقه قیمت برنج در جهان حتی تولید برنج به روش‌های پرهزینه‌تر یا خرید آب با قیمت‌های بیشتر نیز از نظر اقتصادی به صرفه است.
هند نیز یکی دیگر از تولید‌کنندگان بزرگ برنج در جهان است و در صادرات این محصول نقش بسزایی دارد. ولی اخیرا اخباری در مورد محدود شدن صادرات برنج از هند و ایجاد موانعی برای فعالان این بازار اعلام شده است.
گفته می‌شود این محدودیت در شماری دیگر از کشورها نیز اعمال شده است که ادامه این روند ممکن است افزایش قیمت ها را تشدید کند.البته این کشور صادرات برنج‌های باسماتی را آزاد اعلام کرده است زیرا قیمت هر تن برنج باسماتی تولید هند در جهان در اواسط ماه می‌سال‌جاری به 1200 دلار رسید که رقمی بی‌سابقه بوده است.
محدود شدن صادرات دیگر انواع برنج‌ها در این کشور برای کنترل رشد قیمت مواد غذایی برای مردم فقیر هند از سیاستهای اتخاذ شده توسط دولت هند بوده است.هند دومین تولید‌کننده برنج در جهان است اما به‌دلیل نیاز بالای این کشور و جمعیت زیاد این سرزمین سالانه 4 میلیون تن برنج وارد می‌کند.
کامبوج با اعمال محدودیت‌های صادراتی حجم صادرات برنج خود را از 300 هزار تن به 150 هزار تن رساند.چین نیز صادرات برنج خود را از 3/1 میلیون تن در سال به یک میلیون تن تنزل داد و برای اجرای این طرح مالیات‌های کلان صادراتی وضع کرد که به موجب ان صادرات در حجم‌های مشخصی برای صادر‌کنندگان سودآور بود.
با انجام این کار حجم صادرات چین 300 هزار تن کمتر شد.صادرات برنج از کشورهای ویتنام، هند و مصر هم تنزل پیدا کرد. البته بسیاری از عرضه‌کنندگان برنج نیز در شرایط موجود اقدام به افزایش صادرات خود کرده‌اند. برای مثال برمه صادرات خود را دوبرابر کرد و به 400 هزار تن رسانید.
تولید و مصرف برنج
مهم‌ترین عامل در تغییر قیمت هر کالایی تغییرات بازار است. به عبارت بهتر تغییر عرضه و تقاضا یا تولید و مصرف تاثیر بسزایی در قیمت هر محصول در جهان ایفا می‌کند. بنابراین مطالعه میزان تولید برنج در جهان در سال‌های گذشته و پیش بینی میزان تولید در آینده می‌تواند دید روشنی نسبت به قیمت این محصول در سال‌های آینده ارائه دهد.
طبق این آمارها بازار کنونی جهان مشکلی از نظر عرضه ندارد زیرا عرضه بیشتر از تقاضای برنج در جهان است. به نظر می‌رسد مشکل بازار پیش‌بینی احتمال بحران در سال‌های آینده در اثر خشکسالی است که البته این بحران تا انتهای سال تولیدی 2008/2009 میلادی نیز روی بازار تاثیر نخواهد گذاشت.
طبق پیش بینی‌های اخیر در سال تولیدی آینده تولید برنج در جهان به بیشتر از 432045 هزار تن می‌رسد در حالی‌که مصرف در این سال 427974 هزار تن خواهد بود. در این شرایط تولید بیشتر از تقاضاست و فشاری از این جهت برای افزایش قیمت وارد نمی‌شود. بنابراین برای دلیل افزایش قیمت در سال‌جاری باید به دنبال عوامل غیربازاری و به احتمال زیادی مداخله سودجویان از شرایط حاکم بر اقتصاد دنیا بود.
صادرات و واردات
طبق آمارهای ارائه شده توسط مرکز مطالعات کشاورزی آمریکا در سال 2008/2009 میلادی 27050 هزارتن برنج در جهان وارد خواهد شد. در این سال واردات برنج به ایران معادل 900 هزارتن خواهد بود که نسبت به سال 2005 میلادی حدود 300 هزار تن کمتر است.
ایران از سال 2006 میلادی به بعد سالانه تنها 900 هزار تن برنج وارد کرده است و انتظار می‌رود این روند ادامه یابد مگر اینکه تغییرات قیمت برنج در این کشور به حدی باشد که تولید داخلی توان پاسخگویی نیازها را نداشته باشد.