همشهری آنلاین_ مرضیه موسوی: ۲ سال از روزی که دیابت یکی از پاهایش را از او گرفت می‌گذرد. آمده تا پای مصنوعی جدیدش را امتحان کند. «مریم بربال» از نخستین روزهایی می‌گوید که پایش را از دست داده بود و هنوز نمی‌توانست نبودن عضوی از بدنش را باور کند: «یکی از پاهایم را به دلیل دیابت از دست دادم. ظاهر سالمی داشت اما در مدت کوتاهی مجبور به قطع آن شدم. همان موقع به یکی از بیمارستان‌ها رفتم و متوجه شدم برای ساخت پای مصنوعی باید حدود ۲۰ میلیون تومان هزینه کنم. چون توان پرداخت این مبلغ را نداشتم از آن صرف‌نظر کردم و یک سالی خانه‌نشین بودم. تا اینکه یکی از اقوام مرکز جامع توانبخشی هلال‌احمر را معرفی کرد. با پرداخت مبلغ بسیار کمی پروتز مصنوعی برایم ساخته شد. یادم نمی‌رود روزی را که بعد از یک سال خانه‌نشینی توانستم دوباره سرپا بایستم و چند قدم بدون عصا راه بروم. »تر و فرز پای مصنوعی را در جای خود محکم می‌کند و بدون اینکه دستش را به نرده و دیوار بگیرد از جا بلند می‌شود: «روزهای خانه‌نشینی برایم سخت بود. افسرده شده بودم و فکر می‌کردم دنیا برای من به پایان رسیده است. گرچه این پا، پای مصنوعی است اما امید و اعتماد به نفس زیادی به من داد. » مرکز توانبخشی هلال‌احمر بیش از نیم قرن است جای خالی اندام‌های از دست رفته را برای معلولان و توانخواهان پر می‌کند.
- حرکت دادن دستی که دیگر نیست
«متین» ۷ ساله از ۳ سالگی راهروهای مرکز جامع توانبخشی را می‌شناسد. کفش‌های مخصوص طبی‌اش یکی با پاشنه بلند و دیگری با پاشنه کوتاه، کوتاهی پای راست نسبت به پای چپش را جبران و کمک می‌کند راحت‌تر قدم بردارد. پدرش می‌گوید: «مدتی بعد از تولد متین بود که متوجه شدیم یکی از پاهایش رشد بیشتری نسبت به دیگری دارد و راه رفتن او را با مشکل روبه‌رو کرده است. همزمان با اینکه از کفش طبی مخصوص استفاده می‌کردیم باید کاردرمانی را شروع می‌کردیم و تمرین‌های خاصی را برای تقویت پای ضعیف‌تر انجام می‌دادیم. این تمرین‌ها به متین که در سن رشد است کمک می‌کند تا بتواند تا حدود زیادی این نبود توازن در رشد را جبران کند. » متین هر روز بزرگ‌تر می‌شود و با تغییر سایز نیاز به کفش‌های طبی تازه دارد: «ما هم به کاردرمانی و تمرین نیاز داریم و هم فیزیوتراپی. کفش‌ها هم معمولاً بین ۶ ماه سایز مناسبی برای پای متین دارند و خیلی زود کوچک می‌شوند و باید آن را عوض کنیم. »
«محمد رحیمی» با یک دست و یک پای مصنوعی مشغول ورزش است. چند سالی است که به زندگی با دست و پای مصنوعی عادت کرده؛ از وقتی که بار ماشینش به کابل فشار قوی برخورد کرد و دچار برق گرفتگی شد. او می‌گوید: «پروتز گرچه جای دست طبیعی را نمی‌گیرد اما خیلی از مشکلات حرکتی مرا حل می‌کند. با اینکه یک دست و یک پا ندارم اما به کمک همین وسایل می‌توانم رانندگی کنم. پروتزهای هوشمندی در اینجا ساخته می‌شوند که می‌توانند به کمک عصب‌های دست من حرکت کنند. هزینه خرید این پروتز ۱۸۰ میلیون است که در این مرکز با یک سوم این قیمت می‌توانم آن را تهیه کنم. » دستی که از آرنج به پایین قطع شده را تکان می‌دهد و می‌گوید: «گرچه من نیمی از دستم را دیگر ندارم ولی به دلیل وجود رشته‌های عصبی، آن را حس می‌کنم. مثلاً می‌توانم انگشتی را که دیگر وجود ندارد در ذهنم حرکت دهم. یعنی مغزم فرمان عصبی برای حرکت آن انگشت یا مچ را صادر می‌کند. به کمک همین رشته‌های عصبی است که پزشکان اینجا پروتزهای مصنوعی را برای من ساخته‌اند و منتظر تحویل آن هستم. »
- برای نخستین بار در ایران
کارشناسان ارتز قالب گچی پای مصنوعی را با دقت فرم می‌دهند و جاهایی از آن را به اندازه‌ای که قبلاً گرفته شده نزدیک می‌کنند. این قالب‌های گچی قرار است شاخصی برای ساخت ارتز و ابزارهای کمک حرکتی باشند.
«مینو خان‌علی» مسئول کلینیک ارتز مرکز توانبخشی هلال‌احمر می‌گوید: «مراجعان بخش ستون فقرات ما اغلب دانش‌آموزانی هستند که به دلیل سن بلوغ یا نشستن اشتباه دچار انحراف ستون فقرات شده‌اند. در این بخش برای آنها ابزارهای ارتز می‌سازیم تا با کمک آن به مرور انحرافات ستون فقرات اصلاح شود. همچنین ورزش‌ها و حرکات اصلاحی را به آنها آموزش می‌دهیم تا با انجام آن روند بهبودشان سریع‌تر شود. ارتزهای شنو نوع جدیدی از ارتزها هستند که نخستین بار در کشور توسط هلال‌احمر ساخته می‌شوند و در اختیار مراجعان قرار می‌گیرند. » افرادی که بر اثر تصادف دچار آسیب‌های شدید یا شکستگی شده‌اند هم با هدایت پزشکان به مرکز توانبخشی هلال‌احمر معرفی می‌شوند تا با دریافت اروتز و پروتزهای مناسب بتوانند بخشی از مهارت‌های حرکتی یا تمام آن را دوباره به دست بیاورند. مرکز توانبخشی شبیه هیچ کلینیک و مرکز درمانگاهی دیگر نیست؛ در کارگاه‌ها و سالن‌های این مرکز گچ و سوهان ابزارهایی هستند که به کمک بیماران می‌روند. در گوشه دیگری از این کارگاه‌ها بوی چسب و فوم و چرم به مشام می‌رسد که کارگاه ساخت کفش‌های ارتز و کفش‌های طبی است. کفش‌هایی که نمونه‌هایی از آن از سایزهای خیلی کوچک تا بزرگسال به چشم می‌خورد. گوشه و کنار سالن‌های ورزش و کاردرمانی پاهای مصنوعی به چشم می‌خورد که یکه و تنها روی پاشنه ایستاده‌اند و انتظار صاحبانشان را می‌کشند.
- درمان در زمان طلایی
از افراد تصادفی تا کسانی که بر اثر برق گرفتگی دچار نقص عضو شده‌اند یا معلولان جسمی، حرکتی در سالن‌های مرکز توانبخشی به چشم می‌خورند. روی ویلچر یا تکیه داده بر عصا کنار همراهان خود منتظر رسیدن نوبت هستند. «پریسا رشیدزاده» کارشناس مسئول بخش کاردرمانی مرکز توانبخشی هلال‌احمر می‌گوید: «بیماران مختلفی برای کاردرمانی به ما مراجعه می‌کنند؛ از آسیب‌های نخاعی تا سکته مغزی و بیماری‌های عصبی عضلانی و ام. اس و پارکینسون و... و. برخی از این افراد در زمان طلایی درمان به ما مراجعه می‌کنند. در این صورت با امکانات موجود و درمان‌های زودهنگام می‌توان به بهبودی حرکتی آنها امیدوار بود. اما برخی مراجعان شرایط پیچیده‌تری دارند. » سبک زندگی افراد در انتخاب روش درمان و کاردرمانی تأثیر زیادی دارد. آنچه اهمیت دارد این است که فرد استقلال خود را حفظ کند و برای انجام کارهای روزمره کمترین نیاز را به دیگران داشته باشد. رشیدزاده می‌گوید: «افرادی که دچار محدودیت‌های حرکتی هستند معمولاً برای انجام کارهای خود به دیگران وابسته هستند. ما با توجه به شغل و حرفه و سبک زندگی این افراد، مهارت‌هایی را که برای استقلال شخصی به آن نیاز دارند تقویت می‌کنیم. مثلاً اگر دانش‌آموز یا کارمندی به ما مراجعه کند اولویت ما این است که بتوانیم حرکات دست او را برای نوشتن و کار با وسایل تحریر تقویت کنیم. »
از جامع بودن خدمات توانبخشی در مرکز می‌گوید که کار را برای بیماران و مراجعان راحت‌تر کرده است: «مراجعان مراکز توانبخشی ممکن است خدمات مختلفی از جمله مشاوره و کاردرمانی و فیزیوتراپی و... را نیاز داشته باشند. رفت‌وآمد برای این افراد معمولاً کار ساده‌ای نیست و هزینه‌های زیادی هم در بر دارد. به همین دلیل مهم است که این خدمات همگی در یک مرکز وجود داشته باشد. »
مراجعان مراکز توانبخشی گاهی نیاز به مشاور و روان‌شناس هم دارند تا بتوانند نبود عضوی از بدن را بپذیرند و با عضو مصنوعی تازه کنار بیایند: «افرادی که به دلایل ناگهانی مثل تصادف یا به دلیل وجود تومور عضوی از بدن خود را از دست می‌دهند گاهی نیاز به مشاوره و روان‌شناس پیدا می‌کنند. هم از دست دادن عضو و هم کنار آمادن با عضو مصنوعی نیاز به آمادگی روحی و ذهنی دارد. روان‌شناسان می‌توانند در این زمینه به بیماران و مددجویان کمک کنند. »
- پزشکان خیر
«یونس» از ۴ سالگی پایش به مرکز توانبخشی هلال‌احمر باز شد؛ پسربچه مهاجری که با چند بیماری مختلف به مرکز توانبخشی مراجعه کرده بود تا تنها وسیله توانبخشی دریافت کند. حالا ۶ ساله است و به کمک تیم پزشکی مرکز توانبخشی چند عمل جراحی انجام داده و در انتظار انجام عمل‌های بعدی است. دکتر«معصومه مداحی»
رئیس پلی‌کلینیک تخصصی مرکز توانبخشی می‌گوید: «پدر یونس برای دریافت وسیله کمک حرکتی به ما مراجعه کرده بود. وقتی یکی از پزشکان یونس را ویزیت کرد متوجه بیماری‌های حاد و مختلف حرکتی و مشکل قلبی در او شد. پدر یونس گفت پولی برای درمان پسرش ندارد. متخصص مرکز برای درمان و انجام جراحی‌های لازم اقدام کرد بدون اینکه دستمزد و هزینه‌ای از او دریافت کند. دیگر پزشکان متخصص و فوق‌تخصص را هم با خود همراه کرد تا هیچ‌کدام هزینه‌ای بابت جراحی‌های یونس دریافت نکنند و حتی هزینه‌های بیمارستان را نیز خودشان پرداخت کردند. یونس چند جراحی دیگر هم نیاز دارد و تیم پزشکی ما منتظر است تا شرایط بدنی او برای عمل‌های بعدی آماده شود. » بخش مددکاری مرکز توانبخشی هم فعال است تا برای تأمین هزینه‌های درمان به نیازمندان کمک کند. مداحی می‌گوید: «متخصصان و فوق‌تخصصان بنام تهران در روزهای مشخصی از هفته به اینجا می‌آیند تا به ویزیت بیماران مرکز توانبخشی بپردازند. تلاش می‌کنیم تا نوبت دهی در این مرکز چندان زمانبر نباشد تا بیماران بتوانند به سرعت روند درمان را طی کنند. ما مراجعان زیادی از شهرستان‌های مختلف داریم. جامع بودن خدمات مرکز باعث شده تا بتوانند در زمان کوتاه بیشترین خدمات مورد نیاز خود را دریافت کنند. »
- جامع‌ترین خدمات توانبخشی را ارائه می‌کنیم
مرکز توانبخشی هلال‌احمر بیش از ۵۰ سال قدمت دارد اما ساختمان کنونی این مرکز ۲۰ سالی است که به خیابان شهید یاسمی منتقل شده. از ساخت کفش‌های مخصوص توانبخشی تا پروتزهای مصنوعی، کاردرمانی و گفتاردرمانی، توانمندسازی ذهنی و روانی، حرکات اصلاحی، کلینیک تخصصی پزشکی، کلینیک تخصصی بیماران مغزی و... از خدمات این مرکز است.
دکتر «محمد حیدری» مدیر پلی‌کلینیک توانبخشی و رئیس مرکز جامع توانبخشی هلال‌احمر می‌گوید: «خدماتی که در این مرکز ارائه می‌شود همسو با اهداف و رسالت‌های جمعیت هلال‌احمر است. هزینه‌های پروتز و اروتز و بسیاری از خدمات توانبخشی شامل خدمات بیمه‌ای نمی‌شوند و بسیاری از توانخواهان توان تأمین این هزینه‌ها را ندارند. انجام این خدمات در مرکز توانبخشی هلال‌احمر گرچه کاملاً رایگان نیست اما حداقل این هزینه‌هاست و از منابع حمایتی سازمان داوطلبان هلال‌احمر و مساعدت‌های خیرین در پرداخت هزینه‌های افراد بی‌بضاعت استفاده می‌شود. کم نیست تعداد مراجعانی که به دلیل هزینه‌های بالای پروتز و اروتز و هزینه‌های دیگر توانبخشی از پیگیری روند درمان خود منصرف شده‌اند و درگیر مشکلات جدی هستند. » بخش‌های مختلف این مرکز در حال بهسازی و مناسب‌سازی است. حیدری می‌گوید: «بخش‌هایی مثل ستون فقرات قبلاً اتاق‌های مستقلی برای مراجعان نداشت و تخت‌های آن به کمک پرده از هم جدا می‌شد. برای حفظ آرامش و امنیت بیماران و توانخواهان تخت‌های این بخش به کمک دیوار از هم جدا شده‌اند تا در حین استفاده از اروتز احساس راحتی بیشتری کنند. »
مجهزترین مرکز توانبخشی کشور در محله کاووسیه هنوز در بین بسیاری از توانخواهان و بیماران ضایعه نخاعی ناشناخته است در حالی که ظرفیت‌های زیادی برای استفاده در این مرکز به چشم می‌خورد. حیدری می‌گوید: «خدمات این مرکز از جامع‌ترین خدمات توانبخشی است و امکانات خوبی در اینجا وجود دارد. اما بسیاری از بیماران اینجا را نمی‌شناسند. »
مرکز توانبخشی سالنی هم برای کارآموزان رشته‌های مرتبط دانشگاهی دارد که به‌عنوان کارگاه ساخت پروتز و اروتز از آن استفاده می‌کنند: «دانشجویان در این کارگاه‌ها فرصت پیدا می‌کنند از نزدیک و عملی با ساخت وسایل توانبخشی آشنا شوند و آزمون و خطای خود را در فضایی کارگاهی تجربه کنند. این کارگاه‌ها با همکاری دانشگاه علوم پزشکی انجام می‌شود و گروه‌های مختلف دانشجویی برای آموزش به این کارگاه معرفی می‌شوند. »