همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: موضوع جابه جایی پایانه مسافربری آزادی، بارها در دوره‌های مختلف شورای‌شهر و شهرداری، بررسی و پیگیری شد ولی هر بار با پاسخ‌هایی مانند کمبود بودجه و نبود زیرساخت‌های لازم پایانه‌سازی در منطقه جدیدالتأسیس ۲۲، مسئله ناتمام باقی ماند و اکنون پس از سال‌ها، همچنان بسیاری از اهالی منطقه ۹ گلایه‌مند به دنبال رفع مشکلات ناشی از همسایگی با پایانه غرب هستند. مشکلاتی که از ترافیک تا امنیت محله را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. در این گزارش به گفت‌وگو با اهالی منطقه، اعضای شورایاری محله استادمعین و مدیران شهری پرداخته‌ایم تا از ابعاد گوناگون این معضل قدیمی را بررسی کنیم.
- کمبود بودجه حرف اول را می‌زند
از ضلع شمال غربی میدان آزادی که به سمت پایانه مسافربری غرب حرکت می‌کنیم، هر لحظه به تعداد خودروهای در حال حرکت افزوده می‌شود. گاهی ترافیک سنگین، خودروها را متوقف و گاهی حرکت‌های آهسته آنها را به جلو می‌راند. تعدادی از رانندگان اتوبوس در پهلوگاه معبر اصلی، هنوز مشغول مسافرگیری هستند. تعدادی از مسافران هم سرگردان، چند قدمی تا میانه خیابان جلو می‌آیند به امید یافتن اتوبوس برای مقصدشان. صدای بوق، گرمای تند و زودهنگام تابستان و شبیخون «کرونا» را نیز به این شلوغی کلافه‌کننده اضافه کنید. «عبدالکریم هدایت»، از کاسبان قدیمی محله استادمعین که سوپرمارکت جمع و جورش در حاشیه خیابان آزادی چند متری میدان، جا خوش کرده از مشکلات این همسایگی ناخواسته محله‌اش با پایانه مسافربری غرب تهران می‌گوید: «هرچه می‌شود می‌گویند توسعه شهری در تهران به این شکل افسارگسیخته، قابل پیش‌بینی نبوده است. برای همین، محله‌ای مانند استاد معین، همسایه پایانه مسافربری غرب می‌شود که زمانی خارج از شهر بنا شده بود. هرچند آن زمان که پایانه غرب ساخته شد، در این حوالی، واحدهای مسکونی وجود داشت و می‌شد گسترش شهر را پیش‌بینی کرد. اکنون با مشکلاتی که این پایانه برای ما اهالی به وجود آورده، چه کسی پاسخگو است؟ یا می‌گویند پیش‌بینی نمی‌کردیم یا می‌گویند بودجه نداریم. شاید هم بگویند فضای مناسب دیگری نمی‌توان برای انتقال این پایانه تعریف کرد. در نهایت دود این موضوع، فقط به چشم ما می‌رود. گمان می‌کنید چرا از قابلیت‌ها و جاذبه‌های برجی مانند «آزادی» یا پارکی مانند «المهدی»(عج) آن‌گونه که بایسته و شایسته است، استفاده نمی‌شود؟ این بی‌رونقی و کسادی حاصل همسایگی با پایانه مسافربری است. افزایش رفت و آمدهای برون‌شهری در این محدوده موجب شده است تا اطراف برج و پارک تا سطح یک گذرگاه، کاهش جایگاهی پیدا کند. »
- اینجا ترافیک و آلودگی هوا به توان ۲ رسیده است
«مجید کریمی»، از اعضای باسابقه شورایاری محله استادمعین است که خاطره‌های بسیاری از به سرانجام نرسیدن طرح جابه‌جایی پایانه مسافربری غرب پایتخت دارد. کریمی می‌گوید: «تهران و محله‌هایش توسعه پیدا کرد تا گستردگی آنها به حاشیه‌هایی که زمانی با شهر فاصله داشت، رسید. مانند همین پایانه مسافربری غرب که به آزادی شهرت دارد. این پایانه به‌گونه‌ای در منطقه ۵ واقع شده است اما دردسرهایش اهالی محله ما را آزار می‌دهد. ترافیکی که ایجاد می‌کند به‌ویژه در روزهای خاص و ساعت‌های عصرگاهی، رفت‌وآمدهای محلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. انتظار داشتیم با افتتاح زیرگذر استاد معین، بخشی از این ترافیک کاسته شود که متأسفانه زیرگذر نیمه‌کاره افتتاح شد. اکنون اگر از محله‌های جنوبی منطقه بخواهیم به منطقه‌های بالادست برویم باید از میدان آزادی و بزرگراه «محمدعلی جناح» عبور کنیم که آنجا نیز ترافیک پایانه مسافربری بیداد می‌کند! » این عضو شورایاری محله استادمعین ادامه می‌دهد: «مشکل حاد دیگری که همسایگی با این پایانه ایجاد می‌کند، آلودگی هوا است. گمان کنید یک پایانه مسافربری با حدود ۳ هزار دستگاه اتوبوس برون‌شهری و فضای ۵۰ هکتاری که اشغال کرده، درست در مسیر وزش باد، که در تهران غرب به شرق است، قرار دارد. بنابراین حجم آلودگی‌هایی که به شهر هدایت می‌شود، بسیار فراتر از بازدهی مثبت طرح‌هایی مانند استفاده از «دوچرخه» به‌عنوان وسیله «نقلیه پاک» و طرح ترافیک است. حالا بماند آن ۳ هزار دستگاه اتوبوس برای خروج از پایانه مجبور هستند وارد ترافیک شهری شوند و زمان، انرژی و سوخت خودروهای بسیاری از شهروندان را به اتلاف برسانند. به گمانم برای رهایی از ترافیک و آلودگی هوای تهران باید به طرح جابه‌جایی پایانه‌های مسافربری (غرب، شرق و جنوب) شهر که اکنون در میان بافت‌های مسکونی و شهری قرار گرفته‌اند، توجه ویژه شود. »
- صدایمان به جایی نمی‌رسد
«امین گلی»، یکی از ساکنان قدیمی محله استادمعین است. او نیز از همسایگی با پایانه مسافربری غرب گلایه دارد و می‌گوید: «حوالی برج آزادی و پارک المهدی(عج) امنیت کم است. چراکه اینجا به خوابگاهی برای مسافران بی‌جا و مکان پایانه تبدیل شده است. برخی از آنها معتاد هستند و گاهی دورهمی به مصرف موادمخدر مشغول می‌شوند. یک کانکس «نیروی انتظامی» در میانه پارک مستقر است اما فعالیت خاصی ندارد که اگر داشت وضعیت پارک این‌گونه نبود. یک پارک با دریاچه مصنوعی و کلی امکانات هیچ‌وقت آن‌گونه که باید مراجعه‌کننده ندارد. آن هم به سبب ناامنی‌هایی است که برخی مسافران غریبه در اینجا ایجاد کرده‌اند. به شهرداری و نیروی انتظامی بسیار اعتراض کردیم اما صدایمان به گوش کسی نرسید. حتی پیشنهاد کردیم در ضلع شمال میدان آزادی برای مسافرهای شهرستانی یک خوابگاه موقت دایر کنند. با این کار حداقل تنها آلودگی و ترافیک، اعصابمان را خرد می‌کند و می‌توانیم از پارک لذت ببریم، اما فایده‌ای نداشت. » «سعید داودی»، از دیگر ساکنان محله استادمعین است. داودی می‌گوید: «در منطقه ۲۱ و ۲۲ کلی فضای آزاد و وسیع وجود دارد که می‌توان پایانه مسافربری را به آنجا انتقال داد، ولی مدام بهانه می‌آورند که زمین تعریف شده‌ای وجود ندارد. اگر این فضای دلخواه شما پیدا نشود، ما با آلودگی و ترافیک و ناامنی که هم جانمان را تهدید می‌کند و هم مالمان را چه کنیم؟ باورتان نمی‌شود، ولی همین مشکلاتی که پایانه مسافربری غرب برای ما به وجود آورده است، بر روی قیمت خانه‌هایمان تأثیر منفی گذاشته است. خریدار حق دارد. او دنبال آرامش است نه دردسر و مشکل‌های افزوده. »
- پیوند اتحادیه مسافربری و صنعت خودروسازی
با توجه به اسناد و تصاویری که در مجموعه تهران قدیم موجود است، اتحادیه صنف مسافربری از حدود سال ۱۳۱۲ به‌صورت یک گروه کوچک فعالیت خود را آغاز کرد. آن روزگار هدف‌شان بیشتر، حمل‌ونقل کالا و مسافرهای راه نابلد بود. به تدریج با ورود خودرو و اتوبوس شیوه فعالیت این گروه کوچک که از سال۱۳۵۰ با تصویب قانون اتاق اصناف شهر، به ۲ بخش باربری و مسافرتی، از یکدیگر تفکیک شد، گسترش یافت. سال‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، مدتی به انتقال گاراژهای باربری و مسافرتی مستقر در محورهای حاشیه‌ای تهران به نخستین پایانه مسافربری شهر. یعنی ترمینال جنوب یا خزانه گذشت. داستان اتوبوس در تهران نیز با نام تاجر «بلژیکی» که اتوبوس‌اش را به «معین‌التجار» تهرانی فروخت، گره خورده است. پس از انقلاب مشروطه، این نخستین اتوبوس با ظرفیت ۱۰ نفر و کرایه ۳ «شاهی»، در مسیر تهران _ شمیران فعالیت خود را آغاز کرد. استقبال تهرانی‌ها از اتوبوس موجب شد تا دیگر تاجران نیز به فکر واردات اتوبوس‌های فرنگی باشند. اما هزینه زیاد واردات مستهلک‌های اروپایی، علت معلول پایه‌گذاری صنعت «اتومبیل سازی»(مونتاژ)، در ایران از سال ۱۲۹۰ شد. پیوند این صنعت و البته فعالیت اتحادیه مسافربری نوپدید، رفاه و راحتی را در نقل و انتقال مسافران درون‌شهری و برون‌شهری تهران قدیم فراهم کرد.
- همه پایانه‌های مسافربری شهر من
پایانه یا ترمینال مسافربری به‌طور معمول مکانی با ایستگاه‌های مختلف اتوبوس، سایر وسایل نقلیه سبک و سنگین موتوری، برای ارائه خدمات حمل‌ونقل زمان‌بندی شده است. البته طراحی این پایانه‌ها باید براساس استاندارد و معماری تدوین شده باشد. معماری خاص که در آن باید به وضعیت جغرافیایی محل پایانه، جمعیت‌شناسی، ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی، قابلیت‌های توسعه گردشگری، راه‌های ارتباطی و دسترسی آسان، وضعیت ترافیکی و پلان اصلی و فرعی پایانه، از سکوهای مسافرگیری گرفته تا سرویس‌های بهداشتی، توجه شود. در پایتختف ۴ پایانه مسافربری به ارائه خدمات متنوع می‌پردازند.
۱ـ پایانه مسافربری «جنوب» یا «خزانه»، قدیمی‌ترین پایانه مسافربری پایتخت است که از سال ۱۳۵۳ با توجه به افزایش جمعیت، به وجود آمدن ترافیک و تغییر در خدمات مسافرتی، فعالیت خود را آغاز کرده است. تعداد گاراژها و انبارهای بارگیری این پایانه بیش از سایر پایانه‌های شهر شمارش شده که روزانه حدود ۲۰۰ مسافر از خدمات آن بهره‌مند می‌شوند. سفر به شهرهای مرکزی و جنوبی کشور از طریق این پایانه امکان‌پذیر است.
نشانی: بزرگراه بعثت، روبه‌روی کارخانه روغن‌نباتی، پایانه مسافربری جنوب، شماره تماس ۵۵۱۸۵۳۹۰
۲ـ پایانه «شرق»، در سال ۱۳۶۰ با مساحت بیش از ۵ هکتار به بهره‌برداری رسید و عنوان دومین پایانه مسافربری در تهران را به خود اختصاص داد. در حال حاضر، ۳۱ تعاونی در آن فعال هستند که در گوشه انتهایی محله «تهرانپارس» جای گرفته است. این پایانه امکان مسافرت به شهرهای شمالی و شرقی را برای مسافران فراهم می‌کند.
نشانی: خیابان دماوند، سه‌راه تهرانپارس، پایانه مسافربری شرق، شماره تماس ۷۷۸۶۴۳۵۵
۳ـ پایانه مسافربری «غرب» یا «آزادی»، که از سال ۱۳۷۵ در زمینی به مساحت ۵۰ هکتار در ضلع شمال غربی میدان آزادی ساخته شد. هدف از افتتاح آن، مشکلات ناشی از تردد اتوبوس‌ها از جنوب تهران به شهرهای غربی و شمالی است. این پایانه ۲ طبقه شامل بخش‌هایی مانند تعاونی‌ها، فروشگاه‌ها، غرفه‌های تجاری، بانک، مسجد، انبار، سالن انتظار، پارکینگ و فضای سبز است. دسترسی به این پایانه با توجه به اتصالات میدان آزادی به آسانی از طریق مترو و خطوط بی. آر. تی فراهم می‌شود.
نشانی: میدان آزادی، ضلع شمال غربی میدان، پایانه مسافربری غرب، شماره تماس ۴۴۶۶۳۹۵۴.
۴ـ پایانه مسافربری «بیهقی» نیز در سال ۱۳۷۰ با مساحتی در حدود ۱۳ هکتار و ظرفیت ۲ هزار سلول خودرو و اتوبوس در شرق میدان آرژانتین افتتاح شد. در حال حاضر بیش از ۱۰ تعاونی مسافربری در آن فعال هستند که خدمات مسافرتی به شهرهای مرکزی کشور را به شهروندان ارائه می‌دهند.
نشانی: میدان آرژانتین، پارک‌سوار بیهقی، پایانه مسافربری بیهقی، شماره تماس ۸۸۵۳۴۳۸۴.
- طرح‌های پشتیبان یا انتقال پایانه؟
در علم و تخصص شهرسازی، توجه ویژه‌ای به پایانه‌های مسافربری به‌عنوان اماکنی مؤثر در روند حمل‌ونقل‌های درون‌شهری و برون‌شهری شده است. «مهدی امانی»، کارشناس شهرسازی و عضو انجمن شهرسازان تهران، در این‌باره می‌گوید: «یکی از پر طرفدارترین شیوه‌های حمل‌ونقل، حمل‌ونقل زمینی است که براساس آمار، بیش از ۸۰درصد مردم نسبت به آن تمایل دارند. در چنین شرایطی، طراحی و ساخت پایانه‌های مسافربری با استانداردها و پارامترهای محیطی و غیرمحیطی باید پیش برود. روند رو به جلویی که از سوی مدیران مربوطه نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. یکی از این استانداردها، «مکان‌گزینی» است که ارتباط تنگاتنگی با رفاه و آسایش شهروندان حاشیه‌نشین پایانه و سهولت و سرعت دسترسی مسافران دارد. می‌توان ادعا کرد که علم مکان‌یابی در کاربری‌های شهری با تکیه بر علم جغرافیا، اهمیتی دو چندان یافته است. در طراحی پایانه‌ها به نوع و کارکرد، ظرفیت و امکانات آنها نیز اهمیت داده می‌شود. » امانی هم‌چنین می‌افزاید: «استانداردهای مکان‌یابی درباره پایانه مسافربری غرب پایتخت در شرایط کنونی که دامنه بافت‌های مسکونی به اطراف آن رسیده، رعایت نشده است. برای رفع مشکلات ناشی از این مجاورت اجباری باید طرح‌هایی مانند ایجاد مسیرهای اختصاصی ناوگان پایانه مسافربری غرب، توقفگاه در ضلع شمال پایانه مسافربری و نونوار کردن ناوگان حمل‌ونقل این پایانه با هدف کاهش میزان آلودگی محلی اجرا شود. البته تأکید می‌کنم که این طرح‌ها، طرح‌های مقطعی هستند و متولیان باید انتقال پایانه را در دستور کار قرار دهند. »