همشهری آنلاین_ سمیرا باباجانپور: باغ‌وحش «ارم»، بهار سال ۱۳۹۹ را متفاوت پشت سر گذاشت. تولد جوجه قوهای زیبا، گربه‌های جنگلی با نمک، تشی‌های خجالتی و خوابالو و گوساله‌های بازیگوش و گوزن زرد ایرانی، مهمانان تازه‌وارد این باغ‌وحش دیدنی هستند که تنها یک ماه از زمان تولدشان می‌گذرد. تولد گونه‌های مختلف جانوران به‌ویژه گونه‌های در حال انقراض برای فعالان محیط‌زیست و علاقه‌مندان به حیات وحش، جذابیت زیادی دارد. با خواندن این گزارش، راهی خلوت دنج حیواناتی شوید که به تازگی مادر شده‌اند.
- شرایط ایده‌آل برای زاد و ولد ۱۱۰گونه جانوری
باغ وحش تهران که فعالیت خود را از سال ۱۳۶۹ آغاز کرده است، یکی از جاذبه‌های گردشگری تهرانی‌ها و مسافرانی است که به این کلانشهر سفر می‌کنند. دیدن گونه‌های مختلف جانوران از خزندگان و پرندگان گرفته تا فیل‌های ۴ تنی و شنیدن نعره شیرهای آفریقایی در کنار حرکت آرام و مرموز مارهای زردرنگ و بزرگ، جلوه خاصی به این باغ‌وحش داده است. فضایی هیجان‌انگیز که می‌تواند یک روز گردش متفاوت را برای خانواده‌ها به‌ویژه کودکان و نوجوانان رقم بزند. در این باغ‌وحش، ۱۱۰گونه حیوان از پستانداران، پرندگان و خزندگان در شرایطی نزدیک به حیات وحش خود زندگی می‌کنند. هر سال با فرا رسیدن فصل بهار، مسئولان باغ‌وحش ارم نتیجه زحمات یک‌ساله خود را با تولد نوزاد انواع جانوران مشاهده می‌کنند. «امیر الهامی»، مدیر تنها باغ‌وحش پایتخت، تولد حیوانات در باغ‌وحش‌ها را از مهم‌ترین و جذاب‌ترین اخبار مربوط به این مجموعه می‌داند و می‌گوید: «خوشبختانه در باغ‌وحش ارم سال‌هاست که شاهد باروری گونه‌های مختلف جانوران و زادو ولد حیوانات هستیم. در باغ‌وحش، تولد جوجه درناها، شاه بوف، قرقاول و طاوس از اتفاق‌های خوب چند سال اخیر بوده است. ۶ سال پیش، ماده شیر باغ‌وحش، فرزندی به دنیا آورد و تولد بچه خرس، میمون و شامپانزه در کنار ایگوانا تعداد جانوران باغ‌وحش را افزایش داد. » به گفته الهامی، تولد در جانوران امری طبیعی است، اما زمانی که این تولد و زاد و ولد در باغ‌وحش اتفاق می‌افتد، برگرفته از فراهم کردن شرایط زیستگاهی است. او می‌گوید: «این شرایط برگرفته از عملکرد، رسیدگی‌های پایه‌ای و اولیه همچون پیشگیری از بیماری‌ها و رعایت بهداشت و تغذیه استاندارد است. بی‌شک حیوانی که قرار است بارور شود از همان ابتدا باید مراحل واکسیناسیون را طی کند. تغذیه حیوان باید به گونه‌ای پیش برود تا رشد و سن حیوان متناسب شود. اگر قد، وزن و جثه حیوان با سنش مطابقت نداشته باشد، امکان باروری کم و یا حذف می‌شود. باید به زمان مناسب جفت‌گیری توجه شود و حیوان سن لازم را برای بچه‌دار شدن کسب کرده باشد. محل نگهداری حیوانات از اهمیت زیادی برخوردار است و باید مناسب حیوان باشد. بخشی از جایگاه سایه و پناهگاه لازم را داشته باشد. همه این شرایط موجب می‌شود حیوان در زمان بلوغ بارور شود. »
- قوهای ساکت
«قوهای گنگ» یا به تعبیری «قوهای ساکت»، یکی از بزرگ‌ترین و سنگین وزن‌ترین نژاد از قوها هستند. طول بدن قوهای گنگ به بیش از یک متر و نیم هم می‌رسد. یکی از دلایلی که آنها را به این نام می‌شناسند این است که این نژاد از قوها کمتر سر و صدا به راه می‌اندازند. همه بدن قوی گنگ از پرهای یک‌دست و کاملاً سفید پوشیده شده است. منقارشان نارنجی رنگ است و یک زائده گوشتی سیاه رنگ در بالای نوک آنها به چشم می‌خورد. آنها نسبت به قلمروشان بسیار حساسند حتی از حضور قوهای دیگر هم ناراحت می‌شوند و به بدترین شکل با هر مزاحمی برخورد می‌کنند.
- تولد ۲ قوی زیبا
تولد ۲ قوی زیبای کوچک از نوع قوهای گنگ در باغ‌وحش ارم را می‌توان جزو شاخص‌ترین تولدهای‌گونه‌های جانوری در این مجموعه دانست. چون قوها به آسانی تخم نمی‌گذارند و شرایط خاصی برای تولید مثل نیاز دارند. مدیر مجموعه باغ‌وحش ارم در این باره می‌گوید: «اواخر خردادماه، ۲ قوی گنگ در باغ‌وحش ارم از تخم بیرون آمدند. قوی مادر حدود ۳۸ روز روی تخم‌هایش خوابید. قوهای گنک حدود ۳۵ تا ۴۰ روز روی تخم می‌خوابند و به‌طور میانگین، طی ۳۸ روز، جوجه‌ها از تخم بیرون می‌آیند. پس از اینکه جوجه‌ها از تخم درآمدند، پدر و مادر نگهداری از جوجه‌ها را برعهده می‌گیرند. قوی نر نگهبانی می‌دهد و جوجه‌ها با مادر داخل آب یا داخل آشیانه به گشت‌وگذار می‌پردازند. جوجه‌ها تا حدود ۶ ماهگی همراه مادر هستند و در بدو تولد، بدنشان به رنگ طوسی و خاکستری رنگ است و در پایان نخستین سال تولد، رنگشان کاملاً سفید می‌شود. طول عمر به نسبت خوبی دارند و تا نزدیک به ۲۵ سال عمر می‌کنند. قوهای باغ‌وحش ارم، عمری بیش از ۱۸ سال دارند. ۲ دلیل عمده برای زاد و ولد قوهای باغ‌وحش ارم وجود داشته است. به گفته الهامی، تغذیه مناسب و آماده‌سازی جایگاه امن و راحت برای قوها، موجب شد تا قوهای گنگ ارم، تخم‌گذاری کنند. او می‌گوید: «وسط دریاچه «پرندگان باغ‌وحش»، جزایر کوچکی برای قوها آماده کردیم. از آنجایی که دسترسی به این جزایر از سوی نگهبانان و مردم تقریباً غیرممکن است، قوها احساس امنیت می‌کنند. این جزایر به‌گونه‌ای درست شده‌اند که مطابق با زیستگاه پرنده است. تنها قوها داخل این جزیره‌های کوچک می‌روند. هم‌چنین، برای این جزایر پلکان‌هایی داخل آب ساختیم که طبیعی و سنگی است به گونه‌ایی که پرنده به آسانی می‌تواند وارد جزیره شود. » مدیر مجموعه ارم، درباره تغدیه جوجه قوها می‌گوید: «پس از تولد، تغذیه مناسب جوجه‌قوها آغاز شده است و از ماهیان کوچکی که در داخل دریاچه پارک ارم وجود دارد، برای قوها صید کردیم. این ماهی‌ها، ماهی‌های کوچک «کپور» هستند که اندازه‌ای حدود ۲ تا ۳ سانتیمتر دارند. ماهی‌ها را داخل ظرف آب جلو قوی مادر می‌گذاریم تا جوجه‌ها را تغذیه کند. سبزیجات و دانه‌ها هم داخل آب خیس داده می‌شوند تا تغدیه‌شان کامل شود. چند روز نخست، مادر این غذاها را داخل جزیره در اختیار بچه‌ها قرار می‌داد. پس از چند روز، بچه‌ها را داخل آب برد. » ۹ قوی گنگ، یک قوی فریادکش و یک قوی مشکی در باغ‌وحش ارم زندگی می‌کنند.
- کمیاب دوستداشتنی
«گوزن زرد ایرانی» با آن رنگ طلایی و خال‌های سفید، یکی از زیباترین گونه‌های گوزن در دنیا به شمار می‌رود. این حیوان از علوفه‌ها، میوه‌ها و سرشاخه گیاهان تغذیه می‌کند. طول مدت بارداری آنها ۸ ماه است. ۱ تا ۲ بچه به دنیا می‌آورند. بچه‌ها حدود ۳ تا ۴کیلوگرم هستند و تا ۹ ماهگی از شیر مادر تغذیه می‌کنند و پس از حدود یک سال و نیم، بالغ می‌شوند. طول عمر گوزن‌ها در شرایط طبیعی، حدود ۲۰ سال است.
- گوزن زرد با خال‌های سفید
گوزن زرد ایرانی از گونه‌های کمیاب دنیاست که مدیریت در حفظ و نگهداری آن بسیار اهمیت دارد. خوشبختانه ۳ رأس گوزن زرد ایرانی در مجموعه ارم به دنیا آمده‌اند. به گفته مدیر باغ‌وحش ارم، ۲ گوزن زرد ایرانی چند سال پیش از سازمان «حفاظت محیط‌زیست» به باغ‌وحش ارم منتقل شده‌اند. شرایط خوب نگهداری از این حیوان در این مجموعه موجب شده است در حال حاضر، تعدادشان به ۱۵ رأس برسد. این گوزن‌ها جزو گونه‌های بومی و شاخص کشورمان هستند و تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارند. الهامی به تولد «گوزن قرمز اروپایی» و هم‌چنین «گوزن زرد اروپایی» در باغ‌وحش ارم نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «خوشبختانه این‌گونه از گوزن‌ها هم بچه‌دار شدند و ۲ رأس گوزن قرمز اروپایی و یک رأس گوزن زرد، در خردادماه به مجموعه حیوانات باغ‌وحش ارم اضافه شده‌اند. »
۱۵ رأس گوزن زرد ایرانی در باغ‌وحش ارم زندگی می‌کنند.
- گربه جنگل‌نشین
«گربه جنگلی ایرانی»، بیشتر در اوایل شب و یا صبح زود فعالیت می‌کند. گربه‌سانی بسیار با شهامت که با قدرت از بچه‌هایش دفاع می‌کند. آنها شناگران خوبی هستند و گاهی برای گرفتن ماهی در آب شیرجه می‌زنند. وزن گربه جنگلی به ۱۶کیلوگرم هم می‌رسد.
- با نمک‌های وحشی
گربه‌های جنگلی ایرانی باغ‌وحش ارم، بچه‌دار شدند. یک قلاده از این گربه‌ها در اردیبهشت‌ماه، ۲ بچه به دنیا آرود و یک قلاده دیگر هم در آخرین روزهای خردادماه وضع حمل کرد. از دلایل‌زاده و ولد این حیوان رسیدگی و تغذیه مناسب و جایگاه متناسب با حیات وحش اصلی حیوان بوده است. پوشش گیاهی مناسب در زاد و ولد این گربه جنگلی تأثیرگذار است. ۷ قلاده گربه جنگلی ایرانی در باغ‌وحش ارم زندگی می‌کنند.
- بزرگ‌ترین جونده ایران
«تشی»ها و یا «خارپشت»ها، بزرگ‌ترین جوندگان ایران هستند که همه سطح بدن آنها پوشیده از خارهای بلند است. از این خانواده، تنها یک‌گونه در ایران زندگی می‌کند. اندازه طول سر و تنه آنها ۷۰ تا ۹۰ میلیمتر، دم ۸ تا ۱۰ میلیمتر، طول خار ۱۸ تا ۳۵ میلیمتر و وزنشان ۱۱ تا ۲۵کیلوگرم است. این حیوان عادت به شبگردی دارد و به‌صورت انفرادی زندگی می‌کند، ولی گاهی یک گروه فامیلی کوچک در یک لانه ساکن می‌شود و از همه قسمت گیاهان تغذیه می‌کند و برای خوردن پیاز و ریشه گیاهان، زمین را حفر می‌کند.
- تشی‌های خوابالو
۲ تشی کوچک، این روزها مهمان باغ‌وحش ارم شده‌اند. در حال حاضر، بچه‌های تشی از مادر تغذیه می‌کنند. دوره آبستنی این حیوان گیاه‌خوار ۱۱۲ روز است که هنگام زایمان، بچه‌ها با مو و چشمانی باز متولد می‌شوند و تا ۲ ماهگی شیر می‌خورند.
۴ تشی این روزها مهمان باغ‌وحش ارم هستند.
- داستان باغ‌وحش تهران
علاقه وافر ایرانیان به شکار و سر و کارداشتن آنها با حیوانات تا حدی است که بعضی از حیوانات را سمبل قرار داده‌اند و این می‌تواند دلیلی بر وجود باغ‌وحش در ایران پیش از اسلام دانست. با کمی تحقیق و مطالعه در این زمینه می‌توان پی برد که اعراب نیز فن تأسیس و اداره باغ‌وحش را از ایرانیان آموخته‌اند. یکی از سرگرمی‌های خلفای «عباسی»، نگهداری فیل و شیر و پلنگ در محلی موسوم به باغ‌وحش بود. این اقدام بیشتر برای ترساندن مردم از دستگاه خلفا انجام می‌گرفت. برخی از پادشاهان نیز در مواقع رسمی، حیوانات درنده را با زنجیر و قلاده از باغ‌وحش به بارگاه خود می‌آوردند. «عضدالدوله دیلمی»، برای ترساندن حضار، چند شیر و پلنگ و ببر را در مجلس حاضر می‌کرد. در «رستم التواریخ» که نوشته‌ای طنزگونه است، آمده: «شاه «سلطان حسین صفوی» هم باغ‌وحش داشت که در آن انواع قوش‌ها، تازی‌ها، سگان شیرگیر، فیلان منگلوسی، اسب، بوقلمون و... نگهداری می‌شد. «مخبرالسلطنه هدایت» نیز در خاطرات خود نوشته: «در زمان «ناصرالدین شاه» در تهران باغ‌وحش وجود داشت، یکی در خیابان «لاله زار» کنونی، که بعدها ناصرالدین شاه آن را به مبلغ ۹۰ هزار تومان فروخت و دیگری در «دوشان تپه» که در این باغ‌وحش، انواع میمون، خرس، گوزن، آهو و بزکوهی که در کنار هم بوده وآزادانه مشغول گشت و چرا بودند، نگهداری می‌شد. » «مظفرالدین شاه» نیز پس از مراجعه از فرنگ، باغ‌وحشی به سبک آنجا تأسیس کرد که حیواناتش از گرسنگی مردند. پس از سقوط «قاجاریه»، اقدامی برای تأسیس باغ‌وحش صورت نگرفت و تنها عملی که انجام شد، دایر کردن باغ‌وحش خصوصی در محوطه نامناسب در خیابان پهلوی (خیابان ولی‌عصر(عج) کنونی) تهران، مقابل پارک «ملت»، در سال ۱۳۳۲ بوده که به سبب ایجاد آلودگی و مزاحمت، منجر به اعتراض شدید همسایگان اطراف شده و در سال ۱۳۶۶ تعطیل اعلام شد. در سال ۱۳۶۹، ساخت باغ‌وحش ارم با هدف فرهنگسازی برای آشنایی افکار عمومی با حیات وحش و ایجاد زمینه‌های تحقیقاتی برای دانشجویان و محققان و کمک به حفظ‌گونه‌های باارزش، در زمینی به مساحت ۵ هکتار در ضلع جنوبی پارک ارم ساخته شد و حیوانات از باغ‌وحش قبلی به این مکان منتقل شدند.