همشهری آنلاین_ شهره کیانوش‌راد: اگر به دنبال مرکزی برای آشنایی با هویت تهران هستید، موزه نقشه بهترین گزینه پیش روست. در این موزه قدیمی‌ترین نقشه‌های تهران به نمایش گذاشته شده و بازدیدکنندگان می‌توانند با تماشای عکس‌ها و نقشه‌ها تغییر و تحولات تهران را مرور کنند. زنده‌یاد «غلامرضا سحاب» که ۱۷ تیر ماه ۱۳۹۹ دارفانی را وداع گفت یکی از بانیان و مؤسسان راه‌اندازی موزه نقشه بود. در گفت‌وگو با «سید احمد محیط طباطبایی» رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران(ایکوم) از سال‌ها تلاش استاد سحاب برای ثبت و جمع‌آوری نقشه‌های قدیمی صحبت کردیم که اکنون در موزه نقشه به یادگار مانده است.
نقشه تهران که از سال ۱۳۰۹ به بعد توسط انتشارات اقبال چاپ می‌شد بهترین سند و منبع برای تغییر و تحولات تهران از نظر فیزیکی و نشان دادن تغییرات نقشه تهران به شمار می‌آید. این نقشه‌ها از دهه‌های ۴۰ و ۵۰ و بعد از آن توسط مؤسسه سحاب تهیه می‌شد. محیط طباطبایی درباره مرجع بودن نقشه‌های تهران که از طرف مؤسسه سحاب منتشر می‌شود می‌گوید: «طی سال‌های متمادی و هر سال نسخه جدیدی از نقشه تهران چاپ می‌شد و به همین دلیل با قرار دادن نقشه‌هایی که در سال‌های مختلف و با فاصله زمانی چاپ شده، می‌توان تغییرات جغرافیایی تهران را به خوبی دید. شادروان غلامرضا سحاب، فرزند خلف مرحوم استاد سحاب بود که مثل پدر و پدربزرگش در زمینه تهیه نقشه تهران تلاش‌های فراوانی کرد. او در زمینه پژوهش و مطالعات نقشه و در استمرار و تداوم فعالیت‌های مؤسسه سحاب نقش مؤثری داشت و می‌توانم به صراحت بگویم که در این زمینه از مرحوم پدر پیشی گرفته بود. مرحوم غلامرضا سحاب توانست منابع مختلفی را برای پژوهش در زمینه نقشه شناسایی و جمع‌آوری کند. چاپ و نشر نقشه‌ها براساس سوژه‌های موضوعی به همت مرحوم غلامرضا سحاب ادامه پیدا کرد و توسعه یافت. اگر بخواهیم از یک مؤسسه یا یک نهاد فرهنگی به‌عنوان مهم‌ترین منبع تهران‌شناسی در حوزه نقشه یاد کنیم بی تردید نام مؤسسه سحاب در اولویت قرار دارد و فعالیت مراکز دیگر برای تهیه نقشه از نظر کیفی به حد و اندازه مؤسسه سحاب نمی‌رسد. امیدوارم اصلی را که مؤسسه سحاب برای تهیه نقشه پی‌ریزی کرد و با مرحوم غلامرضا سحاب ادامه یافت توسط نسل‌های بعد ادامه پیدا کند.»
- زنده‌یاد سحاب از بانیان موزه نقشه تهران
مرحوم غلامرضا سحاب یکی از بانیان و افرادی بود که در راه‌اندازی موزه نقشه تهران به همراه استادان مهم دیگر مانند مرحوم پروفسور گنجی و دیگر استادان این رشته نقش عمده‌ای را ایفا کرد. محیط طباطبایی درباره نقش تأثیرگذار زنده‌یاد سحاب در راه‌اندازی موزه نقشه می‌گوید: «مرکزی که به‌عنوان مرکز مطالعات جی‌آی‌اس شهرداری تهران در دهه ۷۰ راه‌اندازی شد، توسط این بزرگواران به مرکزی با هدفی بالاتر تبدیل شد. در واقع از زمان راه‌اندازی موزه نقشه، این مرکز ضمن جمع‌آوری اطلاعات و نقشه‌ها با فعالیت‌های چشمگیری برای معرفی و آموزش به علاقه‌مندان همراه شد. شادروان سحاب بی تردید مؤثرترین فرد در راه‌اندازی و فعالیت‌های موزه نقشه تهران بود.»
محیط طباطبایی، سحاب را عضو جدایی‌ناپذیر موزه نقشه در همه این سال‌ها می‌داند: «استاد غلامرضا سحاب، از روز اول افتتاح موزه نقشه با این مرکز فعالیت داشت. حتی زمانی که موزه تعطیل شد و دوباره شروع به کار کرد، هیچ‌گاه نسبت به این مرکز بی‌تفاوت نبود. آخرین فعالیت‌های مرحوم سحاب به همین چند ماه پیش برمی‌گردد که به دلیل ویروس کرونا، فعالیت‌ها و بازدید از موزه به‌صورت مجازی انجام می‌شد. در این ایام و اگر برنامه‌ای به‌صورت مجازی در موزه اجرا می‌شد او با روی باز استقبال می‌کرد و با حضور در فضای مجازی اطلاعات لازم را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌داد. او عضو جدایی‌ناپذیر موزه نقشه بود و همیشه در برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی به عموم علاقه‌مندان پیشقدم بود.»
- معلمی متواضع بود
درخت هرچه پربارتر، افتاده‌تر. مرحوم غلامرضا سحاب مصداق این جمله بود. رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران(ایکوم) مهم‌ترین ویژگی زنده‌یاد سحاب را افتادگی و تواضع او می‌داند و می‌گوید: «علم و دانش بسیاری داشت و بهره‌مندی از این علم او را افتاده‌تر کرده بود. او معلمی بود که بدون هیچ چشمداشت و پیش شرطی اطلاعات و دانش خود را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌داد. کافی بود از ایشان سؤالی بپرسند، برای او مهم نبود که این سؤال از طرف دانشجو، پژوهشگر یا فردی عادی پرسیده شده است. اطلاعات خود را در حد توان و آمادگی، بی‌دریغ در اختیار مخاطب قرار می‌داد. هرگاه نهاد یا مراکز آموزشی از او برای همکاری کمک می‌خواستند به درخواستشان با روی باز پاسخ می‌داد و افراد علاقه‌مند به کسب اطلاعات درباره نقشه را راهنمایی می‌کرد. حتی اگر طرف مقابل را نمی‌شناخت اما متوجه می‌شد فردی به دنبال کسب اطلاعات در زمینه جغرافیا و نقشه است، او را راهنمایی می‌کرد و این صفت معلمی را همیشه و تا آخرین روزهای حیات پربرکت خود همراه داشت.»
- کوتاه درباره غلامرضا سحاب
استاد غلامرضا سحاب سال ۱۳۲۷ در تهران متولد شد و از سال ۱۳۴۰ فعالیت خود را در عرصه جغرافیا و کارتوگرافی تحت تعلیمات پدرش، استاد عباس سحاب آغاز کرد. مؤسسه سحاب که از ابتدای تشکیل کانونی برای تبادلات علمی استادان و بنیانگذاران علوم جغرافیا بود سبب شد تا غلامرضا سحاب نیز از نوجوانی و جوانی در محضر استادان بزرگ علم جغرافیا رشد کند و خود نیز سهم بسزایی در توسعه جغرافیا داشته باشد. «میترا خراسانیان» مدیر موزه نقشه تهران درباره ویژگی‌های زنده‌یاد سحاب می‌گوید: «او از بانیان مؤثر در تأسیس موزه نقشه تهران بود و همراه با پروفسور گنجی و دکتر کیانی ساعت‌ها در موزه نقشه وقت گذاشت و بدون کوچک‌ترین چشمداشت به شناسایی اموال و دسته‌بندی نقشه‌ها و درجه‌بندی آنها از نظر میزان اهمیت پرداختند. این استاد فرزانه بزرگوارانه تمام تجربیات خود را در اختیار این مجموعه قرار می‌داد و همواره نه تنها همراه علاقه‌مندان به موزه نقشه بلکه همراه و همیار مجموعه‌داران نقشه بود. از آخرین فعالیت‌های او حضور در مراسم بزرگداشت مجازی روز ملی خلیج‌فارس بود که ۱۰ اردیبهشت ماه برگزار شد. در پویش موزه‌ها را از خانه دنبال کنیم هم به‌عنوان استاد مهمان حضور داشت.»
- نقشه ایران را به دیوار خانه‌ها بزنید*
وقتی قرار شد موزه نقشه در اقدسیه راه‌اندازی شود تعدادی نقشه به موزه هدیه دادیم و کم‌کم اینجا شکل گرفت. زمانی که کشورهای همسایه موزه نقشه نداشتند این موزه اعتباری برای برای مملکت ما شد و مؤسسه جغرافیایی سحاب برای راه‌اندازی این موزه و حفظ آن تلاش کرد. از سال ۱۳۲۰ به بعد پدر نقشه را بین مردم برد. آن زمان نقشه به قیمت ۲۵ ریال بین مدارس توزیع می‌شد. او سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ و سن ۳۵ تا ۴۰ سالگی برای تهیه نقشه خیلی تلاش کرد. بزرگانی همچون استادگنجی و استاد عبدالرزاقی که گنجینه‌های این مملکت بودند در اشاعه نقشه در ایران نقش داشتند. آشنایی مردم با نقشه از آرزوهای پدر بود. او آرزو داشت که نقشه ایران در هر خانه‌ای باشد. وقتی شما تصویری را می‌بینید ارتباط عاطفی بین شما و تصویر ایجاد می‌شود. الان هم نقشه را بخرید و در خانه‌ها نصب کنید. دیدن نقشه حس خوبی به انسان منتقل می‌کند. وسعت این خاک را می‌بینید، شهرها و استان‌ها را می‌بینید و عشق و علاقه به نقشه ایران، شما را به این خاک پیوند می‌زند. سال‌های سال در زمان راه‌اندازی موزه نقشه با همکاران و استادان کار کردیم، نقشه‌ها را جمع و جور و فهرست‌بندی کردیم. آرزو می‌کنم اینجا پایدار بماند، فرزندان ما بیایند اینجا و با نقشه‌ها آشنا شوند. امیدواریم که موزه نقشه پابرجا بماند.
* بخشی از صحبت‌های مرحوم غلامرضا سحاب
در «شب نقشه» که به همت مجله بخارا در موزه نقشه برپا شده بود