همشهری آنلاین_ ثریا روزبهانی: به استناد مصوبات شورا، شورایاری یک انجمن شهری است که به‌عنوان یک نهاد مدنی در محله‌های پایتخت فعالیت می‌کند. هدف اصلی تشکیل شورایاری‌ها، شکل‌گیری شبکه گسترده‌ای از روابط اجتماعی و فرهنگی، ایجاد حس تعلق شهروندی، ایجاد فضای مشارکت فعال و در نهایت، افزایش سرمایه اجتماعی است. همچنین، بهره‌گیری از تجربه و تخصص شهروندان هر محله در اداره امور شهر و محله و از سوی دیگر، برقراری ارتباط بین مردم و مسئولان و در انتها، واگذاری اداره امور محله‌ها به خود مردم از دیگر اهداف مهم این تشکل مردمی است. همین بهانه‌ای شده است تا با «احمد مسجدجامعی»، عضو شورای‌شهر تهران و « «محمدرضا طالبی‌نژاد»، دکترای جامعه‌شناسی، درباره این رأی و فعالیت این نهاد گفت‌وگو کنیم.
احمد مسجدجامعی، عضو شورای‌شهر تهران، شورایاری‌ها را نهادی مردمی که حذف نشدنی است، می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «هرچند که برای حضور و کارکرد شورایاران و همچنین برپایی انتخابات آن در دوره پنجم، مشکلات و موانعی وجود داشت، اما در نهایت، این انتخابات برگزار و شورایاران فعالیتشان را آغاز کردند. اکنون بیش از یک سال از حضور این حلقه‌های ارتباطی بین مسئولان و شهروندان می‌گذرد و نمی‌توان آن را حذف کرد و فعالیت شورایاران، استمرار و ادامه خواهد داشت. اکنون، مدیریت شهری به این موضوع پی برده است که برای نگهداشت شهر، بالابردن مشارکت‌های عمومی و نیز رفع مشکلات و مطالبات شهری اهالی هر محله، حضور این افراد لازم و ضروری است.» او از شورایاران به‌عنوان سرمایه‌های شهری نام می‌برد و می‌گوید: «شهر تهران ۲۲ منطقه دارد و تعداد اعضای شورای اسلامی شهر تهران، ۲۱ نفر است و مدیران باور دارند شهر تهران را نمی‌توان با این تعداد محدود نماینده، اداره کرد. برای همین، این افراد ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل هر محله محسوب می‌شوند که نه تنها در ابعاد مناطق بلکه مشکلات، موانع و مطالبات شهروندان را در مقیاس محله‌ها شناسایی و مطرح می‌کنند. پس چگونه می‌توان از ظرفیت‌های آنها صرف‌نظر کرد. نهاد شورایاری‌ها برای رفع مشکلاتش با مجلس و دولت رایزنی خواهد کرد و بر اساس اصل قانون اساسی، شوراها از ارکان نظام محسوب می‌شوند.»
- ورود مجلس به قانون شورایاری‌ها
مسجدجامعی که رئیس ستاد شورایاری‌های شورای‌شهر تهران هم است به یکی از اهداف تشکیل شورایاری‌ها که افزایش مشارکت شهروندان است اشاره می‌کند و می‌گوید: «اصل مشارکت، پایه و اصول قانون اساسی و شوراها از ارکان نظام هستند. قدرت شورای‌شهر از قدرت شورایاری‌ها منشأ می‌گیرد و شهروندان تشکیل‌دهندگان شورایاری‌ها هستند و شورایاری مطالبه امروز جامعه است. در همین راستا، نباید هدف فعالیت این نهاد را که افزایش مشارکت شهروندان در سیاستگذاری است، فراموش کرد. شورایاری‌ها کار سیاسی نمی‌کنند و دغدغه‌ها آنها از جنس دغدغه‌های مردم محله‌ها است. برای همین، موانع را برطرف می‌کنیم. چراکه از ظرفیت‌های آنها در محله‌ها برای پیشبرد و توسعه شهر می‌توانیم بهره‌ببریم. هر منطقه از شهر و پیرو آن هر محله با محله‌های دیگر از جهات مختلف متفاوت است. برای همین، نمی‌توان کلانشهری مانند تهران را با یک برنامه مشترک اداره کرد و برای همه محله‌ها نسخه واحد پیچید، بلکه با توجه به داشته‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای هر محله باید برنامه ویژه‌ای برای آن پیش‌بینی و تدوین کرد. برای همین، می‌توان قانون شورایاری‌ها را از طریق شورای عالی استان‌ها به مجلس برد تا در سال‌های آتی، تشکیل شورایاری‌ها بدون مشکل انجام شود.»
- ایراد قانونی، برطرف شود نه نهاد مردمی
شورایاری، پیش از هرچیز، یار مردم محله است و در همین راستا با مسئولان مدیریت شهری همکاری می‌کند. محمدرضا طالبی‌نژاد، جامعه‌شناس، باور دارد از ۲ منظر کلی باید موضوع شورایاری‌ها و حکم ابطال فعالیت آنها را بررسی کرد. طالبی‌نژاد در مرحله نخست به بعد حقوقی و قانونی این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «بعد قانونی و حقوقی از ظاهر، عبارات، کلمات و انشا رأی نشئت می‌گیرد و بعد باطنی آن مستتر و حاکم بر روح رأی است. همچنین، بعد اجتماعی و عمومی هم از ابعاد دیگر رأی محسوب می‌شود. بیش از ۲۰ سال از فعالیت و حضور نهاد شورایاری در شهر تهران می‌گذرد و از منظر حقوقی در این مدت، موضوع فعالیت شورایاری را پیگیری کرده‌ایم، اشکال‌ها و ایرادهایی به شیوه تشکیل شورایاری‌ها وجود دارد و منکر آن نیستیم. این هم چیز تازه‌ای نیست و در ادوار گذشته نیز این بخش‌ها وجود داشت. اما موضوع، بحث حقوقی راجع به بعد شیوه تشکیل شورایاری‌ها بود نه ضرورت، اهمیت و فلسفه وجودی این نهاد در متن جامعه. به هر حال، انتظار مجامع نظارتی، مجامع قانونی و حقوقی این است که قانون شفاف‌تر شود و صراحت بیشتری داشته باشد. از سوی دیگر، مقوله انتخابات، قانونمند و پایه و جایگاه شورایاری‌ها محکم شود، اما راجع به بعد اجتماعی آن باید پرسید که آیا به صرف اینکه یک ایراد قانونی وجود دارد، باید از نهادی مردمی که ۲۱ سال از عمرش در این مسیر می‌گذرد، دست کشید. همه نهادهای نظارتی از جمله سازمان بازرسی، دیوان عدالت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و... نیز در این ۲۱ سال حضور داشته‌اند و موضوع محرمانه و پنهانی وجود نداشته است که پوشانده شود.»
- به اعتماد مردم خدشه نزنیم
ابعاد و آثار اجتماعی یک رأی، بسیار مهم است و باید به آن توجه کرد. طالبی‌نژاد به اعتماد شهروندان در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «شورایاران از یک طرف اعتماد مردم را برای خود دارند و از طرف دیگر هدف مدیریت شهری، سیاست‌های عمومی کشور که بر ضرورت مشارکت مردم تأکید داشته است فراموش کرد. نمی‌توان از یک سو، شعار محله‌گرایی، مشارکت مردمی، کوچک شدن دولت و واگذاری کارها به دست خود مردم سر داد و از سوی دیگر، شورایاری را باطل دانست. هزینه‌هایی که برای جا افتادن این نهاد در افکار و برپایی انتخابات صرف شده است، تنها مادی نیست و اکنون بسیاری از شهرهای دیگر با عناوین مشابه از تهران، در این زمینه الگو گرفتند و این نهاد را در شهر خود فعال کردند. اکنون چگونه همه اینها را نادیده بگیریم و مصوبه ۱۳۷۸ را که اساسنامه تشکیل شورایاری‌ها در کنوانسیون و چارچوب اصلی نهاد شورایاری بوده است، کنار بگذاریم.
- کارکرد شورایاری در محله‌های جدید
توسعه‌یافتگی برخی از مناطق پایتخت مانند مناطق غربی از جمله ۲، ۵ و ۲۲ در سال‌های اخیر، از مهم‌ترین دلایل تبیین ضرورت فعالیت شورایاری‌ها است. طالبی‌نژاد درباره این دلایل توضیحات بیشتری ارائه می‌دهد و می‌گوید: «برای جلوگیری از گسست‌های اجتماعی و گسست‌های ناشی از حضور در آپارتمان‌ها و مجتمع‌های بزرگ مانند برج‌های منطقه ۲۲، حضور و فعالیت شورایاران ضروری است. در اغلب کشورها هم تشکیل نهادها و مجامع محلی، راهکار مؤثری برای ایجاد هم‌بستگی و از هم‌گسستگی است. یکی از معضلات انتخابات شورایاری‌ها به‌ویژه در مناطق و محله‌هایی که هویت قدیمی و سنتی‌اش را از دست داده‌اند. محله‌های جدید مشکل بیگانگی و نبود شناخت است. برای مثال، در منطقه ۲۲ برج‌های بسیاری وجود دارد و ساکنان آنها با فرهنگ‌های مختلف درکنار هم زندگی می‌کنند، اما این برج‌ها محلی نیستند. چنانچه در بخش‌هایی از منطقه ۵ نیز این موضوع مشهود است. البته به نوعی هم‌بستگی محلی در همه محله‌ها تضعیف شده و زندگی در کلانشهرها این خصلت‌ها را قالب کرده است. از سوی دیگر، ممکن است منطقه به منطقه و محله به محله بعضی از شرایط متفاوت باشد. برای مثال، در منطقه ۲۲ حتی مشکلات شهرک «راه‌آهن» با مشکلات برج‌های جدید کنار دریاچه متفاوت است. برای همین این نهادها و انجمن‌های محلی مانند شورایاری‌ها را لازم داریم و لزوماً کارکرد این نهادها، کارکردهای اقتصادی و عمرانی نیست، بلکه کارکرد اجتماعی، هویتی و فرهنگی است.»
- نادیده گرفتن توان «دیده بانان شهر»
طالبی‌نژاد از نهاد شورایاری به‌عنوان «دیده بانان شهر» یاد می‌کند و می‌گوید: «هر محله شرایط و مشکلات ویژه خود را دارد. بنابراین بیش از ۳ هزار نفر شورایار از منظرهای اجتماعی و خدمات عمومی به‌عنوان دیده‌بان و ناظر و چشم و گوش محله هستند که به رایگان توانمندی‌های شخصی و تجربه‌هایشان را در این نهاد در اختیار اهالی محله خود قرار می‌دهند. برای همین، تنوعی که در این نهاد وجود دارد نمی‌توان با یک رأی از بین برد. از منظر اجتماعی، فرهنگی و مشارکت‌های مردمی، این خسران بزرگی برای شهر، مدیریت شهری و کمک‌رسانی به شهروندان است. به همین دلیل، برای اینکه خدشه‌ای به اعتماد و سرمایه اجتماعی وارد نشود و دلسردی و بی‌انگیزگی را در پی نداشته باشد، باید این مشکلات و اختلافات قانونی را در قالب تفاهمنامه‌ها، تعیین زمان یا تعیین شروطی برطرف کرد. ابطال انتخابات شورایاری‌ها، شدیدترین و آخرین راه‌حل برای این نهاد مردمی بود که می‌توانست با راه‌حل‌هایی همچون ابلاغ لایحه یا اجرای طرح یا تعیین مدت زمان برای رفع مشکلات این نهاد، جایگزین شود.»
- شناسایی پروژه‌های کوچک مقیاس با مشارکت شورایاران
اغلب اقداماتی که در دوره پنجم شورایاری‌های شهر تهران در منطقه ۵ انجام شده، با هدف تدوین بودجه سنواتی منطقه بوده است. «امیر قاسمی»، دبیر دبیران شورایاری منطقه ۵، درباره فعالیت‌های شورایاری این منطقه می‌گوید: «پروژه‌های کوچک‌مقیاس منطقه، که قابلیت اجرا داشته باشد و نیاز به تملک نداشته و ظرف مدت ۶ ماه به نتیجه برسد در همه محله‌های منطقه ۵ شناسایی کردیم. پیگیری برای تشکیل شورای اداری مقتدر در شورایاری، اتفاق خوبی است که در منطقه ۵ رخ داد و تاکنون با نهادها و دستگاه‌های اجرای مختلف و نیز مسئولان مربوطه مانند سرکلانتری، مرکز رسیدگی به امور مساجد و امام‌جمعه «کن» جلسه‌هایی برگزار کردیم و زمانی شورایاری تنها با شهرداری در ارتباط بود، اما اکنون در منطقه ۵ از همه سدها گذر و با همه دستگاه‌ها ارتباط برقرار کردیم تا کار مردم در کمترین زمان ممکن انجام شود.» به گفته قاسمی، عمده پروژه‌هایی که در این مدت در منطقه ۵ شهرداری تهران به بهره‌برداری رسیده است، درخواست اولیه شورایاری‌های محله‌ها بوده است. برای مثال، ساخت مجموعه ورزشی «پیشکسوتان» در محله «مهران» که در مرحله گودبرداری است، ساخت چمن مصنوعی یا مجموعه‌های «شهربانو» از جمله پروژه‌هایی بودند که با کمک و همفکری و بیشتر درخواست‌های شورایاری‌ها پیش رفته است.
- خودمان آستین بالا زده‌ایم
شورایاری‌ها برای بیان مطالبات و نیازهای شهروندان از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا خواسته‌های اهالی را به گوش مسئولان برسانند و با پیگیری‌های مستمر، برای به ثمر رساندن آن تلاش می‌کنند. «فرشاد بخشایشی»، دبیرشورایاری محله «استاد معین»، به فعالیت‌های این نهاد مردمی اشاره می‌کند و در این‌باره می‌گوید: «علاوه بر مطرح کردن نیازهای شهروندان با مسئولان شهری، شورایاری این منطقه برخی از این نیازها را بدون مساعدت از نهادی، خود جوش، تأمین یا تهیه کرده و آستین‌هایشان را برای کمک به اهالی بالا زده‌اند. برای مثال، در محله استاد معین، در فضایی که در گذشته به‌عنوان انبار بود، با تجهیز و مناسب‌سازی به باشگاه ورزشی و بدنسازی برای بانوان تبدیل شده است یا مسیر زیرگذر استادمعین که یک‌طرفه بود، با پیگیری‌های شورایاری، به‌زودی ۲ طرفه خواهد شد. خوشبختانه شهرداری برای رفع مشکلات پای کار است و اغلب مشکلات جزئی محله مانند مرمت آسفالت یا گرفتگی نهر و اقداماتی از این قبیل در بازدیدهای میدانی شهردار و مسئولان رفع می‌شود.»
- توسعه فضای سبز تا طرح‌های عمرانی و ترافیکی
به گفته «داود حاج اسفندیاری» دبیر شورایاری محله تهرانسر اقدامات و فعالیت‌های ویژه‌ای که اثر آنها اغلب فرامنطقه‌ای بود با پیگیری و تلاش اعضای شورایاری‌های محله‌های این منطقه به ثمر نشسته است. او در این‌باره می‌گوید: «در حوزه عمران پل‌های غیرهمسطح بسیاری مانند پل سه‌راهی تهرانسر به جاده مخصوص کرج یا پل شهید شوشتری در بزرگراه آزادگان به بهره‌برداری رسیده که کارکرد آن فرامنطقه‌ای است. همچنین تبدیل فضاهای بیابانی منطقه به فضای سبز و آبیاری قطره‌ای این درختان از دیگر اتفاقاتی است که با تلاش شورایاری‌ها محقق شده و اکنون قرار است این محوطه وسیع به پارک جنگلی شود.»
- شورایاران به هدفشان عمل می‌کنند
«علی‌اصغر قدیمی» دبیر شورایاری محله قائم، شورایاری را مردم‌سالاری تعریف و به فعالیت ۲۱ ساله شورایاری‌ها در محله‌های منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: «نهاد مردمی که برای رفاه و آسایش شهروندان هر محله تلاش می‌کند. شورایاری‌ها به خاطر خدمتگزاری به مردم محله‌هایشان انتخاب شدند، نهاد مردمی که واقعاً عملگرا بودند و به هدفشان عمل می‌کردند. فعالیت‌های شورایاری‌ها برمبنای قانون است. برای مثال در اتفاقات اخیر که به دلیل ویروس کرونا همه کشور با این موضوع درگیر بود، شورایاری این منطقه در زمینه ضدعفونی و گندزدایی معابر و محله‌ها از هر نهاد دولتی و ارگانی بیشتر پای کار بوده است. چراکه آنها از بین شهروندان همین محله‌ها انتخاب شده و نسبت به محل زندگی‌شان وابستگی و علاقه دارند. متأسفانه در این دوره فعالیت شورایاران به دلایل مختلف مساعدت‌های لازم از سوی مسئولان شهری صورت نگرفت و بخشی از خواسته و مطالبات شهروندان محقق نشد. جاری شدن فاضلاب مجتمع‌های مسکونی در شهرک شهیدباقری یا مسئله ترافیک همیشگی محله قائم(عج) از جمله این درخواست‌ها بود که هنوز برطرف نشده است.»