همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: دست روی گل‌های رنگارنگ نقش بسته روی پارچه سفید با آن نخ‌های معمولی می‌کشید و می‌گفت: «مامان بزرگ، چقدر قشنگ هستند این گل‌ها. چطوری درست‌شان کردی؟ به من هم یاد می‌دهی؟» و مادربزرگ لبخند زنان پاسخ می‌داد: «باید بزرگ شوی. آنقدر که بتوانی سوزن به دست بگیری، حتماً یادت می‌دهم.» این آغاز علاقه به هنر گلدوزی برای «فرزانه رضاعلی»، ۳۵ ساله، ساکن محله «مهرآباد» است که این روزها با آموزش به هنرجوها، بانوان سرپرست خانواده، سرش بسیار شلوغ است. این بانوی هنرمند هم‌محله‌ای با کارآفرینی و معرفی گلدوزی به‌عنوان یکی از مشاغل خانگی، سفره بسیاری را برکتِ نان بخشیده است. اکنون که «کووید ۱۹» خیلی‌ها را خانه‌نشین و کارگاه‌های آموزشی او را خلوت کرده، با هنرجوهایش دوخت و گلدوزی ماسک‌های متنوع را تجربه می‌کند. صبح یکی از روزهای گرم مردادماه، مهمان کارگاه آموزشی جمع و جورش در سرای محله مهرآباد می‌شویم.
کارگاه‌های آموزشی گلدوزی مقدماتی و پیشرفته رضاعلی، این روزها به سبب رعایت فاصله فیزیکی و بهداشتی، بسیار کم جمعیت یا به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. برای همین، تعداد هنرجوهای امروز کارگاه نیز اندک است. رضاعلی فرصت استراحتی را که بین کارگاه‌ها پیدا می‌کند، با دقت به سؤال‌ها پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «مادر بزرگم هر پارچه سفیدی را که پیدا می‌کرد با گلدوزی‌های هنرمندانه‌ای آنها را زینت می‌داد. من هم هر بار با شوق می‌نشستم و نگاهش می‌کردم. هنوز خیلی از کارهایش را به یادگار نگه داشته‌ام. به رحمت خدا که رفت، گلدوزی و علاقه به آن را چند سالی فراموش کردم. تا اینکه حدود سال 1389 بود که دوباره به این هنر پرداختم. این بار تصمیم گرفتم حرفه‌ای‌تر آن را دنبال کنم. برای همین، جست‌وجو کردم تا کلاس و کارگاه‌های آموزشی تخصصی پیدا کنم. متأسفانه در محله ما خبری از کارگاه‌های تخصصی این رشته هنری نبود. راستش الان هم خبری نیست. انگار هنر، فقط نقاشی و خیاطی و از این دست رشته‌های شناخته شده و عمومی است. در حالی که سلیقه‌ها و علاقه‌ها تغییر کرده‌اند و مدیران در حوزه‌های مرتبط باید به این سلیقه‌ها توجه کنند. باید بسترهای آموزش تخصصی در همه رشته‌های هنری در دسترس باشد. نه اینکه برای آموزش مجبور باشیم کلی طی مسافت، هزینه، ترافیک و آلودگی را تحمل کنیم تا به مناطق بالای شهر برویم. خلاصه به هر سختی که بود دوره‌های تخصصی گلدوزی را در مجتمع‌های فنی و هنری معتبر در مناطق دیگر گذراندم و مدرک خود را گرفتم.»
- علاقه و منبع درآمد
باکس نخ‌های گلدوزی و قیچی‌های نوک تیز کوتاه و بلند را از روی میز کارش جمع و پایه کارگاه چوبی‌اش (قاب دایره‌ای که پارچه را بین حلقه درونی و بیرونی آن ثابت نگه می‌دارند) را وصل می‌کند و می‌گوید: «مدرکم را که گرفتم، شروع کردم به گلدوزی پارچه‌های نخی که معمولاً به‌عنوان سرویس آشپزخانه، رومیزی، روشوفاژی، روسماوری، حاشیه لباس‌هایی مانند مانتو، روسری، شال حتی کیف‌های دستی و خیلی وسایل پارچه‌ای دیگر استفاده می‌شد. خیلی زودتر از آنچه گمان می‌کردم همسایه‌ها و اقوامی که نمونه کارهایم را دیدند، سفارش دادند. تعدادی از دخترهای جوان هم علاقه نشان دادند و خواستند که به آنها آموزش دهم. من هم با هزار شوق استقبال می‌کردم. تا اینکه یکی از دوستان پیشنهاد آموزش در سرای محله «مهرآباد» را به من داد. کلاس‌های آموزشی سرای محله را که برگزار کردم، بسیار مورد توجه اهالی قرار گرفت. بخشی از کلاس‌ها مربوط به بانوان سرپرست خانواده و بخشی دیگر افرادی بودند که به دنبال وضعیت نامساعد مالی ترجیح می‌دادند یک شغل خانگی داشته باشند. بسیاری از هنرجوهایم می‌گویند اوایل فقط به سبب کسب درآمد در کلاس‌های آموزشی شرکت می‌کردند ولی به مرور زمان به دلیل علاقه‌ای که در آنها شکل گرفته بود، می‌آمدند. همان علاقه موجب خلاقیت در هنرشان هم می‌شد.»
- ماسک‌های گلدوزی برای کودکان کار
کارآفرین هم‌محله‌ای که این روزها با مشارکت بیش از ۳۰ بانوی دیگر به گلدوزی انواع ماسک‌های دوخته شده می‌پردازد، می‌گوید: «از اسفند سال گذشته که «کرونا» شیوع پیدا کرد، کلاس‌های آموزشی ما بیشتر به شکل آنلاین و مجازی برگزار شد. جز تعداد محدودی از کلاس‌ها که با جمعیت ۲و ۳ نفری تشکیل می‌شود. البته رویه کار هم کمی تغییر کرده است. برای مثال، پس از ماندگاری کرونا و توصیه به هم زیستی موقت با این ویروس، تصمیم گرفتیم ماسک‌های پارچه‌ای تولید شده بانوان دیگر درسراهای محله هم‌جوار را با گلدوزی، زیبا و روانه بازار فروش کنیم تا شهروندان تشویق به استفاده از ماسک شوند. به این‌ترتیب هم فرهنگ ماسک زدن نهادینه می‌شود و هم اینکه خیلی از بانوان با تنوع بخشیدن به هنرشان، توانستند همچنان منبع درآمد خود را حفظ کنند.» رضاعلی ادامه می‌دهد: «این میان تعدادی از علاقه‌مندان هم بوده‌اند که چون بضاعت مالی خوبی نداشتند، به آنها به‌طور رایگان آموزش داده‌ام تا زکات هنر و تخصصم را بپردازم. به این زکات و برکت کار، آنقدر باور دارم که درباره ماسک‌های گلدوزی شده هم آنها را لحاظ می‌کنم. برای مثال، از هر ۲۰ بسته ماسک گلدوزی شده، یک بسته را رایگان بین کودکان‌کار و نیازمند توزیع می‌کنیم تا آنها نیز در این شرایط سخت تا حدودی از این ویروس خطرناک در امان بمانند.»
- گلدوزی از آغاز تا امروز
گلدوزی یکی از روش‌های دیرینه برای آراستن لباس است که از حدود هزار سال پیش از میلاد «حضرت مسیح(ع)»، در کشورهای فعلی اروپایی شکل گرفت. قدمت این هنر در ایران نیز به دوران پیش از تشکیل حکومت «صفویان» می‌رسد چراکه به گواه تاریخ‌نویسان هنر، اوج به کارگیری و شکوفایی هنر گلدوزی، همین دوران حکمرانی صفویان بوده است. در آن زمان، لباس شاهان و درباریان را با نخ‌هایی گرانبها از ابریشم، طلا و نقره می‌آراستند و هنرمندان، این هنر اشرافی شده را در قالب لباس‌هایی فاخر به امپراتوری‌های اطراف صادر می‌کردند. ابزار اصلی و اولیه این هنر از ابتدا شامل پارچه، سوزن نازک، نخ (ابریشم و زر) و قیچی‌های ظریف بوده که این روزها با حفظ اصالت، ابزار دیگری مانند کارگاه (پلاستیکی، چوبی، بامبو و فایبر)، پایه کارگاه و انواع طرح‌های ژله‌ای و ترسیم‌گره‌های حرارتی و چاپی نیز به آنها اضافه شده است. در حال حاضر، گلدوزی به‌صورت دستی و ماشینی انجام می‌شود.