همشهری آنلاین_ سارا جعفرزاده: مرکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد زنان در منطقه 15 که به بانوان معتاد خدمات لازم را ارائه می‌دهد، به نام «خانه پروین» شناخته می‌شود و یکی از مراکز زیر مجموعه جمعیت«تولدی دوباره» است که در حوزه ترک اعتیاد زنان به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کند و در این روزهایی که بانوان معتاد بیش از هر زمان دیگری به دلیل شرایط جامعه در معرض خطر ابتلا به کرونا هستند، در کنار ارائه خدماتی از جمله ترک اعتیاد به بانوان معتاد، امکان اشتغال و مهارت‌آموزی را برای بانوان مددجو در این مرکز به وجود آورده است. در این مکان به بانوانی که اعتیاد دارند و به‌صورت داوطلبانه به این مکان مراجعه می‌کنند خدمات مختلف ارائه می‌شود. البته برخی از این بانوان با کودکان خود به این مجموعه می‌آیند که این خدمات شامل حال آنها هم می‌شود. در ادامه، با فعالیت این مجموعه بیشتر آشنا می‌شویم.
- تجربه حضور در خانه پروین
ساعت حدود 11 ظهر یک روز گرم تابستانی است که به سمت خیابان خاوران حرکت می‌کنیم. از میدان خراسان فاصله می‌گیریم و وارد خیابان اعظم نظامی می‌شویم؛ خیابانی که «خانه پروین» در آن قرار دارد. این مرکز درست پشت بوستان شهدای گمنام واقع شده است. وارد حیاط مجموعه می‌شویم. محیط سرسبز و زیبایی که دلمان می‌خواهد ساعت‌ها نظاره‌گرش باشیم. ساختمان اصلی این مجموعه در انتهای حیاط قرار گرفته است. یکی از مددکاران با برخورد گرم و محترمانه ما را به سمت زیر زمین مجموعه هدایت می‌کند. بعد از به پا کردن کاورهای محافظتی وارد کارگاه تولید ماسک و گان می‌شویم. جمعی از بانوان در این مجموعه با به تن داشتن گان و رعایت تمامی پروتکل‌های بهداشتی مشغول دوخت ماسک هستند. هرکدام از این بانوان مسئولیتی به عهده دارند. چند بانو کار برش ماسک را برعهده دارند و چند نفری هم مشغول دوخت هستند. عده‌ای هم کش‌های ماسک‌ها را وصل می‌کنند.
- نقاب‌های خندان و دردهای پنهان
از لبخند رضایتی که بانوان هنگام کار کردن در زیر زمین مجموعه دارند نمی‌توانیم چشمپوشی کنیم. در گفت‌وگوی کوتاهی با مددکار مجموعه متوجه می‌شویم داستان زندگی هرکدام از این بانوان به نوعی تلخ و دردناک است. بانویی شوهرش در زندان است و دیگری به خاطر مصرف موادمخدر خانواده‌اش او را طرد کرده‌اند. دیگری بچه‌اش را فروخته و در دام اعتیاد افتاده است. «نیلوفر مهدی» مددکار مرکز می‌گوید: «بانوان مراجعه‌کننده به این مرکز اغلب معتاد هستند که توسط پزشک درباره ترک اعتیاد آنها اقدام می‌شود. اما تمام نگرانی ما در خصوص مستقل شدن این افراد است. خودتان می‌دانید که بانوان معتاد به دلیل شرایط‌شان به سختی مستقل می‌شوند و ما در حوزه مددکاری در این زمینه مجبور به جذب خیر و حامی می‌شویم.» در این میان، چهره معصوم بانوی جوانی نظرمان را به خود جلب می‌کند. مشغول دوخت ماسک است. نامش را می‌پرسم. «میترا» است. از او می‌پرسم چرا به اینجا آمدی؟ در جواب می‌گوید: «شوهرم را با موادمخدر دستگیر کردند و حالا او در زندان است. من هم در دام اعتیاد گرفتار شدم. به آخر خط رسیده بودم که اورژانش اجتماعی من را به اینجا معرفی کرد. الان حدود 2 ماه است که پاکم و خودم داوطلبانه روزها به زیر زمین ساختمان می‌آیم که هم کار کنم و هم درآمدی داشته باشم.»
- نجات یک نفر، نجات یک نسل است
درحال حاضر در «خانه پروین» شرایط اشتغال برای بانوان مددجو توسط یک کارآفرین ایجاد شده که به‌صورت داوطلبی است و هیچ اجباری برای کارکردن بانوانی که در این مرکز حضور دارند نیست. «رزیتا عالی پور» چهره برتر کارآفرینی کشوری، زمینه‌ساز این فعالیت کارآفرینی است. او برای بانوان بی‌سرپرست، بدسرپرست، معلولان جسمی و ذهنی و کودکان‌کار در حوزه‌های مختلف اشتغال ایجاد می‌کند و حالا در مجموعه «خانه پروین» برای بانوانی اشتغال ایجاد کرده که به تازگی از دام اعتیاد خلاص شده‌اند و در این مرکز تحت درمان هستند. او درباره اقدام خود می‌گوید: «تا قبل از شیوع کرونا در قالب مشاغل خانگی و کارگاه‌های آموزشی برای بانوان بدسرپرست و بی‌سرپرست در حوزه تولید صنایع‌دستی و پوشاک اشتغال ایجاد می‌کردم اما با شیوع کرونا از ابتدای اسفند ماه تصمیم گرفتم که در حوزه تولید ماسک، گان و اقلام بهداشتی بانوان فعالیت کنم. در حال حاضر هم خوشحالم که توانسته‌ام برای بانوان «خانه پروین» اشتغال ایجاد کنم. تمام دغدغه من این است که بانوانی که به هر دلیلی در این جامعه آسیب دیده‌اند، بتوانند شغلی داشته باشند و توانمند شوند و معتقدم نجات یک نفر، نجات یک نسل است.»
- تولدی دوباره در خانه پروین
“خانه پروین» یکی از آخرین روزنه‌های امید برای تولدی دوباره بانوان معتاد است. جایی که می‌توان تمام گذشته را دور ریخت و به فکر زندگی جدیدی بود. در این مرکز دختران مجرد، مادران معتاد همراه کودک خود، مادران معتاد بدون کودک و مادران معتاد باردار پذیرش می‌شوند. «محمد بینازاده» پزشک و مسئول فنی «خانه پروین» درباره اقامت بانوان در این مرکز می‌گوید: «حضور بانوان معتاد در این مرکز به‌صورت داوطلبانه است و مدت زمان مطلوب از نظر ما برای ترک اعتیاد بانوان مقیم در این مرکز 3 تا 6 ماه است. در خصوص مراجعه مادران معتاد با کودکانی با دامنه سنی 0 تا 3 سال (یعنی کودک نوزاد تا 3 ساله) با اعتیاد دوگانه مواجه هستیم که هم کودک و هم مادر معتاد هستند که در این حالت کودک یا مستقیم در معرض مصرف اعتیاد توسط مادر قرار گرفته یا از طریق شیر مادر آلوده شده است. در این موارد در حالی که مادر از مصرف موادمخدر منع می‌شود، کودک هم منع می‌شود. برای مادران بارداری که معتاد هستند هم شرایط به‌گونه دیگری است. ماده مخدر از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود که وقتی در این حالت مادر موادمخدر مصرف کند، این مواد از طریق جفت به جنین می‌رسد و عملاً جنین معتاد می‌شود و ما در این حالت از طریق درمان مادر و داروهایی که برایش تجویز می‌کنیم، جنین را هم درشرایط مطلوب و بدون دریافت ماده مخدر قرار می‌دهیم.»
- در خانه پروین به روی همه باز است
در این مرکز به لحاظ وضعیت اقتصادی و اجتماعی با 2 دسته از مراجعان روبه‌رو هستیم. دکتر بینازاده در این‌باره می‌گوید: «50درصد مراجعان از طریق خانواده‌ها به این مرکز معرفی می‌شوند و 50درصد مراجعان دیگر از طریق گشت‌های شهرداری و اورژانس اجتماعی معرفی می‌شوند که امکان دارد جزو بانوان خیابانی، کارتن‌خواب و بی‌خانمان باشند. در واقع به‌عنوان یک قانون در این مرکز هیچ مراجعه‌کننده‌ای به علت بی‌پولی پشت در این مرکز نخواهد ماند و خدمات کاملاً رایگان و به‌صورت شبانه‌روزی است. تخصص اصلی این مرکز عبارت است از تمرکز بر فرایند درمان اعتیاد اعم از مرحله بازگیری یا سم‌زدایی و درمان نگهدارنده.» بینازاده ادامه می‌دهد: «تمام بانوانی که به این مرکز مراجعه می‌کنند بلااستثنا معتاد هستند و در واقع به واسطه اعتیادشان با مجموعه‌ای از مشکلات اعم از مشکلات روانی، اختلالات رفتاری، طلاق، رفتارهای نابهنجار، اعتیاد همسر، طرد شدن از خانواده، نبود خانواده، زندانی شدن همسر، نداشتن خانه و کاشانه مواجه هستند. درست است که ما در اینجا همه مشکلات را برطرف نمی‌کنیم و امکان پوشش تمام مشکلات مددجو ورفع آنها را نداریم اما سعی می‌کنیم با همان کار اندک، عمیق و با کیفیت کار کنیم.» او می‌افزاید: «نخستین گام، درمان اعتیاد آنهاست که با سم‌زدایی و تجویز دارو در این زمینه آغاز می‌شود.»
- درمان اختلالات رفتاری مددجو و کودک
یکی از مشکلاتی که مددجویان مراجعه‌کننده در مرکز پروین با آن مواجه هستند، اختلالات رفتاری به همراه اعتیاد است. دکتر بینازاده با اشاره به وجود اختلالات رفتاری در مادران و کودکان این‌گونه توضیح می‌دهد: «حدود 90درصد از بانوان معتاد مراجعه‌کننده به این مرکز به غیر از اعتیاد، اختلالات روانی، خلقی و دو قطبی دارند که امکان دارد یک اختلال ثانویه به دلیل مصرف موادمخدر باشد یا یک اختلال اولیه در فرد قبل از مصرف موادمخدر بوده باشد که درمان نشده است. بعضی از این بانوان اختلالات شخصیتی یا اضطراب شدید دارند.» او با اشاره به آمار بالای بیش‌فعالی در مادران و کودکان می‌افزاید: «ما در این مجموعه با اختلال بیش‌فعالی در بزرگسالان و کودکان و اختلال عدم تمرکز و نقص توجه مواجه هستیم. متأسفانه در 2 سال اخیر میزان اختلال عدم تمرکز و نقص توجه در مراجعان ما بالای 35درصد بوده و این درحالی است که در جمعیت نرمال کشور در میان بانوان و کودکان به‌صورت عادی بین 2 تا 5درصد است. که همین اختلال یکی از دلایل روی آوردن به اعتیاد است و اگر در بهترین مراکز دنیا هم این افراد مورد درمان قرار بگیرند تا زمانی‌که این اختلال در آنها درمان نشود، همچنان به مصرف موادمخدر تمایل دارند. از همین رو به موازات درمان اعتیاد، درمان اختلالات رفتاری را در این مرکز برای فرد منظور می‌کنیم.»
- ادامه درمان بعد از ترخیص مددجو
یکی از خدماتی که بعد از ترخیص مددجو برایش در نظر گرفته می‌شود، ادامه درمان و الزام در مراجعه هفتگی و ماهانه آنها به این مرکز است. بینازاده درباره این اقدام ادامه می‌دهد: «موقعی که فرد مددجو از این مرکز ترخیص می‌شود، نسخه‌ای برای ادامه درمان دارویی‌اش به او داده می‌شود و به او خواهیم گفت در صورتی که هفته‌ای یکبار به این مرکز مراجعه کند، می‌تواند از تمام خدمات پزشکی، دارویی و روان‌شناسی به‌صورت رایگان بهره‌مند شود. البته این امکان برای گروهی از مددجویان فراهم می‌شود. به‌عنوان مثال، از جمعیت 150 مددجو در سال گذشته حدود 30 مددجو در حال حاضر با «خانه پروین» به‌صورت مستقیم در ارتباط هستند که امکان دارد به‌صورت هفتگی یا ماهانه باشد. در واقع با این شرایط، مددجویان بعد از ترک مرکز هم در حالت بهبودی قرار می‌گیرند ودرصد بازگشت به سمت موادمخدر پایین می‌آید.» بینازاده به مهارت‌آموزی بانوان در این مرکز هم گریزی می‌زند و می‌گوید: «در حال حاضر شرایطی برای اشتغال این بانوان در زمینه تولید ماسک فراهم شده که آنها به‌صورت داوطلبانه می‌توانند علاوه بر کسب مهارت، درآمد اندکی هم داشته باشند.»
- تولید دانش اختصاصی ترک اعتیاد زنان
یکی از سؤالاتی که همواره ذهن برخی از شهروندان را در خصوص مراکز ترک اعتیاد درگیر می‌کند، چگونگی ارائه خدمات در این مراکز است. به‌ویژه اینکه شرایط قرار گرفتن در وضعیت اعتیاد برای آقایان و خانم‌ها متفاوت است. دکتر «محمد بینازاده» مسئول فنی «خانه پروین» در این‌باره می‌گوید: «یکی از رسالت‌های جمعیت «تولدی دوباره» که ما زیر نظر آنها فعالیت می‌کنیم، تأمین خدماتی از جمله خوراک، سرپناه، تأمین ملزومات کودکان و نوزادان است که در طول ماه برای حدود 40 مددجو صورت می‌گیرد. اما رسالت دیگر و در واقع رسالت مهم‌تر ما تولید دانش اختصاصی درمان اعتیاد زنان است. درمان اعتیاد نه تنها فقط در کشور ما بلکه در نقاط مختلف دنیا از ابتدا با مدل‌های مردانه شروع شد و با ذهن‌های مردانه کتاب‌های درمان اعتیاد نوشته شده است.» او به ترک اعتیاد بر اساس جنسیت اشاره می‌کند و می‌افزاید: «در کشورهای پیشرفته هم به ندرت مراکزی وجود دارد که حساسیت‌های جنسیتی را برای ترک اعتیاد لحاظ می‌کنند. برای همین، این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌عنوان مثال، شرایط بدنی بانوان بسیار متفاوت‌تر از آقایان است و نمی‌توان نسخه واحدی برای ترک اعتیاد زن و مرد تجویز کرد.»
- «خانه پروین» را بیشتر بشناسیم
بیش از 4 سال از افتتاح مرکز مادر و کودک توسط جمعیت «تولدی دوباره» می‌گذرد. این مکان مجهز به اتاق خواب‌های 2 تخته و 4 تخته است و این امکان برای بانوان معتاد وجود دارد که به همراه فرزندان‌شان در این مکان حضور داشته باشند. مدت اقامت در این مرکز بین 3 تا 6 ماه بوده و حضور افراد به‌صورت داوطلبانه است و هیچ اجباری برای ماندن افراد در این مجموعه نیست. خدمات این مرکز به‌صورت رایگان به بانوان معتاد ارائه می‌شود و آنها می‌توانند از خدمات دارویی، مشاوره و روان‌شناسی، سه وعده غذای گرم، استحمام، فضای آزاد و ملزومات برای نوزادان و کودکان بهره‌مند شوند. این مجموعه تنها مرکز در منطقه 15 است که به بانوان معتاد خدمات ارائه می‌دهد. ظرفیت این مرکز حدود 4 نفر است اما این میزان با توجه به برخی معیارها در بازه‌های زمانی مختلف، متفاوت است.