همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: بسیاری از جامعه‌شناسان و فعالان حوزه کودک باور دارند یکی از راهکارهای رفع این معضل، برچیده شدن بساط پر سود ذی‌نفعان جمع‌آوری «طلای کثیف» است. برای همین، مدیران شهری برآن شدند تا این بار با اجرای طرح «ناظران سلامت کودک» و با مشارکت سازمان «مدیریت پسماند شهر تهران»، شرایط زیست شهری را ضمن برخورداری از سرانه‌های استاندارد آموزشی، فرهنگی و تفریحی برای کودکان کار و زباله‌گرد با عنوان «کودکان فراموش شده» فراهم کنند. منطقه ۹ پایتخت نیز با توجه به فعالیت جمعیت قابل توجهی از کودکان کار و زباله‌گرد، پیشرو در اجرای طرح ناظران سلامت کودک در محله‌های 9گانه است. برای بررسی ابعاد مختلف این طرح با اهالی، مدیران شهری و کارشناسان حوزه اجتماعی به گفت‌وگو می‌پردازیم.
اینجا محله شهید «دستغیب» است. از ساعت ۸ صبح، زباله‌گردی‌اش را آغاز می‌کند. جایی نزدیک سطل‌های زباله شهری. نزدیک و نزدیک‌تر؛ درست داخل سطل‌های زباله. ۱۱ سال دارد. قصه احوالات و روزگارش هم‌مانند بسیاری دیگر از کودکان زباله‌گرد شهر، تراژدیک است. پدر و مادر بدسرپرست، خواهر و برادران کوچک و گرسنه، سفره تنگ و دست کوتاه! خودش را «قادر» معرفی می‌کند و خیلی اهل حرف زدن نیست. برای همین کوتاه می‌گوید: «باید کار کنم، درآمدش هم بد نیست!» بعد خیلی زود سرش را داخل سطل زباله فرو می‌برد و لحظاتی را بین زباله‌ها که این روزها به سبب شیوع «کرونا ویروس»، خطرناک هم است، می‌جوید.
- قصه‌شان یکی است
«الیاس»، «علی»، «داود»، «اردشیر»، «زهره» و «اکرم» فرقی نمی‌کند، نام و نشان‌شان چه باشد. چرا که با پیشه «زباله‌گردی»، «هویت» برایشان رنگ می‌بازد و خط داستان زندگی‌شان یکی می‌شود؛ تلخ و سیاه. که این وجه فردی ماجراست. در وجوه جمعی و اجتماعی آن می‌توان نازیبایی نمای بصری شهر، بی‌عدالتی و نابرابری را انتظار کشید. «عرفان» نیز در محدوده محله «امامزاده عبدالله(ع)» زباله‌گردی می‌کند. او هم حوصله حرف زدن ندارد. انگار حرف زدن با غریبه‌ها باب طبع هیچ کدامشان نیست و این یک قانون نانوشته است: «کوچه‌ها را برایتان تمیز می‌کنیم، مگر بد است؟» همین یک جمله را با ابروهای گره خورده، پره‌های تیز شده بینی، شلوار آب رفته و البته صورتی چند روز نشسته، حواله‌ام می‌دهد و می‌رود تا در میان زباله‌ها بختش را بیازماید. تعدادشان کم نیست. یک خیابان آن سوتر نزدیک سطل زباله دیگری باز هم، گونی به دوش و کودک کوچک سالی دیده می‌شود که حریصانه دنبال پلاستیک و آلومینیوم‌های بیشتر می‌گردد.
- اهالی چه می‌گویند؟
منطقه فرسوده و پر تراکم ۹، کودکان کار و زباله‌گرد بسیار به خود می‌بیند که اغلب مهاجرهایی از کشورهای دیگر هستند. اینها را «مجید کریمی»، یکی از اعضای شورایاری محله «استاد معین»، می‌گوید: «بیشتر بچه‌های زباله‌گرد را می‌توان در محله‌هایی مانند امامزاده عبدالله(ع)، شهید دستغیب و «شمشیری» پیدا کرد. البته فرقی هم نمی‌کند ایرانی باشند یا از اتباع دیگر کشورها. مهم این است که هیچ کودکی نباید کار کند. اعضای شورایاری تاکنون در طرح‌های بسیاری که برای سامان‌دهی این کودکان اجرا شده، فعالیت داشته‌اند، ولی یک سوی قضیه که بسیار اهمیت دارد، خود کودکان هستند که متأسفانه بیشترشان به انجام زباله‌گردی تمایل دارند.»
«نادر فتحی»، از اهالی قدیمی محله امامزاده عبدالله(ع) در این‌باره می‌گوید: «کنار هر سطل زباله را نگاه می‌کنیم یک زباله‌گرد است. حتی کرونا هم آنها را از کارشان بیکار نکرد. نمای شهر و محله‌ها را نازیبا می‌کنند و نوعی آسیب را به نمایش می‌گذارند.» «سارا عباسی» نیز از ساکنان محله «مهرآباد» است که می‌گوید: «برخورد با کودکان زباله‌گرد کار درستی نیست چون خودشان با هزار جور بدبدبختی زندگی می‌کنند. باید به آنها کمک کرد تا دیگر این کار را انجام ندهند.»
- طرحی برای کودکان زیر ۱۸ سال
طرح «ناظران سلامت کودک» از اوایل مردادماه در منطقه با همکاری اداره سلامت، اداره خدمات اجتماعی و اعضای شورایاری‌ها در حال اجرست. این را «شهناز رمضانعلی پور»، رئیس اداره سلامت شهرداری منطقه ۹ می‌گوید و ادامه می‌دهد: «گروه هدف این طرح، کودکان زیر ۱۸ سال ایرانی و غیرایرانی که از آموزش و خانواده محروم و مجبور به انجام فعالیت‌های سخت هستند. در حال حاضر در اجرای این طرح، مسئولان خانه‌های سلامت در هر سرای محله (۲۴ ناظر)، اعضای شورایاری محله‌ها (۳۲ عضو) و سلامت یاران (۵۶ نفر) به شناسایی کودکان زباله گرد و کار می‌پردازند. این شناسایی باید همراه با اسم و مشخصات فردی و نشانی دقیق همراه باشد. اطلاعات و آمار تکمیل شده در بانک اطلاعاتی اداره کل سلامت شهر تهران ثبت می‌شود. هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ کودک زباله گرد و کودک‌کار در محله‌های منطقه شناسایی شده‌اند که نیمی از آنها از خدمات متنوع مادی و معنوی مراکز خیریه محلی و مرکز آموزشی و فرهنگی «پرتو» بهره‌مند هستند.»
رمضانعلی‌پور هم‌چنین می‌گوید: «در فازهای بعدی این طرح، ایجاد طرح‌های آموزشی، تحصیلی، حمایتی و مهارتی در سرای هر محله مدنظر است. البته موفقیت این طرح به اجرای طرح‌های مکمل در بخش «تفکیک زباله از مبدا»، از آموزش چهره به چهره گرفته تا راه‌اندازی «هایپر پسماند» بستگی دارد که امیدواریم زودتر نتیجه دهد.»
- سودجویی از کودکان
برای بروز پدیده زباله‌گردی کودکان، وجود ۵ عامل کافی است. پیمانکاران، شهرداری، زباله‌گردها، صاحبان صنایع و شهروندان که هرکدام در تبدیل آسیب زباله‌گردی کودکان به شغلی پر سود برای عوامل پشت صحنه این صنعت، سهمی مؤثر دارند. «شیرین امیری»، جامعه‌شناس و فعال حوزه کودک، با بیان این مطلب می‌گوید: «بیش از ۴ هزار کودک زباله گرد در پایتخت، هر روز مشغول زباله‌گردی و کشیدن بار کیسه‌های ۵۰ تا ۸۰کیلوگرمی بر دوش هستند. این یعنی بروز مشکلات جسمی جدی. از عارضه‌های ستون فقرات و خمیدگی دائمی گرفته تا ابتلا به بیماری‌های عفونی در پی زباله‌گردی که در کنار دیگر پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آن، حیات و آینده زباله گردان‌های کوچک را به خطر می‌اندازد. متولیان رفع این معضل از شهرداری گرفته تا سازمان بهزیستی و وزارت کار باید ضمن اطلاع دقیق از گردش مالی پسماند در شهر، شناسایی گاراژهای غیررسمی بازیافت، دلالان پسماند و وانتی‌های دوره‌گرد و زباله جمع‌کن را فارغ از تصویب مصوبه‌های بگیر و ببند برای کودکان زباله‌گرد درباره اجرای یک غربالگری اصولی و بازبینی قوانین موجود در حوزه کودکان به اجماع برسند.» امیری هم‌چنین می‌افزاید: «تحقیقات جامعه‌شناسان از منظر آسیب‌شناسی تاکنون عواملی مانند تغییرات زیست شهری، مهاجرت، توزیع نابرابر ثروت، شکاف طبقاتی از اقتصادی تا فرهنگی و آموزشی را به‌عنوان تشدیدکننده زباله‌گردی مطرح و تحلیل کرده‌اند که افزایش روزافزون فعالیت انجمن‌های خیریه و حمایت از حقوق کودکان را می‌طلبد. معضل زباله‌گردی نیاز به یک همکاری بین سازمانی و دل‌سوزانه دارد تا در سایه اهمیت به پژوهش‌ها و مطالعات تخصصی در این حوزه و استفاده از تجارب دیگر کشورها، این معضل شهری به‌طور ساختاری برطرف شود. نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که در آسیب شهری زباله گردی، نباید به دنبال حذف کودک زباله‌گرد از چهره شهر باشیم. باید عمیق‌تر بکاویم و به ریشه معضل برسیم. در این داستان، کودک زباله‌گرد برگ است و ریشه همان سودجویانی است که روز به روز فربه‌تر می‌شود.»