همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی:محله‌ای با قدمت چندصد ساله که امروز باید درختان تنومند، صدای آب قنات و مزه شیرین میوه باغ‌هایش را در خاطرات موسپیدکرده‌های محله دنبال کرد. طرشت امروزی با ترکیب دیوارهای کاهگلی و بافت فرسوده و از سوی دیگر ساختمان‌های نوساز و چند طبقه بین بزرگراه‌های شیخ فضل‌الله، جناح و یادگار امام(ره) و خیابان آزادی محصور شده‌است. در گفت‌وگو با اهالی محله از روزگار قدیم طرشت خوش آب و هوا سراغ گرفتیم.
«طرشت به باغ‌هایش معروف بود. باغ‌هایی که دیگر خبری از آن نیست.» این را «ربابه قهرمانی» یکی از قدیمی‌های محله می‌گوید ما را یاد این شعر اخوان ثالث می‌اندازد که: باغ بی‌برگی روز و شب تنهاست با سکوت پاک و غمناکش. او دستی به سرو گوش خاطراتش می‌کشد: «تا چشم کار می‌کرد در این محله باغ‌های میوه بود. شغل بیشتر اهالی هم باغداری و کشاورزی بود. آپارتمان‌سازی که رواج پیدا کرد، طرشت هم مثل محله‌های دیگر شد. اما فرقش این بود که علاوه بر خانه‌های قدیمی و باصفا، باغ‌های طرشت هم از بین رفت و به جای درختان، آپارتمان از زمین سر بلند کرد.»
- توتستان و انارستان‌های طرشت
انواع و اقسام میوه‌ها از باغ‌های طرشت چیده می‌شد و به بازار می‌رفت. اما توت و انار زبانزد بود. قهرمانی می‌گوید: «توتستان‌های طرشت معروف بود. هنوز هم چندتایی از آن توتستان‌ها باقی مانده‌است. باغی در قسمت شمالی محله طرشت بود که به آن باغ وقفی می‌گفتند. درختان توت، انار و گردوی بسیاری داشت. از کودکی به خاطر دارم که برای انارچینی به باغ منزل خاله‌ام می‌رفتیم. بین انارهای چیده‌شده کاه می‌ریختیم. انارهای ترک‌خورده را از سالم‌ها جدا می‌کردیم. انارها در انباری نگهداری می‌شد تا فروخته شود. باغ‌ها هم با قنات آبیاری می‌شد.»
- کوچه‌ای به نام میراب محله
بیشتر باغ‌های طرشت به نام مالک آن شناخته می‌شد. «علی حسینمردی» یکی از اهالی طرشت می‌گوید: «برخی از مالکان اسم خودشان را روی باغ نمی‌گذاشتند. باغ‌های معروفی مثل باغ کاج یا باغ شیشه در طرشت به نام مالکانشان نبود.» اهالی طرشت محصولات مصرفی خودشان از صیفی‌جات و سبزیجات را در باغ خانه می‌کاشتند و با کشاورزی و باغداری روزگار می‌گذراندند. از ۵ قناتی که باغ‌های طرشت را آبیاری می‌کرد، ۳ قنات خشک شد و از آب ۲ قنات دیگر برای آبیاری بوستان‌های پردیسان و نهج‌البلاغه استفاده می‌شود. حسینمردی ادامه می‌دهد: «رودخانه طرشت که از رودخانه کن منشعب می‌شد به سمت زمین‌های طرشت جاری بود. در قدیم طرشت به ۲ بخش صحرای بالا و صحرای پایین تقسیم می‌شد که معمولاً بر سر تقسیم آب با هم به اختلاف می‌خوردند.» هیچ‌کدام از میراب‌های قدیم محله در قید حیات نیستند. اما اهالی نام «اویار قاسم» را که یکی از معروف‌ترین میراب‌های محله بود به یاد دارند. کوچه‌ای که سال‌ها در آن زندگی می‌کرد هم اکنون به نام اوست.
- یادی از مداحان قدیمی حسینیه طرشت
مراسم و اعیاد مذهبی در محله طرشت از گذشته تا امروز با حضور پرشور اهالی برگزار می‌شد. قهرمانی درباره مراسم عید نیمه شعبان می‌گوید: «در بین اعیاد، جشن نیمه شعبان در محله طرشت بسیار باشکوه برگزار می‌شد. از ۲ روز مانده به نیمه شعبان شکر می‌خریدیم تا شربت درست کنیم. یادم است این جشن با حضور همه اهالی و پذیرایی با چای، شربت، شیرینی و میوه برگزار می‌شد. برپایی طاق نصرت هم شکوه مراسم را بیشتر می‌کرد.» به گفته قهرمانی مراسم عزاداری محرم با نوحه‌خوانی همراه بود: «در محله طرشت تعزیه‌خوان نداشتیم. اگر هم مراسم تعزیه برگزار می‌شد، از محله‌های دیگر می‌آمدند. قدیمی‌ترین نوحه‌خوان محله که من می‌شناختم مرحوم حاج رضا حسینمردی بود. خودش می‌گفت که از ۸ سالگی مداحی می‌کرد. مداحی را از پدرش یاد گرفته‌بود.» مرحوم حاج حسن حسینمردی، مرحوم حاج رضا کریم و مرحوم حاج علی‌اکبر حاج‌غلامی نیز از مداحان قدیمی محله طرشت بودند. علی حسینمردی از رسم عزاداری در محرم این‌طور می‌گوید: «هر کدام از طایفه‌های طرشت یک علامت در دسته عزاداری و یک طاق‌نما در حسینیه طرشت داشتند. بزرگان طایفه در ایام سوگواری محرم در طاق‌نما که با کتیبه‌های سیاه پوشیده شده‌بود حضور داشتند. طاق‌نماهای حسینیه طرشت در طرح بازسازی که ۵۰ سال پیش انجام شد، از بین رفت. قدمت حسینیه به ۲ قرن پیش برمی‌گردد. آن زمان حسینیه با یک تیرک چوبی و چادری به شکل خیمه برپا شده بود.» به گفته قدیمی‌های محله در زمان پهلوی اول که عزاداری محرم ممنوع اعلام شد، حسینیه طرشت مکانی امن برای برپایی مراسم عزاداری اباعبدالله(ع) بود.»
- طایفه‌های طرشتی
نام فامیل امروزی اهالی طرشت به اینکه به کدام طایفه محله طرشت تعلق داشتند، برمی‌گردد. طبق رسم محله‌های قدیمی تهران هم برخی‌ها نام محله را با پسوند یا پیشوند برای نام فامیل خود انتخاب کردند. «باغکی» ها طایفه‌ای بودند که همگی در باغ زندگی می‌کردند. «اربابی» ها هم وضع مالی بهتر و ملک و املاک داشتند. این ۲ طایفه برای خودشان نام فامیل «حسینمردی» را انتخاب کردند. تیموری، حاج حسنی و زمانی هم از طایفه‌های قدیمی طرشت بودند. بعدها اکبری‌ها و حصارکی‌ها هم در طرشت ساکن شدند که حالا بعد از گذشت بیش از نیم قرن از قدیمی‌ها به حساب می‌آیند.
- وجه تسمیه طرشت
برای سراغ گرفتن از هویت و گذشته هر محله سراغ وجه تسمیه نام محله می‌رویم. اینکه نام محله از کجا آمده یا چطور انتخاب شده، گویای قدمت و اصالت محله است. «دوریست»، «طرشت» و «درشت» نام‌هایی است که این روستای قدیمی را در طول تاریخ ۸۰۰ ساله‌اش با آنها می‌خواندند. این روستا از ابتدا به دلیل اینکه دورترین روستا نسبت به شهرری به حساب می‌آمد «دوریست» خوانده می‌شد. شهری ری آن دوره پایتخت ایران بود. گفته می‌شود قدمت روستای طرشت به زمان سلجوقیان برمی‌گردد. اما تغییر نام روستای دوریست به طرشت را باید در عهد ناصری جست وجو کرد. زمانی که ناصرالدین شاه قاجار به دنبال قریه‌های خوش آب و هوا و مفرح اطراف تهران، گذرش به این روستا می‌افتد. از قول قدیمی‌های طرشت نقل است که ناصرالدین شاه قاجار وقتی تازه به ولیعهدی رسیده بود به روستای دوریست آمد و از بالای تپه‌ای به نام «سیف» به این روستای خوش آب و هوا و سرسبز نگاهی انداخت. بعد همان‌طور که مجذوب زیبایی این روستای سرسبز شده بود از همراهانش پرسید: «اینجا کجاست که از طراوت و سرسبزی، طرح رشت است؟» از آن پس نام این روستا «طرح رشت» و به مرور در گویش مردم «طرشت» و «درشت» شد.