همشهری آنلاین_شهره کیانوش‌راد: آثار حسینی را می توان در تکیه‌های بالا و پایین تجریش، کاشانک و حسینیه ائمه اطهار(ع) یا در قهوه‌خانه‌های تجریش و گردنه قوچک تماشا کرد. دوستی دیرینه و همکاری پدر و پدربزرگ او با زنده‌یاد «عباس بلوکی‌فر» از استادان نقاشی قهوه‌خانه‌ای موجب شد تا علاقه به نقاشی از کودکی در او شکل بگیرد. محمدحسینی می‌گوید: «پدربزرگم در دوره رضاخان آژان بود اما به دلیل مخالفت با حکومت، این شغل را رها کرد. او برای زندگی از محله سنگلج به تجریش کوچ کرد و برای امرار معاش به حرفه نقاشی منازل روآورد و سفارش‌های گچبری را به دوست دیرینه‌اش عباس بلوکی‌فر می‌سپرد.» محمدحسینی، نقاشی قهوه‌خانه‌ای را نزد استاد عباس بلوکی‌فر آموخت. سپس به توصیه استادش تحصیلات دانشگاهی را در رشته نقاشی ادامه داد. او می‌گوید: «حمایت مراکز فرهنگی نقش مهمی در زنده نگهداشتن این هنر ایرانی خواهد داشت.» با او درباره استقبال شهروندان و جای خالی هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای در فضاهای شهری گفت‌وگو کرده‌ایم.
چند هفته‌ای است که شما در فرهنگسرای رسانه مشغول اجرای نقاشی هستید. در این مدت استقبال بازدیدکنندگان از نقاشی قهوه‌خانه‌ای چطور بود؟
امسال به دلیل شرایط خاص شیوع ویروس کرونا، مدیران فرهنگی فرهنگسرای رسانه تصمیم به برپایی نمایشگاه مجازی گرفتند. برای ارتباط بیشتر با شهروندان و معرفی بیشتر این هنر قرار شد با رعایت موازین بهداشتی نقاشی با موضوع واقعه عاشورا را به‌صورت زنده اجرا کنم. نمایشگاهی هم با عنوان «سوگ نگار» در مجتمع تجاری ارگ تجریش تا ۱۶ شهریور ماه برپا بود که همزمان در همان محل اجرای زنده نقاشی واقعه عاشورا را انجام می‌دادم. در طول مدت اجرا در این ۲ محل تجاری و فرهنگی ارتباط خوبی با مخاطبان برقرار شد. فکر نمی‌کردم که مراجعان به این مرکز تجاری که اغلب جوانان بودند و همچنین مراجعان به فرهنگسرا با این سبک نقاشی آشنا باشند. آشنایی مردم با نقاشی سنتی نشاندهنده این است که این هنر همچنان زنده و پویاست. به‌عنوان کسی که سال‌ها در این رشته فعالیت کرده‌ام وظیفه خود می‌دانم که برای حفظ و معرفی و آموزش این هنر ایرانی به علاقه‌مندان تلاش کنم.
نقاشی قهوه‌خانه‌ای به‌رغم اینکه یکی از هنرهای ایرانی است اما در فضای شهری مهجور واقع شده. چرا این سبک نقاشی را فقط در مکان‌های خاص می‌بینیم؟
نقاشی قهوه‌خانه‌ای از زمان صفویه روی پرده‌های بزرگ باب شد. استاد بلوکی‌فر می‌گفتند که در ایام محرم و صفر عده‌ای از دراویش تصاویر مربوط به وقایع عاشورا را شهر به شهر می‌چرخاندند و به همین دلیل این نقاشی‌ها به پرده‌های درویشی معروف شد. اما در ایامی غیر از محرم و صفر، داستان‌های شاهنامه با این نوع نقاشی در قهوه‌خانه‌ها روایت می‌شد. نقاشی‌ها متنوع بود اما اغلب آنها با مضامین مذهبی و حماسی به تصویر کشیده می‌شد. موضوعات مذهبی، داستان‌های شاهنامه، فرهنگ عامه، آداب و سنت‌های ایرانی مانند نوروز، چهارشنبه‌سوری، شب یلدا، آداب غذاخوردن، عقد و عروسی، پرداختن به برخی مشاغل مانند نانوایی سنگکی و... که بخشی از فرهنگ ماست می‌تواند به‌عنوان موضوع نقاشی قهوه‌خانه‌ای استفاده شود. استقبال از موضوعات مذهبی مانند واقعه عاشورا دلیل نصب آنها در تکیه‌ها و حسینیه‌هاست و چون بیشتر مردم این نوع کار را به استادان این رشته سفارش می‌دادند، ما شاهد نقاشی‌هایی با مضامین مذهبی در تکیه‌ها و حسینیه‌ها هستیم.
استفاده از این سبک نقاشی چقدر می‌تواند در تلطیف فضای شهر نقش ایفا کند؟
فرهنگ ایران آداب و رسوم بسیار غنی دارد و هنر راهی برای معرفی و اعتلای فرهنگ ایرانی است. مدیران مراکز فرهنگی می‌توانند با در اختیار گذاشتن فضای کار به هنرمندان از این هنر ایرانی حمایت کنند. امسال با همکاری فرهنگسرای رسانه در منطقه ۳ برنامه‌های خوبی اجرا شد. این برنامه‌ها می‌تواند در مناسبت‌های دیگر، تکرار و در سایر مناطق برگزار شود. بی تردید با همکاری هنرمندان و مدیران فرهنگی و تبلیغ آداب و رسوم ایران و به تصویر کشیدن داستان‌های تاریخی و مذهبی و استفاده از آنها در فضاهای عمومی می‌توانیم فضای شهر را تلطیف کنیم.
هنرمندان انگشت‌شماری به این نوع نقاشی پرداخته‌اند. علت آن چیست؟ آیا امکان آموزش این سبک نقاشی به علاقه‌مندان وجود دارد؟
از گذشته تا امروز نقاشی قهوه‌خانه‌ای به‌صورت استاد شاگردی تعلیم داده می‌شد و به‌صورت آکادمیک نبود که استادی بتواند همزمان به چندین شاگرد آموزش دهد. استادانی مانند حسین قوللر آقاسی و محمد مدبر از پیشکسوتان نقاشی قهوه‌خانه‌ای بودند که آنها هم این هنر را به شاگردانشان عباس بلوکی‌فر، حسین همدانی و اسماعیل‌زاده آموزش دادند. در حالی که اکنون با توجه به علاقه جوانان به این سبک می‌توان نقاشی قهوه‌خانه‌ای را در مراکز دانشگاهی و هنری آموزش داد.
اجرای زنده نقاشی واقعه عاشورا در فرهنگسرای رسانه فرصتی بود تا افراد بسیاری از نزدیک با این نوع نقاشی آشنا شوند. فرهنگسراها می‌توانند بهترین مکان برای آموزش این هنر به علاقه‌مندان باشند. نه تنها نقاشی قهوه‌خانه‌ای بلکه به‌طور کلی نقاشی ایرانی که مینیاتور را هم شامل می‌شود ارتباط تنگاتنگی با ادبیات و فرهنگ مذهبی کشورمان دارد. نقاشی قهوه‌خانه‌ای موجب می‌شود با داستان‌ها، متل‌ها، قصه‌ها و... آشنا شویم و ناخودآگاه روح انسان با دیدن این تصاویر تلطیف می‌شود. هنر یکی از راه‌هایی است که می‌توان از طریق آن داستان‌های مذهبی و تاریخی را به مردم و نسل جوان معرفی کرد. استاد بلوکی‌فر می‌گفتند اگر نقاشی کشیدی که خودت خوشت آمد و حس خوبی به تو منتقل کرد، مطمئن‌باش ۵۰درصد افرادی که آن اثر را می‌بینند از آن کار لذت می‌برند. من هم به توصیه استاد سعی می‌کنم با استفاده از رنگ‌های متنوع در آثارم، توجه مخاطب را به داستان‌های تاریخی، حماسی و مذهبی جلب کنم.
برای فهمیدن داستان‌هایی که در قالب نقاشی به تصویر کشیده شده به راوی زنده نیاز هست؟
همه ما از بچگی و در روضه‌خوانی‌های محرم و صفر با عاشورا آشنا شده‌ایم و وقایع این روز و بعد از شهادت امام حسین(ع) را در کتاب‌های مذهبی خوانده‌ایم و با داستان‌های حماسی و شاهنامه هم تا حدودی آشنا هستیم. بنابراین با تماشای این نقاشی‌ها، همان وقایع و داستان‌ها در ذهنمان تداعی می‌شود. برای تداعی این وقایع و داستان‌ها، پای هر تابلو در حد یک جمله و یک خط داستان مربوط به یک پرده را می‌نویسم و بیننده با خواندن عبارت «شهادت حضرت عباس(ع)» یا «قیام مختار» در تصاویر به دنبال ماجراهایی می‌گردد که در این‌باره شنیده است.
چطور باید این هنر را حفظ و حراست کرد؟
من به‌عنوان یک هنرمند و همه رسانه‌ها، فیلمسازان، متولیان فرهنگی و... باید تلاش کنیم تا از هنرهای ایرانی، حمایت و در معرفی و آموزش آنها به نسل جوان تلاش کنیم. حمایت از این نقاشی در واقع حمایت از فرهنگ و مذهب و آیین و حماسه‌های کشورمان است. مدتی قبل کشور آذربایجان می‌خواست این هنر را ثبت جهانی کند که موفق نشد و اگر ما دیر بجنبیم، این نقاشی که متعلق به کشور ما و این آب و خاک است به نام کسان دیگر ثبت می‌شود.
اجرای زنده در فرهنگسرا
نقاشی تابلو عاشورایی «کآرام جانم می‌رود» از آغاز ماه محرم شروع شده و تا ۲۶ مهر ماه در فضای باز فرهنگسرای رسانه به‌صورت زنده توسط محمدرضا محمدحسینی در حال اجراست. ابعاد این اثر یک‌متر و نیم در ۲متر است و در آن واقعه عاشورا به تصویر کشیده می‌شود. همچنین نمایشگاه «شور عاشورایی» با ۸ اثر از محمدرضا محمدحسینی و ۲ اثر از عباس بلوکی‌فر تا ۲۵ شهریور ماه در فرهنگسرای رسانه برپاست. علاقه‌مندان می‌توانند تا ۲۶ مهر ماه به فرهنگسرای رسانه در خیابان پاسداران، خیابان گل نبی، خیابان ناطق نوری، جنب بوستان پایداری مراجعه کنند.