همشهری آنلاین_ میلاد رفاقتی: این محله درمختصات جغرافیایی شمال به جنوب خیابان ۲۴ متری به سمت میدان شهرری و شرق به غرب میدان معلم و فلکه اول واقع شده است. بافت مسکونی و شهری محله استخر به ۲ بخش قدیم و جدید تقسیم‌بندی می‌شود. بخش قدیمی تاریخچه و پیشینه صدساله دارد و به تعبیر دیگر هسته اولیه سکونت در محله استخر در اینجا تشکیل شده و در بخش جدید خانه‌ها و بافت شهری جدیدتر به نظر می‌رسند. نامگذاری محله به نام استخر نیز به ۵۵ تا ۶۰ سال پیش مربوط می‌شود؛ زمانی که نخستین استخر شهرری به نام «فیروزه» توسط شخصی به نام دولت‌آبادی در اینجا ساخته شد. با اینکه سال‌ها از برچیده شدن استخر فیروزه گذشته، اما همچنان شهروندان، این محله را به نام استخر می‌شناسند و حتی شورایاری محله به همین نام انتخاب شده است. به کمک ریش‌سفیدان محله تاریخچه شفاهی محله استخر را جست وجو کردیم. چهره این محله با گذشته تفاوت زیادی پیدا کرده و بیش از همه آپارتمان‌سازی‌ها رد و نشان احوال قدیم را از بین برده است.
- روزگار علی موتوری
محله استخر (شهید کریمی شیرازی) بیش از ۹ هزار نفر جمعیت دارد. با این حال کارشناسان حوزه مطالعات اجتماعی منطقه ۲۰ عنوان می‌کنند که این میزان جمعیت با احتساب نفرات غیرساکن به ۹ هزار و ۵۰۰ تا ۹ هزار و ۷۰۰ نفر می‌رسد؛ چراکه برخی فقط برای انجام امور و پرداختن به شغل و حرفه خود در طول روز مهمان محله‌اند و در پایان روز به خانه و کاشانه خود و به نقاط مختلف شهر برمی‌گردند. «محمدرضا آرام» از ساکنان قدیمی محله استخر است که خانواده‌اش چند نسل اینجا زندگی کرده‌اند. به همین دلیل اطلاعات خوبی درباره گذشته و اکنون محله دارد. وی عنوان می‌کند که بیشتر جمعیت محله استخر را آذری‌ها، اردستانی‌ها و شاه عبدالعظیمی‌های بومی تشکیل می‌دهند. در میان آنها اقوام کرد و لر نیز دیده می‌شود که جمعیتشان نسبت به دیگر قومیت‌ها کمتر است. لوله‌کشی آب خانگی در محله استخر بعد از انقلاب اسلامی پس از سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاده و تا قبل از آن شهروندان از فلکه فشاری در جاده‌ها و خیابان‌های اطراف آب مورد نیاز خانواده‌هایشان را تأمین می‌کردند. این شهروند به کمبود امکانات مردم در زمان گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: «زمین‌های این قسمت از شهر کشاورزی بود. مزارع با ۳ موتور آب سیراب می‌شدند. این موتور آب‌ها در نقاطی همچون خیابان ۲۴ متری، خیابان کریمی شیرازی کنونی و در نزدیکی قلعه گبری بودند و کشاورزان به نوبت از آب چاه‌ها برای آبیاری مزارع و کشتزارهای خود استفاده می‌کردند.» وی کودکی ۱۰ ساله بوده که همراه پدرش به نقاط مختلف محله سر زده و از آن روزگار حکایت‌های جالبی در ذهن دارد. او عنوان می‌کند که وظیفه حفاظت و نوبت دهی به شهروندان برای دریافت آب در اختیار فردی به نام «علی موتوری» بود. البته او موتورسیکلت نداشت و با اسب و قاطر به محله رفت‌وآمد داشت و فقط به دلیل مسئولیتش در قطع و وصل کردن دستگاه «موتور آب» به این نام شهرت پیدا کرده بود.
- پخت آش محلی از سنت‌های قدیمی
بافت قدیمی محله استخر مربوط به ابتدای خیابان ۲۴ متری است. پس از گذشت ۱۰۰ سال، دیگر آثار و بقایای زمین‌های کشاورزی و زراعی باقی نمانده و وضعیت بافت مسکونی و شهری آن به‌طور کلی دگرگون شده و ساکنان امکانات بیشتری دراختیار دارند. فروشگاه شهروند، سینما راگا، کلانتری ۱۷۲، ساختمان راهنمایی و رانندگی، ساختمان بسیج و... بخشی از امکانات شهری محله استخر هستند که باعث رشد و توسعه محله شده‌اند. به گفته شهروندان هم‌محله‌ای پس از تخریب استخر قصر فیروزه که توسط فردی صاحب نام مشهور به نام «دولت‌آبادی» بنا شده بود، این مکان به مجتمع مسکونی و تجاری بزرگ تبدیل شد؛ چراکه دیگر ساخت‌وساز آنقدر رونق پیدا کرده بود که وجود استخر چندان مهم به نظر نمی‌رسید. خانه‌ها و آپارتمان‌ها یکی پس از دیگری کنار هم بنا شدند تا اینجا تبدیل به محله شود؛ محله‌ای که مردمانش معروف به آداب و سنت‌های قدیمی‌اند. دید و بازدیدهای شبانه و مراودات همسایه‌ها با یکدیگر تا پهن کردن سفره نذری و مراسم پخت آش محلی توسط بانوان محله جزو دیدنی‌های محله استخر است.
- از باغ مشهدی اکبر تا سینما راگا
اگر می‌توانستید با گوی جادویی زمان به ۷۰ سال قبل برگردید، در گوشه و کنار محله استخر مناظری می‌دیدید که با وضعیت کنونی قابل تصور نیست. مثلاً در خیابان ۲۴ متری محله استخر، باغ بزرگ و سرسبزی بود که یک مالک خوشنام داشت. اهالی او را «مشهدی اکبر» صدا می‌زدند. او با خانواده‌اش در اینجا زندگی می‌کرد. درهمین باغ میوه، خانه چوبی وجود داشت و تا زمان مهاجرت فرزندانش به خارج از کشور همین‌جا زندگی کرد. به گفته «احمد باغستانی» یکی دیگر از شهروندان قدیمی محله پس از فوت مشهدی اکبر، کسی به وضعیت باغ رسیدگی نکرد و به همین دلیل تا اوایل دهه ۵۰ به باغ خشکیده تبدیل شد. جالب اینکه سینما راگا در دل باغ مشهدی اکبربنا شده و شهروندان محله در آنجا فیلم سینمایی تماشا می‌کنند. باغستانی در این باره می‌گوید: «در دوران نوجوانی تلویزیون رنگی نداشتیم و خانواده‌ها به ندرت می‌توانستند تلویزیون سیاه و سفید بخرند. یادم هست که پدر خدا بیامرزم وقتی برای خانه تلویزیون سیاه و سفید خرید، خیلی خوشحال شدیم. کودکان و نوجوانان همسایه به خانه ما می‌آمدند تا فیلم و کارتن تماشا کنند.»
- هنر ماندگار آهنگرهای استخر
در روزگار قدیم یکی از آهنگرهای ماهر و مشهور در محله استخر کسب و کار و زندگی داشته است. باغستانی درباره این شهروند می‌گوید: «استاد توانگر جزو آهنگرهای معروف شهرری بود که از شهرهای مختلف مشتری داشت. او با ذوق و شوق زیاد درهای آهنی با طرح‌های برجسته درست می‌کرد. طرح‌ها و نقش‌های گلدار و برگرفته از طبیعت و حیوانات چنان در درهای آهنی منازل مسکونی جلوه می‌کرد که‌گویی ساخته دست بشر نبود. در واقع علاقه‌مندی او به هنر آهنگری با ذوق و سلیقه‌هایی همراه بود که اکنون دیگر در این صنف کاربری ندارد و کسی سراغش را نمی‌گیرد.» اگر در کوچه و پسکوچه‌های محله استخر قدم بزنید و سراغ خانه‌های قدیمی را بگیرید، می‌توانید درهای آهنی ساخته شده دست مرحوم استاد توانگر را ببینید.
- محمدعلی بیات، نخستین شهید محله
خیابان ۲۴ متری محله استخر، اوایل انقلاب اسلامی به نام شهید «محمدعلی بیات» نامگذاری شده است. در دوران انقلاب این جوان به همراه دیگر شهروندان در تظاهرات ضد رژیم شرکت کرده بود که شهید شد.