او می‌گوید:«پیشنهاد ایجاد خودپرداز سرنگ و همین‌طور شربت تریاک از سوی من مطرح شد و همانطور که توزیع متادون مخالفت‌هایی را برانگیخت، این دو طرح نیز ابتدای کار با واکنش‌های منفی روبه‌رو شد.»
دکتر صفاتیان که 14 سال نیز به‌عنوان پزشک در زمینه اعتیاد فعالیت داشته، معتقد است این مخالفت‌ها زودگذر است و با گذشت زمان مفید بودن این طرح‌ها آشکار خواهد شد، چرا که ساعت‌های متمادی روی این طرح‌ها کار کارشناسی و علمی صورت گرفته است و از لحاظ علمی سبک و سنگین شده است.
وی را در ستاد مبارزه با موادمخدر در خیابان ظفر ملاقات کردم. هر چند صفاتیان گفت که همشهری‌عصر می‌خواهد دوباره یک بحث چالشی را پیش بکشد، ولی با حوصله به پرسش‌های ما پاسخ گفت.
- مخالفت‌ها از کجا شکل گرفت؟
از اینکه آقایان صحبت‌های ما (ستاد مبارزه با موادمخدر) را در روزنامه‌ها خوب نخوانده‌اند.
- چطور؟
ببینید قبل از ورود به بحث لازم است تاریخچه‌ای از شکل‌گیری فکر راه‌اندازی این دستگاهها ذکر کنم. واقعیت آن است که تعدادی از معتادان پرخطر روزها که به ما مراجعه می‌کنند، می‌گفتند که شب‌ها وقتی احتیاج به سرنگ پیدا می‌کنند به آن دسترسی ندارند، لذا ما بعد از جلسات متعدد کارشناسی به این نتیجه رسیدیم که این دستگاهها باید نصب شود. لذا طرح راه‌اندازی این دستگاهها مطرح شد و خوشبختانه توسط محققان داخلی هم ساخته شد که نسبت به نمونه خارجی آن بسیار ارزان‌تر و حدود یک‌دهم قیمت وارداتی آن است.
- یعنی چقدر؟
حدود 900 هزار تومان برای هر دستگاه.
- انتقاد شده بود که این دستگاهها قبح اعتیاد را در جامعه از بین می‌برد؟
ببینید اصلاً این دستگاهها قرار نیست در معرض دید عموم نصب شود، خود من هم تا به حال هیچ صحبتی نکرده‌‌ام که مثلاً این دستگاهها در خیابان ناصرخسرو یا میرداماد نصب و راه‌اندازی می‌شود. اصلاً ستاد چنین پیشنهادی را نداده است، من نمی‌دانم چرا دارند در مقابل این موضع گارد می‌گیرند. ما از اول هم بحث‌مان این بود که قرار است این لوازم در اختیار مراکز بهداشتی قرار گیرد و مراکز درمانی شبانه‌روزی اقدام به توزیع آنها کنند که الان نیز این کار انجام می‌شود.
مسئله دیگر در مورد ساعت فعالیت این دستگاه‌هاست. دستگاه‌های خودپرداز فقط از ساعت 11 شب تا 6 صبح فعالیت می‌کنند و هدف از آن هم این است که این معتادان وقتی در حالت نیاز به مصرف موادمخدر قرار می‌گیرند، درصورت نبود سرنگ بهداشتی حتماً از سرنگ‌های اشتراکی استفاده می‌کنند. این معتادان در شب‌نشینی‌هایی که بین آنها رایج است با خطر ابتلا به ایدز مواجهند، لذا خودپردازهای سرنگ می‌تواند در کاهش این خطر بسیار مؤثر باشد.
- اما در مورد ساعت توزیع این سرنگ‌ها اطلاع‌رسانی درستی صورت نگرفت؟
من در مورد همه اینها صحبت کرده‌ام، اما وزارت بهداشت به خاطر گاردی که گرفت یک مقدار این قضیه را به هم ریخت.
- در مورد بحث مشاوره چه؟ گفته شد که بکارگیری این دستگاهها بدون دادن مشاوره در کنار آن مشکل‌ساز می‌شود؟
ما هم مشاوره را قبول داریم. اصلاً سند کتبی وجود دارد که پیشنهاددهنده وجود مشاور در مراکز درمانی و مراکز گذری درمان اعتیاد در کشور، خود ستاد مبارزه با موادمخدر بوده است و اینگونه خاص از معتادان صبح‌ها مشاوره می‌شوند.
اما یک سؤال کارشناسی دارم اولاً اینکه ساعت 2 صبح چند تا مرکز مشاوره مثلاً در جنوب تهران وجود دارد که یک معتاد تزریقی به آنجا برود. ثانیاً یک معتاد تزریقی در این ساعت صبح (2 صبح) بر اثر فشار ناشی از میل به مصرف مُرفین، خانه را ترک کرده و به سراغ این دستگاهها آمده است کدام کارشناسی که در زمینه اعتیاد کار کرده است، این را تصدیق می‌کنند که می‌توانیم به وی بگوییم، آقا مواد مصرف نکن.
- چرا قضیه سرنگ‌ها این قدر برجسته شد؟ حال آنکه دستگاه‌های خودپرداز کاندوم، چسب زخم و باند هم ارائه می‌دهند؟
این مسئله هم جای بحث دارد. از این 4 قلم جنسی که فرمودید غیراز سرنگ، بقیه اقلام آن توسط خیلی از خواربارفروشی‌های ما هم ارائه می‌شود. می‌خواهم بگویم چرا وزارت بهداشت روی آنها انگشت نمی‌گذارد.
- بالاخره کار شما با وزارت بهداشت به کجا انجامید؟
این مسئله حل شد. در آخرین جلسه کمیته کشوری ایدز که حدود 20 روز قبل برگزار شد من به آقای وزیر عرض کردم ما خودمان هم مخالف گذاشتن این خودپردازها در مراکز عمومی و بدون نظارت هستیم، لذا پیشنهاد داریم که وزارت بهداشت عملکرد این دستگاه‌های خودپرداز را مورد ارزیابی قرار دهد. خوشبختانه این مسئله در همان جلسه کاملاً حل شد و الان بر سر نصب این خودپردازها به‌طور آزمایشی توافق کامل شده است و ما الان با وزارت بهداشت در این مورد مشکل نداریم.
- یعنی می‌توان گفت که وزارت بهداشت دیگر علیه نصب این خودپردازها صحبتی نمی‌کند؟
بعید می‌دانم علیه این خودپردازها دیگر حرفی از سوی وزارت بهداشت زده شود، چرا که وزیر بهداشت هم اجرای آزمایشی این طرح را پذیرفته‌اند.
- این خودپردازها در کجا نصب شده است و تعداد آنها چقدر است؟
در مراکز درمانی وابسته به سازمان بهزیستی که بیشتر در مناطق جنوب تهران و مناطق آلوده پر خطر مثل میدان شوش و پامنار مستقرند که مراکز گذری درمانی ما هم آنجا هست.
- این دستگاهها ظاهراً در سایر کشورها هم آزمایش شده است؟
بله، در بیشتر کشورهای اروپایی سال‌هاست که وجود دارد.
- اما افکار عمومی در داخل کشور هنوز مجاب نشده است؟
ببینید اگر برای کنترل ایدز نبود، ما اصلاً درگیر این کار نمی‌شدیم و چون مشکل سرنگ در جامعه و رشد ایدز با هم ارتباط مستقیم دارند، ستاد مبارزه با موادمخدر درگیر این قضیه شد. اگر روزی از لحاظ علمی ثابت شد که بین ایدز و سرنگ ارتباطی وجود ندارد، ما هم این دستگاهها را جمع می‌کنیم.
ما ناگزیریم بین بد و بدتر آن را انتخاب کنیم که برای جامعه ضرر کمتری دارد؛ یعنی بد را، ما ایدز را در کشور داریم که عوارض اقتصادی و جانی آن خیلی بالاست، لذا ما مجبوریم از این خودپردازها استفاده کنیم. نگاه ما این است که اگر یک معتاد تزریقی نیمه‌شب احتیاج به سرنگ پیدا کرد و بیاید این سرنگ را از یک معتاد آلوده به ایدز بگیرد و مبتلا به HIV شود، هزینه مالی و معنوی آن، ضرر خیلی بیشتری را به نظام و جامعه می‌زند تا وجود یک دستگاه داخل یک مرکز درمانی که در نیمه شب هم باز است. باز هم تاکید می‌کنم که ما هیچ مشکلی در حال حاضر با وزارت بهداشت درخصوص موضوعات فنی و کارشناسی این دستگاهها نداریم.
- در زمینه اجرا چی؟
در بحث اجرا هم همین‌طور. ما هیچ مشکلی با این وزارتخانه نداریم و تفاهم حاصل شده.
- ظاهراً هلال احمر با نصب خودپردازها مخالفت کرده است؟
بعید می‌دانم.
- اما آقای صفاریه معاون بهداشت اداره کل بهداشت و درمان جمعیت هلال احمر گفته است که این دستگاهها خدمات خود را به افراد در هر سنی ارائه می‌دهند، لذا نه تنها آسیب‌های ناشی از تزریق موادمخدر را کاهش نمی‌دهد، بلکه به میزان آن می‌افزاید؟
من اصلاً فکر نمی‌کنم چنین اتفاقی بیفتد. اگر ایشان این مطلب را گفته باشد مشخص می‌شود که خبرهای ما را نخوانده‌اند. از جایی یک چیزی شنیده‌اند و واکنشی نشان داده‌اند.
ایشان علاوه بر سن، ایرادی هم به این قضیه وارد کرده‌اند که دستگاه بدون لحاظ کردن شرایط فردی به تمام کسانی که پول به دستگاه پرداخت کنند، سرنگ و... ارائه می‌دهد؟
من گفتم که این دستگاه در مرکز درمانی نصب می‌شود. ضمن اینکه این را هم باید اضافه کنم که هر دستگاه یک متصدی هم دارد و اگر مثلاً یک کودک 12 ساله آنجا بیاید و سرنگ بخواهد این شخص مانع می‌شود.
دستگاه خودپرداز کنار خیابان نیست که هر فردی بخواهد برود و سرنگ بگیرد. تازه یک سؤال، شما چقدر احتمال می‌دهید یک پسربچه ساعت 2 صبح بخواهد سرنگ بگیرد و اصلاً بگیرد که با آن چه کار کند؟ چند تا از این اتفاقات ممکن است در کشور بیفتد.
- یعنی آن شخص که در کنار دستگاه ایستاده است معتادان را تشخیص می‌دهد و فقط به آنها خدمات ارائه می‌دهد؟
ببینید، ساعت 2 نصف شب، من کت و شلواری می‌آیم به مرکز درمانی. شما هم کنار دستگاه ایستاده‌اید می‌پرسید سرنگ را برای چه می‌خواهید؟ من می‌گویم می‌خواهم انسولین بزنم یا فشار خون مادرم بالا رفته است می‌خواهد آمپول بزند و داروخانه دور است یا هزینه رفت‌وآمد به آنجا سنگین است. سؤال من این است چه ایرادی دارد به این شخص نیز سرنگ داده شود.
- یعنی به این قبیل شهروندان هم خدمات ارائه می‌شود؟
ما نگفته‌ایم ندهید و گفته‌ایم در این شرایط اگر با مشکل این چنینی برخوردید، مشکل را برطرف کنید.
- دکتر صفاریه ایراد دیگری که وارد کرده این است که دستگاهها در ازای دریافت پول خدمات ارائه می‌دهند حال آنکه اگر کارت هوشمند برای معتادان پرخطر در نظر گرفته می‌‌شد، آن وقت می‌توانستیم مطمئن باشیم که فقط معتادان پرخطر از آن استفاده می‌کنند؟
بگذارید اول این دستگاهها آزمایش شوند، بعد سوی مباحث دیگر خواهیم رفت. یک نسخه از صحبت دکتر صفاریه را می‌خواهم داشته باشم، برایم جالب است.
- افرادی که کنار دستگاه می‌ایستند، چه کسانی هستند؟
یک معتاد تزریقی که ترک کرده است و الان جزو گروه‌های همیار است.
- نظرتان در مورد اختلاف‌های سازمان‌‌های مختلف با شما چیست؟
به‌نظر من اختلاف بین دستگاهها و کارشناسان خیلی خوب است، زیرا نشان‌دهنده این است که یک سیستم در حال حرکت و پویاست. چرا که اگر هر حرفی ما می‌گوییم آنها بگویند چشم یا بالعکس، فایده‌ای ندارد البته در نهایت باید توافق صورت بگیرد.
- این طرح فقط در تهران انجام می‌شود؟
بله. این طرح فقط فعلا به‌صورت پایلوت و آزمایشی فقط در تهران انجام می‌شود و وقتی مجوز آن اخذ شد، آن را گسترش خواهیم داد.
- اگر موفق نبود؟
مطمئنم که موفق است؛ تجربه این را به ما می‌گوید.
- قبلا هم ستاد شما در مورد اجرای بعضی طرح‌هایش مخالفانی را رو در روی خود داشته است؟
بله، در زمینه طرح توزیع.
- مخالفان که بوده‌اند؟
نمی‌توانم بگویم اما می‌گویم که به هر حال مخالفانی داشته است. همین‌طور سر بحث توزیع رایگان سرنگ درمانی برای تزریقی‌ها، اوایل خیلی‌ها مخالف این کار بودند و می‌گفتند این اقدام شما خیلی خطرناک است ولی حالا ما افتخار می‌کنیم که 6 میلیون سرنگ را بین معتادان تزریقی پخش نموده‌ایم و جلوی رشد ایدز را در بین این افراد گرفته‌ایم و خود وزارت بهداشت اعلام کرده است که برنامه‌های کاهش آسیب مثل سرنگ و... موفق بوده است.
- چه تعداد معتاد تزریقی در کشور وجود دارد؟
نمی‌دانم؛ از وزارت بهداشت بپرسید. آمار آن را وزارت بهداشت باید به شما اعلام کند. شما خوب است این پرسش‌تان را از وزارت بهداشت بپرسید و از ایشان بپرسید که این برنامه‌های توزیع سرنگ که 4سال پیش ستاد اعلام کرد، خوب بود یا خیر. بگذارید من از کار ستاد تعریف نکنم و نظر آنها را در این مورد بپرسید.
- وزارت بهداشت هم با طرح توزیع سرنگ برای معتادان در 4سال قبل مخالف بود؟
عرض کردم من نمی‌گویم که مخالف بود، ولی مخالفت‌هایی وجود داشت.
- شما که آماری از تعداد معتادان تزریقی در کشور ندارید، چطور می‌گویید که این طرح‌تان در کاهش تعداد مبتلایان به ایدز در این معتادان مؤثر بوده است؟
خود وزارت بهداشت این مطلب را در جلسه کمیسیون کشوری ایدز اعلام کرد. همچنین در اجلاس منطقه‌ای کارشناسی ایدز در مصر از جمهوری اسلامی ایران به خاطر این اقدام تقدیر به عمل آمد.
- از سرنگ خارج شویم. قلیان چی؟ به کجا رسید؟
من درگیری از لحاظ شغل در مورد این مسئله ندارم و لذا نظری در مورد آن نمی‌دهم.
- پس تنباکو فعلا جزو موادمخدر محسوب نمی‌شود؟
خوشبختانه، فعلا نه.
- فکر کنم چند سال دیگر محسوب شود. چون متأسفانه روند روی آوردن جوان‌ها به قهوه‌خانه‌ها جهت استعمال قلیان نگران‌کننده است.
(سکوت)
- برویم سر شربت تریاک که حیطه کار شماست؟
کار تحقیقاتی این شربت شروع شده و تا شهریور ماه ادامه خواهد داشت. باید بگویم که ما این شربت را اصلا قصد نداریم برای عموم معتادان استفاده کنیم، بلکه برای گروه‌های خاص و هدفمند استفاده می‌شود.
- شنیده شده که تمام داروخانه‌ها آن را ارائه خواهند داد؟
همه اینها سوء‌برداشت است. به هیچ عنوان قرار نیست این شربت در داروخانه‌ها توزیع شود و فقط مراکز درمانی مجاز حق توزیع آن را دارند و دعوایی هم سر این قضیه نیست.
- این یک ابداع کاملا ایرانی است...
بله، چرا که هیچ جای دنیا مشکل تریاک ندارند و فقط در ایران این قضیه وجود دارد. شما به اینترنت سری بزنید. خواهید دید در مورد متادون که داروی ترک هروئین است، میلیون‌ها تحقیق وجود دارد. اما در مورد تریاک 5تحقیق بین‌المللی وجود ندارد. هیچ جای دنیا مثل ما500، 600هزار معتاد تریاکی ندارد. متادون که اساسا داروی ترک تریاک نیست، الزاما برای معتادان به تریاک درمانی نداریم. لذا ما شربت تریاک را برای درمان بلندمدت اعتیاد تریاک ساخته‌ایم. ما می‌خواهیم یک قطع ارتباطی بین مصرف‌کننده و توزیع‌کننده تریاک ایجاد کنیم.
این شربت علاوه بر کاهش مصرف‌کنندگان تریاک، تعداد قاچاقچی‌های خرد این ماده مخدر را نیز در کشور کاهش خواهد داد. ضمنا بگویم که توزیع این شربت پس از انجام تحقیقات در شهریورماه براساس نتایج به دست آمده انجام خواهد شد. آن هم از طریق مراکز درمانی خاص، لذا اینکه شلوغش می‌کنند که آقا داروخانه‌ها می‌خواهند شربت تریاک توزیع کنند و ما مخالفیم، باید بگویم من هم مخالف توزیع آن از طریق داروخانه‌ها هستم.
- سؤالی که ممکن است بعضی‌ها داشته باشند، این است که آیا امکان ندارد فرد معتاد علاوه بر مصرف این شربت، تریاک هم مصرف‌کند؟ یعنی دوز ماده مخدر باز هم بالا رود.
نه، دیگر تریاک برایش لذت‌بخش نخواهد بود، چون دارد به اندازه کافی شربت را می‌خورد و چون هر فردی آستانه تحملی از لحاظ علمی برای مصرف موادمخدر دارد پس حتی اگر چند قاشق از شربت را بخورد دیگر تریاک او را وسوسه نمی‌کند.
- و عوارض جانبی آن؟
همان خواص تریاک را دارد و البته خیلی کمتر از آن، چون که ناخالصی‌های آن قبلا گرفته شده است.
- چه تعداد معتاد قرار است با این شربت تحت پوشش قرار گیرند؟
بستگی دارد، پیش‌بینی خاصی نمی‌توان کرد ولی ما می‌خواهیم یک گروه 100هزار نفری از معتادانِ تریاک را تحت پوشش قرار دهیم.
- فکر می‌کنید استقبال شود؟
بسیار زیاد، همین الان که می‌خواهیم طرح تحقیقاتی را انجام دهیم مراکز درمانی زیادی در کشور به ما گفته‌اند که به ما مجوز بدهید تا در طرح تحقیقاتی‌تان شرکت داشته باشیم، چرا که معتادانی را برای این طرح داریم و جالب است که خود معتادها تمایل به این کار نشان می‌دهند.
- امکان این وجود دارد که بعضی افراد که استعمال موادمخدر برای آنها یک «تابو» است وقتی ببینند شربت تریاک به‌طور قانونی توزیع می‌شود، بخواهند موادمخدر را با سرپوش بهداشتی و طبی بودن آن، امتحان کنند؟
اگر چنین کسی یک قاشق از آن را بخورد بیمار می‌شود، چون که آنقدر تلخ است که فقط معتادان موادمخدر که عادت استعمال تریاک را دارند، می‌توانند از آن استفاده کنند و برایشان عادی است، ولی اگر یک فرد معمولی حتی آن را بو کند، حالش به هم خواهد خورد.
- معتادان از چه طریق در جریان ارائه این شربت در مراکز خاص درمانی قرار می‌گیرند؟ روزنامه‌ها؟
خیر، آنها خودشان سیستم خاص خودشان را دارند و از طریق دوستان‌شان که با این مراکز در ارتباطند، از قضیه مطلع می‌شوند و اصلا کار به روزنامه نمی‌رسد.
- و این طرح به چه صورت در کشور اجرا می‌شود؟
ابتدا در سطح استان تهران به‌صورت پایلوت و آزمایشی و سپس به تدریج مناطق وسیع‌تری را در برخواهد گرفت.
- فکر می‌کنید چقدر طول بکشد تا در سراسر کشور اجرا شود؟ با توجه به اینکه معتادان فقط در تهران متمرکز نیستند و نرخ اعتیاد به تریاک در خیلی از استان‌ها نگران‌کننده است؟
احتمالا در یک فرایند 2ساله کار به انجام خواهد رسید. فکر کنم خیلی از مسائل، ناشی از سوء تفاهم است که با گفت‌وگو حل شده و می‌شود.
- من فکر کنم خیلی از این مسائل ناشی از این باشد که اطلاع‌رسانی خوبی از طرف ستاد مبارزه با موادمخدرصورت نگرفته است. مثلا وقتی قرار مصاحبه با شما را با روابط عمومی‌تان تنظیم می‌کنیم، ایشان می‌گویند شما روزنامه‌نگاران چقدر می‌خواهید روی این قضیه مانور دهید. این قضیه حل و خودپردازها نصب شده است. اما دیدیم که خیلی قضایا مبهم بود که شاید از ابهام خارج شد؟!