همشهری آنلاین _ پریسا نوری: ۲۳ مهر روز جهانی «نابینایان و عصای سفید» نامگذاری شده است. طبق آمار انجمن نابینایان ایران حدود ۸۰۰ هزار نفر در کشورمان با اختلال بینایی مواجه‌اند که از این تعداد ۱۵۰ هزار نفر نابینای مطلق هستند و بر این اساس ایران جزو ۱۶ کشور اول دنیا در جمعیت بالای نابینایان است. این موضوع لزوم توجه ویژه به این قشر از جامعه را پررنگ می‌کند.
یکی از مؤسسات مردمی که سال‌هاست برای ایجاد امکانات برابر و احقاق حقوق نابینایان تلاش می‌کند، «انجمن نابینایان ایران» است. در آستانه فرا رسیدن روز نابینایان و عصای سفید با «علی‌اکبر جمالی» مؤسس و بنیانگذار این انجمن که در همسایگی ما و محله مبارک‌آباد زندگی می‌کند گفت‌وگو کرده و در ادامه گپی کوتاه با چند تن از روشندلان موفق ساکن در پهنه شرق پایتخت زدیم.
«علی‌اکبر جمالی» زاده گلپایگان است اما چون در کودکی به دلیل بیماری نابینا می‌شود و درگلپایگان امکانات و مدرسه ویژه نابینایان نبوده، همراه خانواده به تهران می‌آید تا درس بخواند. ابتدا ساکن شمیران می‌شود، سال‌های بسیاری را در لویزان می‌گذراند و از سال ۸۴ همراه همسر و تنها دخترش در محله مبارک‌آباد زندگی می‌کند.
جمالی هر روز با پای پیاده و همراهی عصای سفیدش برای ورزش صبحگاهی به بوستان «رز» می‌رود و نماز و مراسم مذهبی را هم در مسجد کنی به جا می‌آورد. او که کارمند بازنشسته بهزیستی است به دلیل آگاهی کامل به مشکلات نابینایان و کمبودهای این سازمان برای رفع این مشکلات، انجمن نابینایان ایران را در سال ۱۳۷۲ تأسیس کرده است.
در سال‌های اخیر مدیریت شهری توجه ویژه‌ای به مناسب‌سازی معابر و بوستان‌ها برای حضور نابینایان و معلولان انجام داده، چقدر این تلاش‌ها مؤثر بوده و آیا در حال حاضر شهر برای حضور نابینایان امن است؟
با وجود کارهایی که انجام شده، اما هنوز بسیاری از پیاده‌روها، خیابان‌ها، بوستان‌ها، ایستگاه‌های مترو و اتوبوس مناسب‌سازی نشده‌اند.
هنوز مغازه‌دارها با گذاشتن وسایلشان در پیاده‌رو و نصب آفتابگیرهای کوتاه بالای در مغازه برای نابینایان مانع درست می‌کنند. پیاده‌روها پله و رمپ‌های غیراستاندارد دارند. من اغلب در محله پیاده‌روی می‌کنم و این مشکلات را حس می‌کنم. مثلاً در سمت چپ خیابان وفامنش در محله مبارک‌آباد ضلع شمال به جنوب پیاده‌رو رمپ و پله غیراستاندارد دارد. یا در پیاده‌رو میدان حسین‌آباد که یک نانوایی سنگکی هم هست اصلاً نابینایان نمی‌توانند تردد کنند. اما از حق نگذریم وضعیت رو به بهبود است. الان شهرداری طرحی را با نظارت انجمن نابینایان دارد اجرا می‌کند که ۵۰۰ کیلومتر پیاده‌راه و مسیر دوچرخه‌سواری مناسب در مناطق ۲۲گانه ایجاد شود. این اتفاق خوبی است چون مسیر پیاده‌راه مناسب در همه مناطق ایجاد می‌شود.
با توجه به اینکه با نابینایان بسیاری در نقاط مختلف تهران در ارتباط هستید، کدام مناطق و محله‌های تهران برای تردد نابینایان و معلولان مناسب ترند؟
محله‌های غربی چون تقریباً نوساز هستند، وضع معابرشان برای عبورو مرور معلولان و نابینایان بهتر است، هرچند که هنوز مطلوب نیست. اما در بخش شرقی پایتخت چون بافت شهری قدیمی است استانداردها رعایت نشده و وضعیت خوبی ندارد.
مدتی است تابلوهای راهنمای مسافران با خط بریل در برخی ایستگاه‌های اتوبوس نصب شده و ایستگاه‌ها برای ورود معلولان و نابینایان مناسب‌سازی شده، این اقدامات برای استفاده ایمن نابینایان از اتوبوس کافی است؟
در خطوط یک، ۳ و ۵ اتوبوس‌های بی. آر. تی علائم و اطلاعات با خط بریل نصب شده و مسئولان شهری قول دادند که بقیه خطوط بی. آر. تی هم به تابلوی اطلاع‌رسانی شوند. اما این کافی نیست ایستگاه اتوبوس‌های بخش خصوصی که زیر نظر شرکت واحد هستند هم باید به تابلوی بریل مجهز شوند و مثل اتوبوس‌های بی. آر. تی نام ایستگاه‌ها را اعلام کنند. همچنین ایستگاه‌های مترو و اتوبوس به لحاظ فیزیکی هم باید مناسب‌سازی شوند. هر سال حداقل ۱۰ نفر از نابینایان به دلیل ایمن نبودن ایستگاه‌ها مجروح می‌شوند.
بجز دردسرهای تردد در شهر، مهم‌ترین مشکل نابینایان چیست؟
نداشتن شغل مهم‌ترین مشکل است که دلیل آن هم نبود آموزش فنی و حرفه‌ای است. ما الان بسیاری از نابینایان تحصیلکرده را داریم که شغلی ندارند یا اپراتور تلفن هستند و یا به مشاغل کاذب مثل دستفروشی رو آورده‌اند. در واقع نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط مثل بهزیستی و سازمان فنی و حرفه‌ای برای مهارت‌آموزی این قشرکاری نکرده‌اند.
ماه‌هاست که از شیوع کرونا به کشور گذشته و این ویروس تأثیر مخربی بر همه افراد جامعه گذاشته است. با توجه به اینکه نابینایان از دستانشان برای لمس سطوح بیشتر استفاده می‌کنند و با توجه به احتمال آلودگی سطوح به ویروس و تأثیر
شیوع کرونا، آیا آنها بیشتر از سایرین در معرض خطر آلودگی قرار دارند؟
بله متأسفانه همین‌طور است. اغلب کارهای بچه‌های نابینا از طریق لمس کردن اجسام و اطراف صورت می‌گیرد و استفاده از دستکش مانع از لمس دقیقشان می‌شود پس آنها چند برابر افراد عادی ممکن است به این ویروس آلوده شوند. علاوه بر این کرونا مشکلات تردد نابینایان در شهر را مضاعف کرده است چون تا پیش از این مردم در کوچه و خیابان، یا ایستگاه مترو و اتوبوس وقتی افراد نابینا را می‌دیدند به آنها کمک می‌کردند، اما اکنون به دلیل حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی دیگر کسی به کمک آنها نمی‌رود.
- درباره انجمن نابینایان ایران
انجمن نابینایان ایران در آذرماه سال ۱۳۷۲ با هدف کمک به جامعه نابینایان و کم‌بینایان کشور توسط «علی‌اکبر جمالی» راه‌اندازی شد. در تهران حدود ۱۰ هزار نابینای مطلق و ۲۰ هزار کم‌بینا زندگی می‌کنند که این انجمن با بسیاری از این افراد به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط است. تعداد محدودی کارمند دارد که بجز یکی که امور مالی مؤسسه را انجام می‌دهد، همگی نابینا هستند.
پیگیری برنامه‌های مناسب‌سازی معابر و اماکن عمومی، تهیه وسایل آموزشی و کمک آموزشی ویژه نابینایان و ارائه به آنها، پیگیری مجهز کردن مراکز فرهنگی و کتابخانه‌های دانشگاه‌ها به رایانه و وسایل نوشتاری ویژه افراد نابینا و کم‌بینا، مسائلی مربوط به اشتغال، بیمه، مشاوره و مددکاری، پرداخت وام قرض‌الحسنه، کمک‌های نقدی و غیرنقدی برای تهیه جهیزیه، بخشی از خدمات انجمن برای اعضایش است که با جلب مشارکت‌های مردمی انجام می‌شود. اما به گفته جمالی کار اصلی انجمن نابینایان ایران پیگیری تصویب و اجرای قانون عام حمایت از معلولان است.
- طلوعی برای نابینایان در فرهنگسرای خاوران
کتابخوانی و دسترسی به اطلاعات، یکی از اصلی‌ترین نیازها و حقوق اولیه افراد در جوامع است. نابینایان هم از این نیاز و حقوق مستثنا نیستند و طبق قانون دولت‌ها موظفند با ایجد امکانات مناسب، خدمات اختصاص به آنها ارائه دهند. به‌ویژه اینکه اغلب نابینایان، پشت تاریکی عمیقی که چشمانشان را فرا گرفته، وجودشان سرشار از میل به دانستن و یاد گرفتن است. در حال حاضر تعداد کتابخانه‌هایی که در تهران با داشتن کتاب‌های بریل و صوتی بخشی را به نابینایان اختصاص داده‌اند، از انگشتان دو دست بیشتر نیست. این میان سهم پهنه شرقی پایتخت یک کتابخانه در منطقه ۱۵ است.
کتابخانه طلوع در فرهنگسرای خاوران مجهزترین کتابخانه ویژه نابینایان در سطح شهر تهران و بزرگ‌ترین کتابخانه صوتی خاورمیانه است. این مجموعه تنها کتابخانه در سطح شهر تهران است که سالن مطالعه ویژه نابینایان دارد و به روشندلان کتابدوست سطح شهر تهران و منطقه ۱۵ خدمت‌رسانی می‌کند. در بخش نابینایان کتابخانه فرهنگسرای خاوران به جز کتاب‌های خط بریل، هفت هزار عنوان کتاب صوتی نیز دارد. همچنین با تجهیزاتی چون برجسته‌نگار، چاپگر بریل، پخش سیستم‌های صوتی برای مطالعه کاربران نابینا، اسکن کتاب‌های لاتین، استودیو برای ضبط کتاب‌های صوتی و... بخش قابل توجه و وسیعی از خدمات اطلاع‌رسانی را برای گروه خاص دست یافتنی و قابل استفاده می‌کند.
- تردد در شهر سخت است
در کودکی همه چیز را خوب می‌دیده ولی هر قدر از کودکی فاصله گرفته، به ضعف بینایی و در نهایت کم‌بینایی دچار شده به‌طوری که در روشنایی روز قادر به دیدن نیست و بینایی‌اش در جاهای کم‌نور بسیار محدود است. اما این محدودیت مانع از پرداختن به علایقش یعنی ورزش و تحصیل نشده است. «مریم جعفرزاده» که حالا ۲۹ ساله است، از ۱۸ سالگی فعالیت در رشته گلبال را شروع کرده و ۵ سال بعد یعنی از سال ۱۳۹۳به عضویت تیم‌ملی بانوان رشته گلبال درآمده و در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ در مسابقات پارآسیایی کره‌جنوبی و جاکارتا مقام دوم و سوم را از آن خود کرده است.
او همچنین یک کوهنورد موفق و عضو نخستین گروه نابینایانی است که سال گذشته قله دماوند را فتح کرده‌اند. مریم در تحصیل هم بسیار موفق بوده، در رشته تغذیه ورزشی درس خوانده و این روزها مشغول نوشتن پایان نامه کارشناسی ارشد است. این بانوی ورزشکار که ساکن محله پیروزی است درباره مشکلات نابینایان در شهر می‌گوید: «نابینایان و کم‌بینایان مشکل تردد دارند. مبلمان و معابر شهری برای حضور این افراد مناسب نیست پس ناچارا یا منزوی می‌شوند یا باید هزینه گزافی برای رفت‌وآمد با اسنپ یا آژانس بدهند که پرداخت این هزینه برای همه مقدور نیست.»
- نابینایان به شغل نیاز دارند
«زهرا علاءالدینی» با وجودی که از بدو تولد کم بیناست اما با هوش و استعداد فراوانش در تحصیل موفق بوده و با نمرات عالی مدرک کارشناسی ارشد روان‌شناسی را دریافت کرده و جزو شاگردان نمونه دانشگاه بوده است. او که در دانشگاه روان‌شناسی خوانده از دانشش برای کمک به همنوعانش نهایت استفاده را کرده است و چند سال در خوابگاه مجتمع شبانه‌روزی نابینایان نرجس به‌عنوان معلم شب در کنار بچه‌های نابینایی که دور از خانواده در خوابگاه زندگی می‌کردند و شرایط درسی و روحی مناسبی نداشتند رسیدگی کرده است.
زهرا که روحیه خوبی دارد درباره حضور نابینایان در شهر می‌گوید: «افراد نابینا یا کسانی که به دلیل نقص عضو یا معلولیت از دیگران متفاوتند، چیزی از دیگران کم ندارند، فقط باید خودشان را به خانواده و جامعه ثابت کنند و با اعتماد به نفس وارد جامعه شوند.» او که ۳۰ ساله و ساکن محله کاظم‌آباد است به تازگی متاهل شده از بیکاری به‌عنوان مهم‌ترین مشکل نابینایان نام برده و می‌گوید: «همسرم هم یک فرد کم‌بینا و تحصیلکرده است اما با وجودی که ما هر دو تحصیلات عالیه داریم اما بیکار هستیم و این بزرگ‌ترین مشکل ما و خیلی از همنوعان ماست. ما هم مثل سایرین باید زندگی کنیم و به شغل نیاز داریم. امیدوارم مسئولان به این موضوع توجه کنند.»
- اراده قوی کلید موفقیتم بود
با اینکه کم بینای مادرزادی است اما بدون وقفه در تحصیل، دوره کارشناسی الهیات را از دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکترای ادبیات فارسی را در دانشگاه شهید بهشتی با موفقیت و کسب نمرات عالی سپری کرده و سال‌ها در دبیرستان نابینایان «نرجس» و مرکز تربیت معلم شهید ثانی تدریس کرده است. او همزمان با تدریس، ۱۸ مجموعه کتاب کمک آموزشی درباره زبان فارسی و ارائه‌ها تألیف کرده است.
«مهین زورقی» دستی هم در شعرسرایی و شعرخوانی دارد و مقالات پژوهشی بسیاری درباره «تطبیق موسیقی شعر فارسی و معیارهایش» و «ارائه‌های ادبی در قرآن» و... از این بانوی ادیب در نشریات داخلی چاپ شده است. او حالا بازنشسته شده و در خانه مشغول بافتنی و خیاطی است و با یک روش ابتکاری برای تنها دختر و نوه و دیگر اعضای خانواده‌اش لباس‌های زیبایی آماده می‌کند.
زورقی که ۵۰ بهار را گذرانده، اراده قوی برای انجام کارهای مختلف را مهم‌ترین عامل موفقیت در تحصیل و هنر می‌داند و می‌گوید: «زمان ما امکانات درس خواندن برای نابینایان بسیار کمتر بود اما وقتی اراده کردم که به تحصیلات عالیه داشته باشم همه سختی‌ها و موانع را پشت سر گذاشتم. حالا هم اگر بخواهم‌کاری انجام دهم یا چیزی جدید مثلاً انتقال وجه بانکی با رمز پویا یا کار با یک نرم‌افزار جدید را یاد بگیرم تا آن را انجام ندهم، آسوده نمی‌شوم.»
- مستمری معلولان بیشتر شود
۴۷ ساله است و تا ۱۰ سالگی از نعمت بینایی برخوردار بوده ولی بر اثر بیماری ژنتیکی که حاصل ازدواج فامیلی است کم‌کم بینایی‌اش را از دست داده و در مدرسه نابینایان تحصیلاتش را تا مدرک سیکل ادامه داده است. سپس دوره‌های آموزشی تایپ، کمک‌های اولیه، آشپزی و... را گذرانده و مدرک فنی و حرفه‌ای گرفته اما تا ۳۱ سالگی شغل مناسبی پیدا نکرده است تا اینکه در سال ۸۳ به مدت ۳ ماه در فرهنگسرای بهمن آموزش قالیبافی دیده و استعدادش را در این هنر سنتی با بافت تابلوهای زیبا به نمایش گذاشته است.
اوج هنرنمایی «حسن لبافی» بافت تابلوهای فرش به شیوه «دو رو» است که حتی استادانش را به تحسین واداشته و در سال ۸۷ در فرهنگسرای ارسبابان به‌عنوان قالیباف نابینای برتر برگزید شده است. لبافی که ساکن بلوار ابوذر است و علاوه بر قالیبافی برای تأمین هزینه زندگی خوراکی و جوراب در سرای محله می‌فروشد، اما حالا با تعطیلی چند ماهه سرای محله بیکار شده معتقد است: «مستمری معلولان بسیار کم است و سال‌هاست که مسئولان به وعده‌هایشان برای افزایش مستمری عمل نکرده‌اند.» این هنرمند روشندل که در سال‌های گذشته تابلوهایش را در ۳ نمایشگاه ارائه کرده می‌گوید: «مسئولان برای برگزاری نمایشگاه هنرهای دستی اقدام نمی‌کنند.»