همشهری آنلاین _ پریسا نوری: او در این سال‌ها بیش از ۴۰ نمآهنگ پیرامون زندگی و سیره اهل‌بیت(ع) کارگردانی کرده و ۲ هزار نمایش آیینی و مذهبی را در سراسر کشور به روی صحنه برده و کمتر سالن نمایشی در تهران است که در این سال‌ها شاهد اجراهای او و گروهش نبوده باشد. نمایش‌های این گروه تلفیقی از موسیقی و حرکات فرم مذهبی و آیینی است و با این سبک همه مناسبت‌های مذهبی از جمله تولد و شهادت ائمه را به تصویر کشیده است. با «شیوا کاتوزیان» هنرمند ساکن محله تهرانپارس و سرپرست گروه هنری «حنانه» در پشت صحنه نمایش آیینی «شوق حضور» که در دهه سوم محرم در میدان امام حسین(ع) اجرا شد، گفت‌وگو کردیم.
گروه هنری حنانه نخستین گروه نمایشی آیینی در کشور است که همه اعضایش از نویسنده، کارگردان، بازیگران و عوامل پشت صحنه خانم هستند. چه چیزی موجب شد این گروه را با این ویژگی تشکیل بدهید و صرفاً به موضوع نمایش‌های مذهبی و آیینی بپردازید؟
مادر من زنده‌یاد «منصوره فعلی» نویسنده و شاعر بود و اشعار و متون مذهبی را با توجه به احادیث و آیات و روایات می‌نوشت من خیلی دلم می‌خواست، منش مادرم را ادامه دهم و واقعیت و اخلاقیات دین را با زبان نمایش و موسیقی و شعر تبلیغ کنم؛ برای همین این گروه را تشکیل دادم و در این کار بانوان از پس همه نقش‌ها و طراحی‌ها و اجراها برآمدند و فقط یکسری حرکات مثل رقص شمشیر یا حرکات فرم مثل حرکت آب فرات را استاد «ماسوله» طراحی کردند.
اعضای گروه نمایشی حنانه چند نفرند و چطور انتخاب شده‌اند؟
تعداد بانوان گروه حدود ۴۰ نفر است و برخی از اعضا جزو شاگردان خودم در دانشگاه هستند و برخی هم بانوانی هستند که به کار بازیگری علاقه دارند و دلشان می‌خواهد در محیطی سالم و زنانه بازیگری کنند. آنها مرا هنگام اجراها پیدا می‌کنند یا با شماره‌ام که در اینترنت هست تماس می‌گیرند و اگر علاقه و استعداد هنری داشته باشند جذب شده و در حین کار به آنها آموزش می‌دهم. در واقع وقتی نیرویی جذب گروه می‌شود باید یک دوره آموزش ببیند چون اجراهایمان نیاز به آموزش و تمرینات زیادی دارد. در واقع بچه‌های گروه با کار خود در حنانه پرورده می‌شوند و آموزش می‌بینند. این را هم بگویم که تا چند ماه پیش دفتری در تهرانپارس داشتم که این کارها در آن انجام می‌شد اما متأسفانه به دلیل کرونا و کم شدن اجراها اردیبهشت ماه تعطیل شد.
هر سال در دهه اول محرم با گروه حنانه اجراهای بسیاری با موضوع عاشورا در نقاط مختلف اجرا کردید. اما امسال در این دهه اجرا نداشتید. چرا؟
متأسفانه دهه اول محرم با اوج‌گیری کرونا همراه بود، برای همین نمایشی را روی صحنه نبردیم. من به بچه‌های گروه گفتم که ما به‌عنوان افرادی که نمایش سبک زندگی و سیره ائمه را اجرا می‌کنیم باید بیشتر از دیگران پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم تا از این بلا و مشکل به سلامت بگذریم. در واقع به‌عنوان هنرمند باید فرهنگسازی کنیم و مراقب باشیم که کسی به واسطه کار ما بیمار نشود چون این حق‌الناس هست. الان هم بچه‌ها تماما در طول تمرین و اجرا ماسک دارند و صندلی تماشاگران را هم با فاصله چیدیم تا مشکلی پیش نیاید.
درباره نمایشی که این شب‌ها (پایان ماه محرم) در میدان امام حسین(ع) به روی صحنه می‌برید کمی توضیح دهید.
کاری که این روزها اجرا می‌شود نمایش «شوق حضور» نام دارد که یک نمایش مذهبی‌ـ آیینی عاشورایی هست و ۱۰ تابلو از واقعه عاشورا را به تصویر می‌کشد. نویسنده این کار مادرم هستند و متن به‌صورت شعر ترجیع‌بند نگاشته شده که شامل ۱۰بند هست و در هربند شهادت یکی از اشخاص عاشورا به نمایش در می‌آید. مانند شهادت اشخاصی مثل «حر»، حضرت «علی اکبر(ع)»، حضرت «قاسم(ع)»، حضرت «عباس(ع)»، حضرت «علی اصغر(ع)» و صحنه نماز و شهادت امام حسین(ع) و اسارت و غارت اهل حرم و در نهایت خطبه‌خوانی حضرت «زینب» (س) در درگاه یزید.
نوع کار یک تعزیه مدرن با تلفیقی از حرکات فرم و موسیقی و نمایش است و مثل سایر کارها تمام بازیگران خانم هستند و آنجا که نقش مرد لازم است مثل نقش حضرت علی اکبر(ع) یا... به‌صورت «بازی در بازی» انجام می‌شود. نکته جالب اینجاست که با اینکه نمایش «شوق حضور» از ۱۹ سال پیش مرتب اجرا می‌شود اما هنوز تکراری نشده و هر بار بازخورد خوبی بین مخاطبان داشته است.
فکر می‌کنید دلیل موفقیت و محبوبیت این کار بین مخاطبان چه بوده و چرا تکراری نشده است، این بازخورد مثبت را چطور ارزیابی کردید؟
نمایش ما روایت تاریخ عاشورا از دید حضرت زینب(س) است و سراسر نمایش موسیقی و فرم است و برای همین خسته‌کننده نیست. بازخورد مثبت را هم خود تماشاگران به ما منتقل می‌کنند. وقتی حین تماشای نمایش اشک می‌ریزند و یا پشت صحنه می‌آیند و می‌گویند که چقدر تحت تأثیر قرار گرفته‌اند یا نکات جدیدی آموخته‌اند. این را هم اضافه کنم که چون متن‌ها برگرفته از آیات و احادیث و کتب معتبر است خیلی نکات آموزنده‌ای در آن وجود دارد به‌طوری که ما یکبار نمایش تولد حضرت معصومه(س) را در حوزه علمیه اجرا کردیم، یکی از خانم‌ها که رئیس حوزه هم بود گفت من خودم این روایت را قبلاً نمی‌دانستم.
شما از ساکنان قدیمی تهرانپارس هستید. آیا همسایه‌ها و ساکنان تهرانپارس شما را به‌عنوان بانوی هنرمند و پایه‌گذار نخستین گروه هنری‌ـ آیینی بانوان می‌شناسند؟
بله خاستگاه اول گروه ما از تهرانپارس و فرهنگسرای اشراق بود. در سال‌های ۷۲ و ۷۳ که هنوز بخشی از زمین این فرهنگسرا خاکی بود و سالن نمایش هنوز تجهیز نشده بود، ما در این فرهنگسرا اجرا داشتیم و یادم است یکبار جایزه‌ای از دست زنده‌یاد «داود رشیدی» گرفتم. دنبال تبلیغ کارم نیستم اما در محله هم اهالی و همسایه‌ها مرا می‌شناسند چون هر سال در سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) نمایش «سوگ یاس» را در خانه‌ام اجرا می‌کنم و حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفراز همسایه‌ها و اهالی محله جمع می‌شوند که این نمایش را ببینند
شاید خیلی از بانوان محله که دغدغه ترویج دین به وسیله هنر را دارند، علاقه داشته باشند سبک و کار شما را به‌صورت حرفه‌ای یاد بگیرند و همراه گروه شما شوند. با توجه به ظرفیت فرهنگسراهای اشراق، گلستان، هنگام و... برای این دسته از علاقه‌مندان کلاس آموزشی برگزار می‌کنید؟
با وجودی که هم در دانشگاه تدریس می‌کنم و وقت زیادی برای برنامه‌ریزی گروه حنانه می‌گذارم اما این رسالت همیشه به دوشم بوده و از مادرم که مؤمن و عارف بود به من رسیده که برای ترویج دین هرکاری از دستم برمی‌آید انجام دهم؛ پس در صورتی که در فرهنگسراها مکانی برای آموزش و اجرا داشته باشم با کمال میل این کار را انجام می‌دهم.
اطلاعات فوری
- شیوا کاتوزیان
- استاد دانشگاه و سرپرست گروه هنری حنانه
- نویسنده و کارگردان نمایش‌های آیینی و مذهبی و عرفانی
- دکترای زبان و ادبیات فارسی